گەر قەرز بدەم بە خەڵکى و لەسەریان بوەستم یان داشكاندن بۆ فەقیرەکان بکەم تا چەند خێرم دەگات؟
بسم الله الرحمن الرحیم
سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.
سەرەتا : فەزڵ و گەورەیى قەرزدان بە خەڵکى چیە؟
عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ (رضي الله عنه) أَنَّ النَّبِيَّ (ﷺ) قَالَ : ((مَا مِنْ مُسْلِمٍ يُقْرِضُ مُسْلِمَاً قَرْضَاً مَرَّتَيْنِ إِلاَّ كَانَ كَصَدَقَتِهَا مَرَّةً))(1) .
واته : هه‌ر موسڵمانێك دوو جار قه‌زر بدات به موسڵمانێكی تر ئه‌وه وه‌كو ئه‌وه وایه كه یه‌ك جار كردبێتی به خێر و صه‌ده‌قه .
چونكه قه‌رزدان وه‌كو نێوه‌ی خێر و صه‌ده‌قه وایه له ڕووی پاداشت وه لای خوای خوای په‌روه‌ردگار .
هه‌ر وه‌كو پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) فه‌رموویه‌تی : ((إِنَّ السَّلَفَ يَجْرِي مَجْرَى شَطْرِ الصَّدَقَةِ))(2).
واته : قه‌رزدان وه‌كو نێوه‌ی خێر و صه‌ده‌قه وایه .
*پاشان فه‌زڵ و گه‌وره‌یی چاوه‌ڕوان كردن یان داشكاندن له قه‌رزی قه‌رزاری نه‌دار و ده‌ست كورت:
خوای په‌روه‌ردگار له قورئاندا فه‌رموویه‌تی : [وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ (280) ] [البقرة]
واته : ئه‌گه‌ر قه‌رزاره‌كه نه‌دار و ده‌ست كورت بوو ئه‌وا چاوه‌ڕوانی لـێ بكه‌ن تاوه‌كو ده‌ستی ده‌چێت و توانای ده‌بێت قه‌رزه‌كه بداته‌وه ، وه ئه‌گه‌ر خێری پێبكه‌ن و قه‌رزه‌كه‌ی پێ ببه‌خشن ئه‌وه چاكتره بۆتان ئه‌گه‌ر بزانن .
عَنْ بُرَيْدَةَ الأَسْلَمِيِّ (رضي الله عنه) عَنِ النَّبِيِّ (ﷺ) قَالَ : ((مَنْ أَنْظَرَ مُعْسِراً فَلَهُ بِكُلِّ يَوْمٍ مِثْلُهُ صَدَقَةٌ قَبْلَ أَنْ يَحِلَّ الدَّيْنُ ، فَإِذَا حَلَّ الدَّيْنُ فَأَنْظَرَهُ فَلَهُ بِكُلِّ يَوْمٍ مِثْلَيْهِ صَدَقَةٌ))(3).
واته : هه‌ر كه‌سێك چاوه‌ڕوانی دواخستنی هێنانه‌وه‌ی قه‌رزی لای نه‌دار و ده‌ست نه‌ڕۆیشتوویه‌ك بكات ئه‌وا بۆ هه‌موو ڕۆژێك به شێوه و ئه‌وه‌نده‌ی ئه‌و قه‌رزه خێر و صه‌ده‌قه‌ی بۆ هه‌یه پێش ئه‌وه‌ی كاتی هاتنی دانه‌وه‌ی قه‌رزه‌كه بێت ، وه هه‌ر كه‌سێكیش چاوه‌ڕوانی دواخستنی هێنانه‌وه‌ی قه‌رزی لای نه‌دار و ده‌ست نه‌ڕۆیشتوویه‌ك بكات دوای به سه‌ر ڕۆیشتنی كاتی هێنانه‌وه‌ی قه‌رزه‌كه ئه‌وا بۆ هه‌موو ڕۆژێك دوو ئه‌وه‌نده‌ی قه‌رزه‌كه خێر و صه‌ده‌قه‌ی بۆ هه‌یه .
وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي قَتَادَةَ : أَنَّ أَبَا قَتَادَةَ (رضي الله عنه) طَلَبَ غَرِيـمَاً لَهُ فَتَوَارَى عَنْهُ ثُمَّ وَجَدَهُ فَقَالَ : إِنِّي مُعْسِرٌ ، فَقَالَ آللَّهِ ؟ قَالَ : آللَّهِ ، قَالَ : فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ﷺ) يَقُولُ : ((مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُنْجِيَهُ اللَّهُ مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَلْيُنَفِّسْ عَنْ مُعْسِرٍ أَوْ يَضَعْ عَنْهُ))(4) .
واته : (أبو قتادة) ی هاوه‌ڵی پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) گه‌ڕا به دوای قه‌رزارێكی خۆیدا به‌ڵام ئه‌و خۆیی لـێ شارده‌وه ، پاشان قه‌رزاره‌كه‌ی بینی و ئه‌ویش ووتی : من نه‌دار و بێتوانام ، ئه‌ویش فه‌رمووی : توو خوا نه‌دار و بێتوانایت ؟ ووتی : به‌ڵـێ به خوا نه‌دار و بێتوانام ، ئه‌ویش فه‌رمووی : ده‌سا من بیستوومه پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) ده‌یفه‌رموو : هه‌ر كه‌سێك پێی خۆشه خوای په‌روه‌ردگار ڕزگاری بكات له ناڕه‌حه‌تیه‌كانی ڕۆژی قیامه‌ت ئه‌وا با داواكردنه‌وه‌ی قه‌رزى سه‌ر قه‌رزارێكی نه‌دار دوابخات و ماوه‌كه‌ی بۆ درێژ بكاته‌وه یان قه‌رزه‌كه‌ی له سه‌ر كه‌م بكاته‌وه و لایبات له‌سه‌ری .
وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ (رضي الله عنه) قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ﷺ) : ((مَنْ أَنْظَرَ مُعْسِرَاً أَوْ وَضَعَ لَهُ أَظَلَّهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تَحْتَ ظِلِّ عَرْشِهِ يَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ ظِلُّهُ))(5).
واته : هه‌ر كه‌سێك چاوه‌ڕوانی دواخستنی هێنانه‌وه‌ی قه‌رزی لای نه‌دار و ده‌ست نه‌ڕۆیشتوویه‌ك بكات یان له قه‌رزه‌كه‌ی دابشكێنێت و له سه‌ری هه‌ڵبگرێت ئه‌وا خوای په‌روه‌ردگار له ڕۆژی قیامه‌تدا له (ساحه‌ی مه‌حشه‌ردا) ده‌یخاته ژێر سێبه‌ری عه‌رشی خۆیه‌وه له ڕۆژێكدا كه هیچ سێبه‌رێك نىیه ته‌نها سێبه‌ری عه‌رش نه‌بێت .
وَعَنْ حُذَيْفَةَ (رضي الله عنه) قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ﷺ) : ((تَلَقَّتِ الْمَلاَئِكَةُ رُوحَ رَجُلٍ مِمَّنْ كَانَ قَبْلَكُمْ فَقَالُوا : أَعَمِلْتَ مِنَ الْخَيْرِ شَيْئَاً ؟ قَالَ : لاَ ، قَالُوا : تَذَكَّرْ ، قَالَ : كُنْتُ أُدَايِنُ النَّاسَ فَآمُرُ فِتْيَانِي أَنْ يُنْظِرُوا الْمُعْسِرَ وَيَتَجَوَّزُوا عَنِ الْمُوسِرِ ، قَالَ : قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ : تَجَوَّزُوا عَنْهُ))(6).
واته : پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) فه‌رموویه‌تی : فریشته‌كان (ڕۆحی) پیاوێك له‌وانه‌ی پێش ئێوه‌یان وه‌رگرت ، ئه‌نجا ووتیان : ئایا تۆ هیچ خێر و چاكه‌ت كردووه ؟ ئه‌ویش ووتی : نه‌خێر ، ووتیان : بیربكه‌ره‌وه ، ووتی : من قه‌رزم ده‌دا به خه‌ڵك و ئه‌نجا فه‌رمانم ده‌كرد به خزمه‌تكار و كارمه‌نده‌كانم كه‌وا چاوه‌ڕوانی دواخستنی هێنانه‌وه‌ی قه‌رزی لای نه‌دار و ده‌ست نه‌ڕۆیشتوو بكه‌ن و خاتری ده‌ستڕۆیشتوویش بگرن و چاوپۆشیشی لـێبكه‌ن ، فه‌رمووی : خوای گه‌وره و به تواناش به فریشته‌كانی فه‌رموو : ئێوه‌ش لـێی ببورن و چاو پۆشی لـێ بكه‌ن .
لەلایەن مامۆستا (محمد عبدالرحمن) ەوە وەڵام دراوەتەوە
--------------------------------------
(1) صحيح سنن ابن ماجه رقم : (2430) .
(2) سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم : (1553) ، وقد بوَّب لهُ الإمام الألبانـي رحمه الله بقولهِ : (فضل القرض الـحسن وأنه يعدل التصدق بنصفه) وقال : (السَّـلـفُ : القرضُ الذي لا منفعة للمقرض فيه) .
(3) سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم : (86) وصحيح الـجامع الصغير رقم : (6108).
(4) صحيح مسلم رقم : (1563) .
قال النووي : (وَمَعْنَى "يُنَفِّسُ" أَيْ يَمُدُّ وَيُؤَخِّرُ الْمُطَالَبَة) شرح صحيح مسلم : (6 / 71) .
(5) صحيح سنن الترمذي رقم : (1306) وصحيح الترغيب والترهيب رقم : (909) .
(6) صحيح البخاري رقم : (2391) وصحيح مسلم رقم : (1560) واللفظ لـمسلم .
ئه‌گه‌ر كهسێكی قهرزار توانای ههبوو ئه‌و قهرزهی كه له لایهتی بیداتهوه و نهیدایهوه دروستە غەیبەتى بکەى؟هەندێ شتم کڕی بە قەرز لە دوکانێک کاتێک ویستم پارەکەى بۆ ببەمەوە دوکانە لەو جێگایە نەمابوو ئایا چی بکەم؟ئه‌گه‌ر كه‌سێك به هۆی كارهساتێكهوه كهوته ژێر قهرزهوه خاوەن قەرزەکان دەتوانن سجنى بکەن و داواى حەقى خۆیان بکەن؟حوكمی فرۆشتنی ئاڵتون چی یە بەقەرز؟ئەگەر کەسێک مرد و قەرزار بوو ئایا پێش دابەشکردنى میراتەکەى واجبە قەرزەکانى بدرێتەوە؟
