گەر قەرز بدەم بە خەڵکى و لەسەریان بوەستم یان داشكاندن بۆ فەقیرەکان بکەم تا چەند خێرم دەگات؟
بسم الله الرحمن الرحیم
سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.
سەرەتا : فەزڵ و گەورەیى قەرزدان بە خەڵکى چیە؟
عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ (رضي الله عنه) أَنَّ النَّبِيَّ (ﷺ) قَالَ : ((مَا مِنْ مُسْلِمٍ يُقْرِضُ مُسْلِمَاً قَرْضَاً مَرَّتَيْنِ إِلاَّ كَانَ كَصَدَقَتِهَا مَرَّةً))(1) .
واته : هه‌ر موسڵمانێك دوو جار قه‌زر بدات به موسڵمانێكی تر ئه‌وه وه‌كو ئه‌وه وایه كه یه‌ك جار كردبێتی به خێر و صه‌ده‌قه .
چونكه قه‌رزدان وه‌كو نێوه‌ی خێر و صه‌ده‌قه وایه له ڕووی پاداشت وه لای خوای خوای په‌روه‌ردگار .
هه‌ر وه‌كو پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) فه‌رموویه‌تی : ((إِنَّ السَّلَفَ يَجْرِي مَجْرَى شَطْرِ الصَّدَقَةِ))(2).
واته : قه‌رزدان وه‌كو نێوه‌ی خێر و صه‌ده‌قه وایه .
*پاشان فه‌زڵ و گه‌وره‌یی چاوه‌ڕوان كردن یان داشكاندن له قه‌رزی قه‌رزاری نه‌دار و ده‌ست كورت:
خوای په‌روه‌ردگار له قورئاندا فه‌رموویه‌تی : [وَإِنْ كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَنْ تَصَدَّقُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنتُمْ تَعْلَمُونَ (280) ] [البقرة]
واته : ئه‌گه‌ر قه‌رزاره‌كه نه‌دار و ده‌ست كورت بوو ئه‌وا چاوه‌ڕوانی لـێ بكه‌ن تاوه‌كو ده‌ستی ده‌چێت و توانای ده‌بێت قه‌رزه‌كه بداته‌وه ، وه ئه‌گه‌ر خێری پێبكه‌ن و قه‌رزه‌كه‌ی پێ ببه‌خشن ئه‌وه چاكتره بۆتان ئه‌گه‌ر بزانن .
عَنْ بُرَيْدَةَ الأَسْلَمِيِّ (رضي الله عنه) عَنِ النَّبِيِّ (ﷺ) قَالَ : ((مَنْ أَنْظَرَ مُعْسِراً فَلَهُ بِكُلِّ يَوْمٍ مِثْلُهُ صَدَقَةٌ قَبْلَ أَنْ يَحِلَّ الدَّيْنُ ، فَإِذَا حَلَّ الدَّيْنُ فَأَنْظَرَهُ فَلَهُ بِكُلِّ يَوْمٍ مِثْلَيْهِ صَدَقَةٌ))(3).
واته : هه‌ر كه‌سێك چاوه‌ڕوانی دواخستنی هێنانه‌وه‌ی قه‌رزی لای نه‌دار و ده‌ست نه‌ڕۆیشتوویه‌ك بكات ئه‌وا بۆ هه‌موو ڕۆژێك به شێوه و ئه‌وه‌نده‌ی ئه‌و قه‌رزه خێر و صه‌ده‌قه‌ی بۆ هه‌یه پێش ئه‌وه‌ی كاتی هاتنی دانه‌وه‌ی قه‌رزه‌كه بێت ، وه هه‌ر كه‌سێكیش چاوه‌ڕوانی دواخستنی هێنانه‌وه‌ی قه‌رزی لای نه‌دار و ده‌ست نه‌ڕۆیشتوویه‌ك بكات دوای به سه‌ر ڕۆیشتنی كاتی هێنانه‌وه‌ی قه‌رزه‌كه ئه‌وا بۆ هه‌موو ڕۆژێك دوو ئه‌وه‌نده‌ی قه‌رزه‌كه خێر و صه‌ده‌قه‌ی بۆ هه‌یه .
وَعَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي قَتَادَةَ : أَنَّ أَبَا قَتَادَةَ (رضي الله عنه) طَلَبَ غَرِيـمَاً لَهُ فَتَوَارَى عَنْهُ ثُمَّ وَجَدَهُ فَقَالَ : إِنِّي مُعْسِرٌ ، فَقَالَ آللَّهِ ؟ قَالَ : آللَّهِ ، قَالَ : فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ (ﷺ) يَقُولُ : ((مَنْ سَرَّهُ أَنْ يُنْجِيَهُ اللَّهُ مِنْ كُرَبِ يَوْمِ الْقِيَامَةِ فَلْيُنَفِّسْ عَنْ مُعْسِرٍ أَوْ يَضَعْ عَنْهُ))(4) .
واته : (أبو قتادة) ی هاوه‌ڵی پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) گه‌ڕا به دوای قه‌رزارێكی خۆیدا به‌ڵام ئه‌و خۆیی لـێ شارده‌وه ، پاشان قه‌رزاره‌كه‌ی بینی و ئه‌ویش ووتی : من نه‌دار و بێتوانام ، ئه‌ویش فه‌رمووی : توو خوا نه‌دار و بێتوانایت ؟ ووتی : به‌ڵـێ به خوا نه‌دار و بێتوانام ، ئه‌ویش فه‌رمووی : ده‌سا من بیستوومه پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) ده‌یفه‌رموو : هه‌ر كه‌سێك پێی خۆشه خوای په‌روه‌ردگار ڕزگاری بكات له ناڕه‌حه‌تیه‌كانی ڕۆژی قیامه‌ت ئه‌وا با داواكردنه‌وه‌ی قه‌رزى سه‌ر قه‌رزارێكی نه‌دار دوابخات و ماوه‌كه‌ی بۆ درێژ بكاته‌وه یان قه‌رزه‌كه‌ی له سه‌ر كه‌م بكاته‌وه و لایبات له‌سه‌ری .
وَعَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ (رضي الله عنه) قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ﷺ) : ((مَنْ أَنْظَرَ مُعْسِرَاً أَوْ وَضَعَ لَهُ أَظَلَّهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ تَحْتَ ظِلِّ عَرْشِهِ يَوْمَ لاَ ظِلَّ إِلاَّ ظِلُّهُ))(5).
واته : هه‌ر كه‌سێك چاوه‌ڕوانی دواخستنی هێنانه‌وه‌ی قه‌رزی لای نه‌دار و ده‌ست نه‌ڕۆیشتوویه‌ك بكات یان له قه‌رزه‌كه‌ی دابشكێنێت و له سه‌ری هه‌ڵبگرێت ئه‌وا خوای په‌روه‌ردگار له ڕۆژی قیامه‌تدا له (ساحه‌ی مه‌حشه‌ردا) ده‌یخاته ژێر سێبه‌ری عه‌رشی خۆیه‌وه له ڕۆژێكدا كه هیچ سێبه‌رێك نىیه ته‌نها سێبه‌ری عه‌رش نه‌بێت .
وَعَنْ حُذَيْفَةَ (رضي الله عنه) قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ (ﷺ) : ((تَلَقَّتِ الْمَلاَئِكَةُ رُوحَ رَجُلٍ مِمَّنْ كَانَ قَبْلَكُمْ فَقَالُوا : أَعَمِلْتَ مِنَ الْخَيْرِ شَيْئَاً ؟ قَالَ : لاَ ، قَالُوا : تَذَكَّرْ ، قَالَ : كُنْتُ أُدَايِنُ النَّاسَ فَآمُرُ فِتْيَانِي أَنْ يُنْظِرُوا الْمُعْسِرَ وَيَتَجَوَّزُوا عَنِ الْمُوسِرِ ، قَالَ : قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ : تَجَوَّزُوا عَنْهُ))(6).
واته : پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) فه‌رموویه‌تی : فریشته‌كان (ڕۆحی) پیاوێك له‌وانه‌ی پێش ئێوه‌یان وه‌رگرت ، ئه‌نجا ووتیان : ئایا تۆ هیچ خێر و چاكه‌ت كردووه ؟ ئه‌ویش ووتی : نه‌خێر ، ووتیان : بیربكه‌ره‌وه ، ووتی : من قه‌رزم ده‌دا به خه‌ڵك و ئه‌نجا فه‌رمانم ده‌كرد به خزمه‌تكار و كارمه‌نده‌كانم كه‌وا چاوه‌ڕوانی دواخستنی هێنانه‌وه‌ی قه‌رزی لای نه‌دار و ده‌ست نه‌ڕۆیشتوو بكه‌ن و خاتری ده‌ستڕۆیشتوویش بگرن و چاوپۆشیشی لـێبكه‌ن ، فه‌رمووی : خوای گه‌وره و به تواناش به فریشته‌كانی فه‌رموو : ئێوه‌ش لـێی ببورن و چاو پۆشی لـێ بكه‌ن .
لەلایەن مامۆستا (محمد عبدالرحمن) ەوە وەڵام دراوەتەوە
--------------------------------------
(1) صحيح سنن ابن ماجه رقم : (2430) .
(2) سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم : (1553) ، وقد بوَّب لهُ الإمام الألبانـي رحمه الله بقولهِ : (فضل القرض الـحسن وأنه يعدل التصدق بنصفه) وقال : (السَّـلـفُ : القرضُ الذي لا منفعة للمقرض فيه) .
(3) سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم : (86) وصحيح الـجامع الصغير رقم : (6108).
(4) صحيح مسلم رقم : (1563) .
قال النووي : (وَمَعْنَى "يُنَفِّسُ" أَيْ يَمُدُّ وَيُؤَخِّرُ الْمُطَالَبَة) شرح صحيح مسلم : (6 / 71) .
(5) صحيح سنن الترمذي رقم : (1306) وصحيح الترغيب والترهيب رقم : (909) .
(6) صحيح البخاري رقم : (2391) وصحيح مسلم رقم : (1560) واللفظ لـمسلم .
ئەگەر کەسێک مرد و قەرزار بوو ئایا پێش دابەشکردنى میراتەکەى واجبە قەرزەکانى بدرێتەوە؟ئه‌گه‌ر كهسێكی قهرزار توانای ههبوو ئه‌و قهرزهی كه له لایهتی بیداتهوه و نهیدایهوه دروستە غەیبەتى بکەى؟چ كاتێك قه‌رزدان ده‌بێت به ریـبا ؟ئایا حوكمى دواخستنى مارهیى چییه له ئیسلامدا ئایا دروسته؟وهرگرتنی ڕههن له بهرامبهر قهرزدا دروستە؟
