بسم الله الرحمن الرحیم

سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.
بەڵێ جگرە كێشان حەرامە، بەڵگە بە هێز و ڕاستەكان كەوا حەرامێتی جگەرەكێشان دەسەلمێنن:
بەڵگەى یەكەم: خواى گەورە دەفەرمێت:
[وَيُحِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَيُحَرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَائِثَ] [الأعراف: 157] .
واتە: خواى گەورە شتە پاك و بەسودەكانى بۆ حەڵاڵ كردوون و شتە پیس و زیان بەخشەكانى لێ قەدەغە و حەرام كردوون.
گومانى تێدا نى یە جگەرەكێشان یەكێكە لە شتە زیان بەخشەكان كەزەرەر و زیانیانی بۆ لاشەى ئادەمیزاد هەیە و لە هەمان كاتدا بۆنێكى ناخۆشى هەیە كە خەڵك ئازار دەدات.
بەڵگەى دووەم: خواى گەورە دەفەرمێت: [وَلَا تُلْقُوا بِأَيْدِيكُمْ إِلَى التَّهْلُكَةِ] [البقرة:195] .
واتە: بەدەستى خۆتان خۆتان مەخەنە مەترسییەوە.
وە بەبێ هیچ شك و گومانێك جگەرە كێشان مرۆڤــ دوچارى گەلێك نەخۆشى لەناوبەر دەكات لەوانە: سەرەتان و سیل و نەخۆشی یەكانى دڵ و ئەو نەخۆشیانەى دوچارى گەدە دەبن، ئەمەش جگە لەوەى كە ڕوو ناشیرن دەكات و ددانەكان زەرد و تێك دەدات.
بەڵگەى سێیەم: خواى گەورە دەفەرمێت: [وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ] [النساء: 29] .
واتە: خۆتان نەفسى خۆتان مەكوژن.
هەروەها جگەرەكێشان دەبێتە هۆى وردەوردە كوشتن و لەناو بردنى جگەرە كێش كە ئەمەش لە ئیسلامدا بە{ئینتحار} و خۆكوشتن ناوى هاتووە.
بەڵگەى چوارەم: خواى گەورە دەربارەى عەرەق وقومار دەفەرمێت: [وَإِثْمُهُمَا أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِمَا] [البقرة: 219] .
واتە: زیانیان زۆرترە لە سودیان.
گومانى تێدا نى یە كە زەرەر و زیانى جگەرەش لە سودەكەى زۆرتر و كاریگەرترە، و بەڵكو كۆى زیانە.
بەڵگەى پێنجەم: خواى گەورە دەفەرمێت: [وَلَا تُبَذِّرْ تَبْذِيرًا، إِنَّ الْمُبَذِّرِينَ كَانُوا إِخْوَانَ الشَّيَاطِينِ وَكَانَ الشَّيْطَانُ لِرَبِّهِ كَفُورًا] [الإسراء: 27] .
واتە: ماڵ و سەروەت و سامانتان لە حەرام و سەرپێچى خواى باڵادەستدا خەرج و بەفیڕۆ مەدەن، چونكە بەڕاستى ئەو كەسانەى كەوا ماڵ و سەروەتیان لە حەرامدا خەرج دەكات ئەوانە برا و دۆستى شەیتانەكانن.
وە هەروەها براى گوێڕایەڵم بزانە كەوا جگەرەكێشان ماڵ خەرج (سەرف) كردنە لە تاوان، و سەرپێچى كردنە لە فەرمانى خواى گەورە و پێغەمبەرە ئازیزەكەى (ﷺ) وە جێ بەجێكردنى فەرمانى شەیتانە و لەكردەوەكانى شەیتانە.
بەڵگەى شەشەم: پێغەمبەر (ﷺ) دەفەرمێت:((لا ضرر ولا ضرار)) [سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم: (250)] .
واتە: نە زیان لەخۆت بدە و نەلە خەڵكیش.
براى ئازیزم با بزانین جگەرەكێشان هیچ زیانێكى هەیە بۆ خۆت و بۆ خەڵكى و بۆ خێزانت و بۆ منداڵت و بۆ هاوڕێكانت و بۆ... بۆ.... هتد؟
بێ گومان هەموومان دەیزانین و ئاشكرایە كە جگەرەكێشان زەرەر و زیان لە جگەرەكێشەكە دەدات و دەبێتە مایەى ئازار و ناڕەحەتى بۆ كەسانى دەور و بەرو هاوڕێ و دراوسێ، جگە لەم زیانە سەختانە جگەرەكێشان دەبێتە هۆى لەناوبردنى ماڵ و پول و سامانى مرۆڤ.
بەڵگەى حەوتەم : پێغەمبەر (ﷺ) دەفەرمێت: ((وكَره لكم... وإضاعة الـمال)) [صحيح الترغيب والترهيب رقم: (2507)] .
واتە: خواى گەورە پێى ناخۆشە كە ئێوە ماڵ و سەروەت و سامانتان لەشتى بێ سود و بێ نرخ دا بەفیڕۆ بدەن.
براى بەڕێزم با سەیرێكى كردارى جگەرەكێشان بكەین كە بەڕاستى لە ناوبەر و بەفیڕۆدەرى ماڵ و كونكەرى ڕاستەقینەى گیرفانى مرۆڤە بێ ئەوەى هیچ پێویستى یەكى ژیانى مرۆڤ پڕبكاتەوە، كەواتە خواى گەورە جگەرەكێشانی قەدەغەى كردووە و بە حەرامى داناوە لەسەر بەندەكانى.
بەڵگەى هەشتەم: پێغەمبەر (ﷺ) دەفەرمێت: ((مَثَلُ الجليس الصالح، والجليس السوء كمثل صاحب المسك، وكير الحداد لا يعدمكَ من صاحب المسك، إما أن تشربه، أو تجد ريحه، وكير الحداد، يحرق بيتك، أو ثوبك، أو تجد منه ريحاً خبيثة)) [صحيح الجامع الصغير رقم: (5829)] .
واتە: نمونەى ئەو كەسەى كە دانیشتن و هەڵس و كەوت لەگەڵ پیاو چاكدا دەكات، و ئەو كەسەى كە دانیشتن و هەڵس و كەوت لەگەڵ پیاو خراپدا دەكات وەكو میسك فرۆشێك و كورەى ئاسنگەرێك وایە، چونكە پیاو چاك وە كومیسك فرۆشەكە وایە، یان لێ ى دەكڕیت، وە یان بۆنێكى خۆشت بەسەردا دێت، وە نموونەى پیاو خراپیش وەكو كورەى ئاسنگەر وایە، لێ ى ڕزگار نابیت یان ماڵت دەسوتێنێت، وە یان جلەكانت دەسوتێنێت، وە یان بۆنێكى ناخۆشت بەسەردادێت.
جگەرەكێشانیش بۆنێكى ئێجگار ناخۆش و بێزاركەرى هەیە تەنانەت لە سیر و پیازیش بۆنى ناخۆشترە و دەبێتە هۆى ئازاردانى كەسانى هاوڕێ و هاوسێ و خزم و كەس وكارت.
بەڵگەى نۆیەم: پێغەمبەر (ﷺ) دەفەرمێت: ((كل أمتي مُعافـى إلاَّ الـمجاهرين)) [صحيح الجامع الصغير رقم: (4512)] .
واتە: هەموو ئوممەتەكەم خواى گەورە لێیان خۆش دەبێت جگە لەو كەسانە نەبێت كەتاوان بە ئاشكراو بە بەرچاوى خەڵكى یەوە ئەنجام دەدەن.
لێكدانەوەى ئەم فەرموودەیە وایە كە هەموو تاوانە نادیار و شاراوەكانى موسڵمان ئومێد دەكرێت كە خواى گەورە لێیان خۆش بێت و سزایان نەدات بەڵام ئەمە ئەو تاوان و سەرپێچیانە ناگرێتەوە كەوا بەئاشكراو بە بەر چاوی خەڵكەوە ئەنجام دەدرێن وەكو جگەرەكێشەكان كاتێك كە جگەرە دەكێشن، چونكە جگەرەكێشان بەئاشكرا هانى كەسانى دیكە دەدات بۆ ئەم تاوانە ڕوون و ئاشكرایە.
بەڵگەى دەیەم: پێغەمبەر (ﷺ) دەفەرمێت: ((من كان يؤمن بالله واليوم الآخر فلا يؤذ جاره)) [صحيح الجامع الصغير رقم: (6504)] .
واتە: هەر كەسێك كەوا بڕواى بە خواو ڕۆژى دواى هەیە ئەوا با زەرەر و زیان لە هاوسێكەى نەدات و ئازاریان نەدات.
وە جگەرەكێش پێویستە ئەوە بزانێت كە جگەرەكێشان بە بۆنەكەى ئازارى خێزان و منداڵ و دراوسێكانى پێ دەدرێت، بە تایبەت برا نوێژخوێنەكان لەڕیزى نوێژى جەماعەتدا، وە هەروەها مەلائیكە نزیكەكانیش بێزار دەبن بە بۆنەكەى چونكە مەلائیكەكان ئەو شتە بێزراو و نابەجێ یە لە لایان كەوا لاى موسڵمانان بێزراو بێت وەكو جگەرەى ئەمڕۆ.
فەتواى زانایان دەربارەى جگەرەكێشان:
1 ـ زاناى پایە بەرزى ئیسلام (الشيخ عبدالله عبدالعزيز بن باز رحمة الله) دەفەرمێت: (جگەرەكێشان حەرامە و كڕین و فرۆشتنى حەرامە وە هەروەها دوكان بەكرێ دان بۆ جگەرە فرۆشتن حەرامە، وە هاوڕێیەتى كردنى كەسانى جگەرەكێشیش لەكاتى كێشانى جگەرەدا دروست نى یە) [الفتاوى الإسلامية: (2 / 162) ] .
2 ـ بە هەمان شێوە زاناى ناودار و پایە بەرز و شەرع زان (محمد بن صالح العثيمين رحمه الله) فەتواى داوە بە حەرام بوونى جگەرەكێشان [مجموعة فتوى ورسائل الشيخ ابن العثيمين: (11 / 248)] .
3 ـ وە هەروەها زانایانى (الجنة الدائمة للبحوث العلمية والإفتاء) فەتوایان داوە بەحەرامێتى جگەرەكێشان [الفتاوى الإسلامية: (2 / 176)] .
وە بە نیسبەت وەڵامی پرسیاری دووەمتەوە دەڵێم: بەڵی دایكت بە جگەرە كێشان تاوانبار دەبێت چونكە كارێكی حەرام ئەنجام دەدات، وە پێویستە بەردەوام ئامۆژگاری بكەیت و ئەم بەڵگە و فەتوایانەی بۆ بخوێنەرەوە تاوەكو خوا هیدایەتی دەدات و واز لە جگەرەكێشان دێنێت، وە ئەگەر وازی نەهێنا ئەوا تۆ بۆ ماوەی چەند ڕۆژێك پارەی مەدەرێ بۆ ئەوەی بزانیت هەڵوێستی چى یە ؟ جا ئەگەر هەر بەردەوام بوو لە سەر داواكردنی پارە بۆ جگەرە كڕین و هەستت كرد عاجز دەبێت لێت ئەو كاتە لە بەر دوور خستنەوەی تاوانی گەورەی پچڕاندنی سیلەی ڕەحمی دایكایەتی پارەكەی بدرێ بەڵام نەك بە ناوی جگەرە كڕینەوە بەڵكو پێی بڵێ: من ئەم پارەیەت دەدەمێ بۆ خۆت ئەنجا تۆ خۆت چی پێ دەكەیت كەفی خۆتە، وە ئەگەر وتی هەر دەبێت تۆ بۆم بكڕیت ئەوا كاتە ناچار دەبیت و تاوانەكەی خۆی و تۆیش دەكەوێتە ئەستۆی دایكت ـ والله أعلم ـ.

لەلایەن مامۆستا (محمد عبدالرحمن) ەوە وەڵام دراوەتەوە