بەناوى خواى گەورەو میهرەبان
خۆكوشتن ئەو دیاردە نەخوازراوو ناپەسەندەیە كە بە درێژایی مێژوو لە وڵاتانی ئیسلامی ولە نێو كۆمەڵەگا موسوڵمانەكاندا هەر نەبووە یان هێندە دەگمەن بووە كە شایەنی ئاوڕ لێدانەوە نەبووە , بەڵام بەداخەوە لەم دواییانەدا دەبینین و دەبیستین كە بە شێوەیەكی بەرچاو زیادی كردووە .
ئاشكرایشە كە بوون و نەبوونی هەموو دیاردەیەك پەیوەستە بە كۆمەڵێك هۆكارەوە , كە پشتیوان بەخوا لەم وتارەدا بەگوێرەی توانا باسی ئەو هۆكارانە دەكەین و چارەسەرە گونجاوەكان دەخەینە ڕوو.
كەمیی و نەبوونی خۆكوشتن لە نێو موسوڵماناندا زیاتر پەیوەندیی بەوەوە هەبووە كە ئایینی ئیسلام ئەو كارەی بەتاوانێكی گەورە لە قەڵەم داوەو هەڕەشەی ئاگری دۆزەخ لەو كەسانە كراوە كە ئەو كارە ئەنجام دەدات و ئەوەش بۆتە هۆی ئەوەی بەرهەڵستكارییەكی ئایینی (وازع دینی) لە ناخی ئیمانداراندا دروست كردووە كە هەمیشە ڕێگر بووە لەوەی خۆی بكوژێت تەنانەت لە تەنگەوەرترین ساتەكانی ژیانیشدا بێت , وئەم بەگەورە تاوان لە قەڵەمدانەش بۆ خۆكوشتن لەوەوە سەرچاوەی گرتووە كە ئیسلام بۆ پاراستنی گیانی مرۆڤەكان هاتووە كە یەكێكە لەو پێنج پێویستیە سەرەكییەی كە پێكهاتوون لە (ئایین و نەفس و ئەقڵ ونامووس و وەچە ) و شەرییعەتیان لە پێناودا دابەزیوە , نموونەكانیش لەو بارەوە زۆرن چی لە ئایەتەكانی قورئان و چی لە فەرموودەكانی پێغەمبەری خوادا ﷺ و لەوانە:
یەكەم : خوای گەورە فەرموویەتی ( يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا لَا تَأْكُلُوا أَمْوَالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْبَاطِلِ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً عَنْ تَرَاضٍ مِنْكُمْ وَلَا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا (29) وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ عُدْوَانًا وَظُلْمًا فَسَوْفَ نُصْلِيهِ نَارًا وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا) واتە ئەی ئەو كەسانەی كە باوەڕتان هێناوە ماڵ و سامانی یەكتربە ناحەق مەخۆن ئیللا ئەوە نەبێت بە شێوەی بازرگانی بێت و بە ڕەزامەندیی خۆتان بێت و هەروەها نەخۆتان و نەیەكتریش مەكوژن (هەردوو ماناكە دەگرێتەوە) بەڕاستیی خوای گەورە بەبەزەییە بەرامبەرتان , وەئەوەی ئەو كارانە ئەنجام بدات بەستەم و دوژمنكاریی(واتە بەهۆی نەزانین و لەبیرچوونەوە نەبێت ) ئەوا دەیخەینەئاگری دۆزەخەوە و ئەو كارەش لای خوای گەورە ئاسانە .
دووە‌م : خوای گە‌ورە‌ فە‌رموویە‌تی : (وَمَنْ يَقْتُلْ مُؤْمِنًا مُتَعَمِّدًا فَجَزَاؤُهُ جَهَنَّمُ خَالِدًا فِيهَا وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِ وَلَعَنَهُ وَأَعَدَّ لَهُ عَذَابًا عَظِيمًا) واتە هەركەسێك بەقەستی باوەڕدارێك بكوژێت ئەوا سزاكەی دۆزەخە بە هەتا هەتایی تێیدا دەمێنێتەوە و خوای گەورەش لێی توڕدەبێت و نەفرەتی لێ كردووەو سزایەكی گەورەشی بۆ ئامادەكردووە .
سێیەم : لە بوخارییدا بە ژمارە (1363)هاتووە پێغەمبەری خوا ﷺ فەرموویەتی : (مَنْ حَلَفَ بِمِلَّةٍ غَيْرِ الْإِسْلَامِ كَاذِبًا مُتَعَمِّدًا فَهُوَ كَمَا قَالَ وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِحَدِيدَةٍ عُذِّبَ بِهِ فِي نَارِ جَهَنَّمَ) واتەهەركەسێ بە ئاسنێك خۆی بكوژێت هەر بەو ئاسنە سزا دەدرێت لە دۆزەخدا .
چوارەم : لە بوخارییدا بە ژمارە (1365)هاتووە پێغەمبەری خوا ﷺ فەرموویەتی : (الَّذِي يَخْنُقُ نَفْسَهُ يَخْنُقُهَا فِي النَّارِ وَالَّذِي يَطْعُنُهَا يَطْعُنُهَا فِي النَّارِ)واتە ئەوەی خۆی بخنكێنێت یان بەشتێك لە خۆی بدات و خۆی بكوژێت هەربەوە سزا دەدرێت لە ئاگردا .
پێنجەم : لە بوخارییدا بە ژمارە (6675)هاتووە پێغەمبەری خوا ﷺ فەرموویەتی : ( قَالَ الْكَبَائِرُ الْإِشْرَاكُ بِاللَّهِ وَعُقُوقُ الْوَالِدَيْنِ وَقَتْلُ النَّفْسِ وَالْيَمِينُ الْغَمُوسُ)واتە كوشتن لە تاوانە گەورەكانە.
هۆكارەكانی خۆكوشتن: زانایانی ئەو بوارە بە شێوەیەكی گشتیی هۆكارەكانی خۆكوشتن دەگەڕێننەوە بۆ :
1 ـ لایەنی دەروونی نموونەی توڕەبوون و هەڵچوون .
2 ـ لایەنی ئابووری نموونەی نەبوونی بژێوی و قەیرانی دارایی .
3 ـ لایەنی كۆمەڵایەتی نموونەی لەدەست دانی كەس و كارو خۆشەویستان .
4 ـ لایەنی جەستەیی نموونەی نەخۆشیی و لەدەست دانی ئەندامەكانی لەش .
5 ـ هۆكارێكی تریش كە دەتوانین بڵێین شەیتان و نەفسی فەرمانكەر بە خراپەیە(الامارە بالسو‌ء)
كە هەمیشە هەوڵ دەدەن لاوازیی مرۆڤ لە ڕووی باوەڕەوە بقۆسنەوە بۆ ئەوەی تاوانی گەورەی پێ ئەنجام بدەن .
چارەسەر : بۆ ئەوەی كێشەی خۆكوشتن لە نێو موسوڵماناندا نەمێنێت پێویستەڕەچاوی ئەم خاڵانەی خوارەوە بكەین ,
1 ـ ڕاستكردنەوەی بیرو باوەڕی موسوڵمانان و تێگەیشتنی دروست بۆ ئایین بە شێوەیەك كە موسوڵمان باوەڕی تەواوی بەوە هەبێت كە (قەدەر) بنچینەیەكە لە بنچینەكانی باوەڕ و دەبێت باوەڕی بە چاك و خراپی هەبێت و دڵنیا بێت لەوەی كە ئەوەی تووشی دێت هەرگیز لای لێ نەدەگرت و ئەوەی تووشی نەهاتبێت و لای لێ گرتبێت هەرگیز تووشی نەدەهات , وەك لە فەرموودەی صەحیحدا هاتووە (وَتَعْلَمَ أَنَّ مَا أَصَابَكَ لَمْ يَكُنْ لِيُخْطِئَكَ وَأَنَّ مَا أَخْطَأَكَ لَمْ يَكُنْ لِيُصِيبَكَ وَلَوْ مُتَّ عَلَى غَيْرِ هَذَا لَدَخَلْتَ النَّارَ) (سنن ابی داود /ح/4701 صححە الالبانی).
2 ـ دەبێت موسوڵمان لەوە دڵنیابێت كە هەمیشە لە ژێر تاقیكردنەوەدایە (الَّذِي خَلَقَ الْمَوْتَ وَالْحَيَاةَ لِيَبْلُوَكُمْ أَيُّكُمْ أَحْسَنُ عَمَلًا وَهُوَ الْعَزِيزُ الْغَفُورُ) وە تاقیكرنەوەكەش بە خۆشیی و ناخۆشیی دەبێت (وَنَبْلُوكُمْ بِالشَّرِّ وَالْخَيْرِ فِتْنَةً وَإِلَيْنَا تُرْجَعُونَ) وەدەكرێت تاقیكردنەوەكان لە زیاتر لە بوارێك لە بوارەكانی ژیاندا بێت (وَلَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَالْجُوعِ وَنَقْصٍ مِنَ الْأَمْوَالِ وَالْأَنْفُسِ وَالثَّمَرَاتِ وَبَشِّرِ الصَّابِرِينَ) ئەوەتا (خوف) لایەنی دەروونیەو (جوع)لایەنی جەستەییە و(اموال و ثمرات )لایەنی ئابوورییەو (نفس ) لایەنی كۆمەڵایەتییە و خوای گەورەش فەرموویەتی بە هەندێك لەو شتانە تاقیتان دەكەینەوە .
3 ـ موسوڵمان دامەزراوبێت لەسەر ئەو باوەڕەی كە گەر هەموو دونیا كۆببنەوە بۆ ئەوەی سودێكی پێ بگەیەنن یاخود زیانێكی پێبگەیەنن ناتوانن ئەوكارە ئەنجام بدەن ئەگەر ویستی خوای لەسەر نەبێت واتە سوودو زیان تەنها بەدەستی خوای گەورەیە وەك لە فەرموودەدا هاتووە (واعلم أن الأمة لو اجتمعت على أن ينفعوك بشيء لم ينفعوك إلا بشيء قد كتبه الله لك ولو اجتمعواعلى أن يضروك بشيء لم يضروك إلا بشيء قد كتبه الله عليك رفعت الأقلام وجفت الصحف) (سنن الترمذی /ح/2516 صححه الالبانی)
4 ـ دەبێت هەمیشە هەوڵ بدات هەموو ئەوەی خوایی گەورە لەسەری فەرز كردووە و داوای لێكردووە بە باشترین شێوە ئەنجامیان بدات و دڵی پێیانەوە پەیوەست بێت بە شێوەیەك ئەنجامدانیان ببێتە هۆی ئاسوودەی دڵ و دەروون , وەك ئەوەی پێغەمبەری خوا ﷺ بۆ نوێژەكانی بە بیلالی دەفەرموو (يَا بِلَالُ أَقِمِ الصَّلَاةَ أَرِحْنَا بِهَا) (سنن ابی داود / 4987 صححە الألبانی) واتە ئەی بیلال نوێژەكە دابەسەو دڵمانی پێ ئاسوودە بكە , وەهەمیشە دەم بە زیكری خوا بێت و بەتایبەتیش پارێزگاریی لە زیكرەكانی بەیانیان و ئێواران بكات چوونكە یادكردنی خوای گەورە دەبێتە هۆی ئاسوودەی دڵەكان وەك خۆی فەرموویەتی (الَّذِينَ آَمَنُوا وَتَطْمَئِنُّ قُلُوبُهُمْ بِذِكْرِ اللَّهِ أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ) .
5 ـ پێویستە بڕوادار ڕاستگۆ بێت لە گەڵ خۆیی و دەورو بەریدا و پەیوەندی توندو تۆڵی لەسەر بنچینەی برایەتی و سوود گەیاندن بە كۆمەڵگا بونیات بنێت خاوەن دڵێكی پاك و بێگەرد بێ وەك خوای گەورە فەرموویەتی(يَوْمَ لَا يَنْفَعُ مَالٌ ولَا بَنُونَ (88) إِلَّا مَنْ أَتى اللَّهَ بِقَلْبٍ سَلِيمٍ)
6 ـ پێویستە موسوڵمان هەمیشە گومانی باش بە خوای گەورە ببات (لاَ يَمُوتَنَّ أَحَدُكُمْ إِلاَّ وَهُوَ يُحْسِنُ بِاللَّهِ الظَّنَّ)(مسلم /2877) وە ئەوەش بزانێت كە تێڕوانینی ئێمە بۆ ڕووداوەكان و پێشبینی كردنی دەرەنجامەكان زۆربەی جار جیاوازە لەوەی كە خوای گەورە بۆی داناوین (وعسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئًا وهُؤ خَيْرٌ لَكُمْ وعسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئًا وهُؤ شَرٌّ لَكُمْ واللَّهُ يَعْلَمُ وأَنْتُمْ لَا تَعْلَمُونَ ) كەواتە ئەوەی ئێمە بە خراپی دەزانین و لێی دەترسین دوور نییە چاكەیەكی زۆری تێدا بێت بۆمان و ئەوەش تەنها خوا خۆی دەزانێت .
7 ـ پێویستە موسوڵمان خۆڕاگر بێت لەسەر ئەو ڕووداوانەی لە ژیانیدا ڕوودەدەن چونكە خۆڕاگریی (صبر)بەهێزترین چەكە بە دەستی كەسی باوەڕدارەوە و هۆكاری بە دەستهێنانی سەرفرازیی دونیاو دواڕۆژە , خوای گەورە فەرموویەتی (وبَشِّرِ الصَّابِرِينَ (155) الَّذِينَ إِذَا أَصَابَتْهُمْ مُصِيبَةٌ قَالُوا إِنَّا لِلَّهِ وإِنَّا إِلَيْهِ رَاجِعُونَ (156) أُولَئِكَ عَلَيْهِمْ صَلَواتٌ مِنْ رَبِّهِمْ ورَحْمَةٌ وأُولَئِكَ هُمُ الْمُهْتَدُونَ) ئەوەتا خوای گەورە موژدە دەداتە ئەوانەی خۆڕاگرن و دەفەرموێت ئەوانە لە لایەن خوای گەورەوە ستایش كراون و پەروەردگار بەزەیی خۆی بەسەریاندا دەڕێژێت و هەر ئەوانیش هیدایەتدراون .هەروەها لە فەرموودەشدا هاتووە (عَجَبًا لَاَمْرِ الْمُؤْمِنِ إِنَّ أَمْرَهُ كُلَّهُ خَيْرٌ ولَيْسَ ذَاكَ لَاَحَدٍ إِلاَّ لِلْمُؤْمِنِ إِنْ أَصَابَتْهُ سَرَّا‌ء شَكَرَ فَكَانَ خَيْرًا لَهُ وإِنْ أَصَابَتْهُ ضَرَّا‌ء صَبَرَ فَكَانَ خَيْرًا لَهُ) (مسلم / 7692) واتە كەسی باوەڕدار لەهەموو بارودۆخێكدا هەر چاكەی دەست دەكەوێت, لە خۆشیدا بە هۆی سوپاسگوزارییەوە ولە ناخۆشیشدا بە هۆی خۆڕاگرییەوە .
8 ـ مرۆڤ وا بیربكاتەوە كە هەرچەندە كەمو كووڕیی هەبێت یان لە تەنگانەدا بێت ئەوا كەسانێك هەن لەبارودۆخێكی لە ئەم خراپتردا دەژین (انْظُرُوا إِلَى مَنْ أَسْفَلَ مِنْكُمْ وَلاَ تَنْظُرُوا إِلَى مَنْ هُوَ فَوْقَكُمْ فَهُوَ أَجْدَرُ أَنْ لاَ تَزْدَرُوا نِعْمَةَ اللَّهِ)(مسلم / 7619) واتە تەماشای ئەوانە بكەن كە لە خوار ئێوەوەن نەك ئەوانەی لە سەرووتانەوەن ئەوەش باشترە بۆ ئەوەی نیعمەتەكانی خوای گەورە بەسەر خۆتانەوە بە كەم سەیر نەكەن .
9 ـ مرۆڤ هەمیشە بێ هیوا نەبێت لە ڕەحم و بەزەیی خوای گەورە هەرچەندە لە تاوان و سەرپێچی خوایشدا ڕۆچووبێ , خوای گەورە فەرموویەتی (قُلْ يَا عِبَادِيَ الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لَا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعًا إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ) وە هەروەها لەوە دڵنیا بێت كە شەوگاری تاریك چەندە درێژ بێت هەر دەبێت رۆژ بێتەوە و لەدوای هەموو ناخۆشییەك خۆشییەك هەر هەیە , وەك خوای گەورە فەرموویەتی : (فَإِنَّ مَعَ الْعُسْر یُسْرًا (5) إِنَّ مَعَ الْعُسْر یُسْرًا) ئەوەتا خوای گەورە تاكیدی دەكاتەوە بۆمان كە مرۆڤ هەمیشە لە ناخۆشیدا نابێت .

ستافى وەڵامەکان