بسم الله الرحمن الرحیم

بڕای بەڕێزم: خوای پەروەردگار لەسەر من تۆی موسڵمان و هەموو موسڵمانانی تری پێویست كردووە لەكاتی جیاوازی لە هەر حوكمێكی شەرعیدا بگەڕێنەوە بۆ لای قورئانە پیرۆزەكەی و بۆ سوننەتی پێغەمبەرە خۆشەویستەكەی (صلی الله عليه وسلم)، هەروەك فەرموویەتی: [ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ فَإِنْ تَنَازَعْتُمْ فِي شَيْءٍ فَرُدُّوهُ إِلَى اللَّهِ وَالرَّسُولِ إِنْ كُنْتُمْ تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الْآخِرِ ذَلِكَ خَيْرٌ وَأَحْسَنُ تَأْوِيلًا ] (النساء: 59)، واتە: ئەی گەلی خاوەن باوەڕان ! گوێڕایەڵی خوای پەروەردگار و پێغەمبەرەكەی (صلی الله عليه وسلم) و زانا و كاربەدەستان بن، وە ئەگەر لەسەر شتێك جیاوازی كەوتە نێوانتانەوە، ئەوا كێشەكەتان بگەڕێننەوە بۆ لای خوای پەروەردگار و پێغەمبەر (صلی الله عليه وسلم)، ئەگەر بڕواتان بە خوای پەروەردگار و بە ڕۆژی دوایی هەیە، ئەم كارە بۆتان باشترە و ئاكامی چاكتری هەیە.
وە فەرموویەتی: [ اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ قَلِيلًا مَا تَذَكَّرُونَ ] (الأعراف: 3)، واتە: شوێنی ئەوە بكەون لە پەروەردگارتانەوە بۆتان نێردراوە ـ كە قورئان و سوننەتە ـ، و نەكەن شوێنی جگە لەوە بكەون....
بۆیە برای بەڕێزم ! موسڵمانان لە ئەحكامە شەرعیە خیلافیەكاندا دەبێت بگەڕێنەوە بۆ لای قورئانی پیرۆز و سوننەتی پێغەمبەری خوا (صلی الله عليه وسلم)، نەك ئەوەی سەیری ووتەی ئەم یان ئەو بكەن !!! چونكە خوای پەروەردگار فەرمانی پێكردین بەوەی كە: [ اتَّبِعُوا مَا أُنْزِلَ إِلَيْكُمْ مِنْ رَبِّكُمْ وَلَا تَتَّبِعُوا مِنْ دُونِهِ أَوْلِيَاءَ... ] !!!
بۆیە لێرەدا هەندێك لە بەڵگەكانی سوننەت دەخەمەڕوو سەبارەت بە حوكمی (وێنە)، بەوەش ـ بە پشتیوانی خوای پەروەردگار ـ حوكمەكەی ئاشكرا دەبێت، و ئیتر لاوان بە كردەوە، یان بە ووتەی هیچ كەسێك هەڵناخەڵەتێن، و فێری ئەوە دەبن كە بۆ زانینی حوكمە شەرعیەكان بگەڕێنەوە بۆ لای قورئانی پیرۆز و سوننەتی پێغەمبەرەكەيان (صلی الله عليه وسلم)، ئەوەش بەم پێیەی خوارەوە:
بەڵگەی یەكەم: پێغەمبەری خوا (صلی الله عليه وسلم) دەفەرموێت: ((مَنْ صَوَّرَ صُورَةً فِى الدونيا كُلِّفَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَنْ يَنْفُخَ فِيهَا الرُّوحَ، وَلَيْسَ بِنَافِخٍ)) (رواه البخاري ومسلم)، واتە: هەركەسێك لەم دونیا، هەرجۆرە وێنەیەك بگرێت یان بكێشێت، ئەوا خوای گەورە لەو دونیا داوای لێدەكات كە ڕۆح بكاتەوە بەبەر ئەو وێنەیەدا، ئەمیش ناتوانێت ئەو كارە بكات.
وە ـ هەروەها ـ پێغەمبەری خوا (صلی الله عليه وسلم) لەم بارەیەوە فەرمویەتی: ((إَنَّ الَّذِينَ يَصْنَعُونَ هذِهِ الصُّوَرَ يُعَذَّبُونَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ يُقَالُ لَهُمْ أَحْيُوا مَا خَلَقْتُمْ)) (رواه البخاري ومسلم)، واتە: ئەو كەسانەی كە ئەو وێنانە دەكێشن یان دروستدەكەن، سزا دەدرێن لە ڕۆژی قیامەتدا، وە پێیان دەگوترێت، ئەو وێنانەی كە دروستتان كردون گیانیان بكەنەوە بەبەردا.
مەبەستیش لێرەدا هەموو جۆرەكانی وێنەیە سێبەر دار بێت یان بێ سێبەردار، فۆتۆگرافی يان هەر جۆرێكی تر !!!
بەڵگەی دووەم: لە هەردوو صەحیحەدا ـ (البخاري ومسلم) ـ هاتووە لە (ابنُ عبّاس) ـ ەوە، دەڵێت گوێم لە پێغەمبەر بوو (صلی الله عليه وسلم) دەیفەرمو: ((كُلُّ مُصَوَّرٍ في النار، يُجْعَلُ لَهُ بِكُلَّ صُورَةٍ صَوَّرَها نَفْسٌ يُعَذَّبُ بِها فيِ جَهَنَمَ))، واتە: لەو دونیا هەموو وێنەكێشێك لە ناو ئاگری دۆزەخ دایە، بە ئەندازەی ئەو وێنانەی كە دروستیان كردووە، نەفسێكی بۆ دروست دەكرێت لە ناو ئاگری دۆزەخدا كە سزای بدات.
ئاشكراشە وشەی (كُل) بەهێزترین شێوازە بۆ گشتی كردنەوەی واتا، بۆیە هەموو (مصور) وێنەگرێك دەگرێتەوە ـ وێنەگری فۆتۆگرافی بێت یان هەر شتێكی تر ـ لادانی ئەو واتایەش لە گشتێتی پێویستی بە بەڵگەی شەرعی هەیە، و هیچ بەڵگەیەكیش لەو بارەیەوە نەهاتووە.
بەڵگەی سێ‌یەم: ئەو فەرمودەیەیە كە ئیمامی موسلم لە صەحیحەكەیدا گێڕاوێتیەوە لە (أَبو الْهَيَّاجِ الأَسَدِيِّ) ەوە كە دەفەرموێت: (علي) كوڕی (أبو طالب) پێی گوتم: ئایا بتنێرم بۆ كارێك كە پێغەمبەر (صلی الله عليه وسلم) منی ناردووە بۆی ؟ ئەویش ئەوەیە كە: ((أَنْ لاَ تَدَعَ صُورَةً إِلاَّ طَمَسْتَهُ وَلاَ قَبْراً مُشْرفاً إِلاَّ سَوَّيْتَهُ))، واتە: هیچ وێنەیەك مەهێڵە بیسڕەرەوە و لە ناوی بەرە، وە هیچ قەبرێكی بەرزتر لە قەبری ئاسایی مەهێڵە ئيللا تەختی بكە.
زانایانیش فەرمویانە: (النّكِرُة في سِياقِ النّهي والنّفي تَفيد العُمُوم)، بۆیە لێرەدا ئەم حوكمە گشتگیرە ووشەی (صورة) نەناسراوە و لە ڕستەی نەرێدا هاتووە بۆیە هەموو وێنەیەك ـ فۆتۆگرافی بێت یان جگە لەو ـ دەگرێتەوە.
بەڵگەی چوارەم: پێغەمبەر (صلی الله عليه وسلم) دەفەرموێت: ((إِنَّ مِنْ أَشَدِّ أَهْلِ النَّار عَذَابًا يَوْمَ الْقِيَامَةِ الْمُصَوِّرينَ)) (رواه مسلم)، واتە: بەڕاستی سەخت ترین سزا لە قیامەتدا بۆ وێنەگرانە.
ئاشكراشە كە ووشەی (المصورين) وشەی (جَمْع) ـە كۆیە و (أل) ـی چووەتە سەر، بۆیە گشتگیرە و هەموو تاكەكان و شێوەكانی وێنە دەگرێتەوە.
بەڵگەی پێنجەم: ئەو فەرمودەیەیە كە ئیمامی بوخاری بەڕەحمەت بێت گێڕاوێتیەوە: ((إِنَّ النَّبِيَّ ﷺ نَهَى عَنْ ثَمَنِ الدَّمِ، وَثَمَنِ الْكَلْبِ، وَكَسْبِ الْبَغِىِّ، وَلَعَنَ آكِلَ الرِّبَا وَمُوكِلَهُ وَالْوَاشِمَةَ وَالْمُسْتَوْشِمَةَ وَلَعَنَ الْمُصَوِّرَ))، واتە: پێغەمبەر (صلی الله عليه وسلم) یاساغی كردوە لە وەرگرتنی نرخی خوێن، وە وەرگرتنی نرخی سەگ، وە پارە پەیداكردن بە داوێن پیسی، وە لەعنەتیشی كردووە لە سوخۆر و ئەوەی كە دەرخواردی دەدات، هەروەها لەعنەتی كردووە لە خاڵ كوت و خاڵ بۆكوتراو، وە لەعنەتی كردوە لە وێنەگر.
ووشەی (الْمُصَوِّرَ)، تاكە و (أل) ـی چۆتەسەر، كەواتە واتەكەی گشتی دەبێتەوە، و واتەكەی هەموو وێنەگرێك دەگرێتەوە، وێنەگری فۆتۆگرافیش هەر وێنەگرە و بەر ئەو لەعنەتە دەكەوێت، هەركەسیش وێنەگرێك لەم حوكمە دەربكات پێویستە بەڵگەی شەرعی پێبێت، و هیچ بەڵگەیەكیش لەم بارەیەوە نەهاتووە.
بەڵگەی شەشەم: ئەو فەرمودەیەیە كە ئیمامی ئەحمەد و (الترمذي) ـش گێڕاویانەتەوە، كە پێغەمبەر (صلی الله عليه وسلم) باسی ئاگری دۆزەخی كردووە كاتێك كە كڵپەیەكی لە شێوەی (مل) ێكدا لێ دێتەدەرەوە و دەڵێت: ((إِنِّي وُكِّلْتُ الْيَوْمَ بِثَلَاثَةٍ: بِكُلِّ جَبَّارٍ عَنِيدٍ وَبِكُلِّ مَنْ دَعَا مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَبِالْمُصَوِّرينَ)) (رواه الترمذي برقم (2574) وقال: حديث حسن غريب صحيح، وصححه الألباني)، واتە: ئەو كڵپەیە دەڵێت: ئەمڕۆ من ڕاسپێردراوم بۆ سوتاندنی سێ تاقم، هەموو دەستەڵاتدارێكی زاڵم، وە هەموو ئەوانەی كە هاواریان كردۆتە پەرستراوێكی تر لەگەڵ الله، وە هەموو وێنە دروستكەرێك.
بەڵگەی حەوتەم: ئەو فەرمودەیەیە كە عائیشە (رضي الله عنها) لە پێغەمبەرەوە (صلی الله عليه وسلم) بۆی گێڕاوینەتەوە كە فەرمویەتی: ((أَشَدُّ النّاسِ عَذاباً يومَ القيامَةِ الذينَ يُضاهِئونَ بِخَلقِ اللهِ)) (رواه البخاري ومسلم).
هەروەها لە و فەرمودەیەشدا كە ئەبوهورەیرە بۆی گێراوینەتەوە كە دەڵێت پێغەمبەر (ﷺ) فەرموی: خوای گەورە دەفەرموێت: ((وَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذَهَبَ يَخْلُقُ خَلْقاً كَخَلْقِى فَلْيَخْلُقُوا ذَرَّةً أَوْ لِيَخْلُقُوا حَبَّةً أَوْ لِيَخْلُقُوا شَعِيرَةً)) (رواه البخاري ومسلم)، واتە: كێ لەو كەسانە ستەمكارترە كە لاسایی من دەكەنەوەو شتی وەكو دروستكراوەكانی من دروست دەكەن، جا ئەگەر ڕاست دەكەن و دەتوانن با مێرولەیەكی هەرەوردیلە یان دەنكە گەنمێك كەبڕوێت یان دەنكە جۆیەك كەبڕوێت دروست بكەن.
بێگومان وێنەی فۆتۆگرافیش (مضاهات) واتە لاسایی كردنەوە بە دروستكراوەكانی خوای گەورەی بەئاشكرا تێدایە، بۆیە حەرام بونەكەی ڕونترە لە وێنەكانی تر، والله أعلم.
بەم بەڵگانەش ئەوە ڕوون دەبێتەوە كە: وێنە كێشانى یان گرتنى یان دروستكردنى هەموو حەرامە ـ جگە لەو بار و حاڵانە نەبێت كە زانایان بە زەرورەتیان زانیوە ـ و نابێت لاوی خواناس و موسڵمانی خۆشەویست بڕواننە ووتە و كردەوەی هیچ كەسێك، بەتایبەت كە كەسەكە لە زانایان نەبێت !!! چ جای ئەوەی ووتەكەی یان كردەوەكەی پێچەوانەی گەورە زانایان بێت، وەك پێشەوایان:
پێشەوا و شێخی پایەبەرز: (محمد بن إبراهيم آل الشيخ) ـ بە ڕەحمەت بێت ـ.
و پێشەوا و زانای پایەبەرز: (عبد العزيز بن باز) ـ بە ڕەحمەت بێت ـ.
وە فەرموودەناسی سەردەم: (محمد بن ناصر الدين الألباني) ـ بە ڕەحمەت بێت ـ.
یان پێشەوا و شەرعزان (محمد بن صالح العثيمين) ـ بە ڕەحمەت بێت ـ كە وا بڵاوكراوەتەوە: گوایا بەڕێزیان وێنەی بەحەڵاڵ زانیبێت، بەڵام ئەم فەتوایاە كە دووا ووتەیەتی (مجموع فتاويه: 8 / ص 287) فەرموویەتی:
((بسم الله الرحمن الرحيم... من محمد الصالح العثيمين إلى أخيه المكرم الشيخ.... حفظه الله ـ تعالى ـ، وجعله من عباده الصالحين، وأوليائه المؤمنين المتقين، وحزبه المفلحين، آمين.
وبعد فقد وصلني كتابكم الذي تضمن السلام والنصيحة، فعليكم السلام، ورحمة الله وبركاته، وجزاكم الله عني على نصيحتكم البالغة التي أسأل الله ـ تعالى ـ أن ينفعني بها.
ولا ريب أن الطريقة التي سلكتموها في النصيحة هي الطريقة المثلى للتناصح بين الإخوان، فإن الإنسان محل الخطأ والنسيان، والمؤمن مرآة أخيه، ولا يؤمن أحد حتى يحب لأخيه ما يحب لنفسه.
ولقد بلغت نصيحتكم مني مبلغًا كبيرًا بما تضمنته من العبارات الواعظة والدعوات الصادقة، أسأل الله أن يتقبلها، وأن يكتب لكم مثلها.
وما أشرتم إليه ـ حفظكم الله ـ من تكرر جوابي على إباحة الصورة المأخوذة بالآلة: فإني أفيد أخي أنني لم أبح اتخاذ الصورة ـ والمراد صورة ما فيه روح من إنسان أو غيره ـ إلا ما دعت الضرورة أو الحاجة إليه، كالتابعية، والرخصة، وإثبات الحقائق ونحوها.
وأما اتخاذ الصورة للتعظيم، أو للذكرى، أو للتمتع بالنظر إليها، أو التلذذ بها فإني لا أبيح ذلك، سواء كان تمثالًا أو رقمًا وسواء كان مرقومًا باليد أو بالآلة، لعموم قول النبي (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ): " لا تدخل الملائكة بيتًا فيه صورة ".
وما زلت أفتي بذلك وآمر من عنده صور للذكرى بإتلافها، وأشدد كثيرًا إذا كانت الصورة صورة ميت.
وأما تصوير ذوات الأرواح من إنسان أو غيره فلا ريب في تحريمه، وأنه من كبائر الذنوب، لثبوت لعن فاعله على لسان رسول الله (صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ) وهذا ظاهر فيما إذا كان تمثالًا ـ أي مجسمًا ـ أو كان باليد.
أما إذا كان بالآلة الفورية التي تلتقط الصورة ولا يكون فيها أي عمل من الملتقط من تخطيط الوجه وتفصيل الجسم ونحوه، فإن التقطت الصورة لأجل الذكرى ونحوها من الأغراض التي لا تبيح اتخاذ الصورة فإن التقاطها بالآلة محرم تحريم الوسائل، وإن التقطت الصورة للضرورة أو الحاجة فلا بأس بذلك.
هذا خلاصة رأيي في هذه المسألة، فإن كان صوابًا فمن الله وهو المانّ به، وإن كان خطأ فمن قصوري أو تقصيري، وأسأل الله أن يعفو عني منه، وأن يهديني إلى الصواب، والسلام عليكم ورحمة الله وبركاته)).
لە كۆتاییدا لە پەروەردگار دەپاڕێمەوە: هیدایەت دەری هەمووان بێت، و لێشی دەپاڕێمەوە و دەڵێم: ((اللّهُمّ رَبّ جَبْرَائِيلَ وَمِيكَائِيلَ وَإِسْرَافِيلَ، فَاطِرَ السّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ، عَالِمَ الْغَيْبِ وَالشّهَادَةِ، أَنْتَ تَحْكُمُ بَيْنَ عِبَادِكَ فِيمَا كَانُوا فِيهِ يَخْتَلِفُونَ، اهْدِنِي لِمَا اخْتُلِفَ فِيهِ مِنَ الْحَقّ بِإِذْنِكَ إِنّكَ تَهْدِي مَنْ تَشَاءُ إِلَىَ صِرَاطٍ مُسْتَقِيمٍ)).
وە دەڵێم: [ رَبَّنَا لَا تُزِغْ قُلُوبَنَا بَعْدَ إِذْ هَدَيْتَنَا وَهَبْ لَنَا مِنْ لَدُنْكَ رَحْمَةً إِنَّكَ أَنْتَ الْوَهَّابُ ] .
وَآَخِرُ دَعْوَانَا أَنِ الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ
عدنان بارام كەلاری
كەلار ـ كوردستان ـ العراق