وەک دەزانن ئێستا تاوان و خراپە زۆر بووە ئایا ئێمەى گەنج چی بکەین بۆ ئەوەى دووربین لە تاوان و خراپە و خۆمان لە سزا و توڕەبونى خواى گەورە بپارێزین؟
یەکەم: زانیاری مرۆڤ لەبارەی ناشیرینی وخراپی تاوانەوە ، وبزانێت خودا حەرامی کردووە ، ئەوەش لەپێناو پاراستنی بەندەکانی .
دووەم: ترسان لەخودا .
سێیەم: شەرم کردن لەخودا ؛ هەرکات مرۆڤ ئەو هەستەی لا دروست بوو کەخوداى گەورە دەیبینێت ، ئەوا لەپەروەردگاری دەترسێت ولەتاوان دەگڕێتەوە و شتێک ناکات خودا توڕە بکات .
چوارەم: ڕەچاو کردنی نیعمەتەکانی خودا لەسەرت ، وەچاک بوونی خودا لەگەڵت ، بەڕاستی تاوان نیعمەت لادەبات .
پێنجەم: بەڕێز و گەورەیی مرۆڤ وزیرەكی ولێهاتوویی ، کەوا لەمرۆڤ دەکات شتانێک ئەنجام نەدات لەڕێز وقەدری کەم بکەنەوە ودایبەزێنن بۆ ئاستی کەسانی هیچ .
شەشەم: خۆشویستنی خودا ، ئەمەیان بەهێزترین هۆکاره کەوا لەمرۆڤ دەکات بێفەرمانی خودا نەکات ولەتاوان بەدوور بێت .
حەوتەم: دوور کەوتنەوە لەزێدەڕۆیی کردن لەخودارن وخواردنەوە وجل وبەرگ ونوستن وکۆ بوونەوە لەگەڵ خەڵکدا .
هەشتەم: بەهێزی زانست بەخراپی ئەنجامی تاوان وشوێنەوارە خراپەکانی ، و ئەو زیانەی لێوەی سەرچاوە دەگرن.
نۆیەم: نەبوونی هیوا وئاواتی دوور و درێژ و زانینی ئەوەی نیعمەتەکان زوو لەنێو دەچن.
دەیەم: جێگیربوونی ئیمان وباوەڕ لەدڵدا ، ئارام گرتنی مرۆڤ لەسەر ئەنجام نەدانى تاوان بەگوێرەی بەهێزی ئیمانە ، هەرکات مرۆڤ باوەڕی بەهێزتر بوو ئەوا ئارام گرتنی زیاتر دەبێت.
الحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على أشرف الأنبياء والمرسلين، نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين، أما بعد:
مرۆڤ بوونەورێکی لاوازە لەچەندان ڕووەوە ، لاوازە لەڕووی شێوەی دروستبوونیەوە و لاوازە لەڕووی نائارامی وپەلەکردنیەوە ،وجگە لەمانەش ، خوای پەروەردگار فەرموویەتی: ﴿ وَخُلِقَ الْإِنْسَانُ ضَعِيفًا ﴾ [النساء: 28].
واته: وه خوای گه‌وره مرۆڤی وا دروست كردووه كه لاوازه ناتوانێ به‌رگه‌ی زۆر شت بگرێ .
وە ئەم لاوازیە وا لەمرۆڤ دەکات توشی تاوان ببێت ، کەهۆکاره بۆ سزا ، ( الحافظ ابن حجر) دەڵێت: الذنوب سبب للبلايا والعقوبات العاجلة والآجلة.
واتە: تاوان هۆکاری بەڵاو وسزای ئێستا وداهاتووە .
چەند هۆکارێك هەن یارمەتی مرۆڤ دەدەن لەسەر ئارام گرتن لەسەر تاوان ، وه( الإمام ابن القيم ) دە دانەیانی باس کردووە ، ودەڵێت: ئارام گرتن لەسەر تاوان لەچەند هۆکارێکەوە سەرچاوە دەگرێت :
یەکەم: زانیاری مرۆڤ لەبارەی ناشیرینی وخراپیەوە ، وبزانێت خودا حەرامی کردووە ، ئەوەش لەپێناو پاراستنی بەندەکانی لەشتی خراپ وپیس وهیچ وپوچ .
دووەم: ترسان لەخودا .
سێیەم: شەرم کردن لەخودا ؛ هەرکات مرۆڤ ئەو هەستەی لا دروست بوو کەخوداى گەورە دەیبینێت ، ئەوا لەپەروەردگاری دەترسێت ولەتاوان دەگڕێتەوە و شتێک ناکات خودا توڕە بکات .
چوارەم: ڕەچاو کردنی نیعمەتەکانی خودا لەسەرت ، وەچاک بوونی خودا لەگەڵت ، بەڕاستی تاوان نیعمەت لادەبات ، وبەردەوام تاوان نیعمەت لادەبات ونایهێڵێت تاوەکو بەتەواوی لە نێوی دەبات ؛خوای پەروەرگار فەرموویەتی: ﴿ إِنَّ اللَّهَ لَا يُغَيِّرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ ﴾ [الرعد: 11].
واته: به دڵنیایى خوای گه‌وره هیچ قه‌ومێك ناگۆڕێت یان له هه‌ر نازو نیعمه‌تێكدا بن لێیان ناگۆڕێ تا خۆیان خۆیان نه‌گۆڕن به خراپه‌كاری.
پێنجەم: بەڕێز وگەورەیی مرۆڤ وزیرەكی ولێهاتوویی ، کەوا لەمرۆڤ دەکات شتانێک ئەنجام نەدات لەڕێز وقەدری کەم بکەنەوە ودایبەزێنن بۆ ئاستی کەسانی هیچ .
شەشەم: خۆشویستنی خودا ، ئەمەیان بەهێزترین هۆکاره کەوا لەمرۆڤ دەکات بێفەرمانی خودا نەکات ولەتاوان بەدوور بێت .
حەوتەم: دوور کەوتنەوە لەزێدەڕۆیی کردن لەخودارن وخواردنەوە وجل وبەرگ ونوستن وکۆ بوونەوە لەگەڵ خەڵکدا ، بەڕاستی هێزی تاوان کردن لەم شتە زیادانەوە سەرچاوە دەگرن.
هەشتەم: بەهێزی زانست بەخراپی ئەنجامی تاوان وشوێنەوارە خراپەکانی ، و ئەو زیانەی لێوەی سەرچاوە دەگرن.
نۆیەم: نەبوونی هیوا وئاواتی دوور و درێژ و زانینی ئەوەی نیعمەتەکان زوو لەنێو دەچن.
دەیەم: جێگیربوونی ئیمان وباوەڕ لەدڵدا ، ئارام گرتنی مرۆڤ لەسەر ئەنجام نەدانى تاوان بەگوێرەی بەهێزی ئیمانە ، هەرکات مرۆڤ باوەڕی بەهێزتر بوو ئەوا ئارام گرتنی زیاتر دەبێت.
وە یەکێکی تر لەو شتانەی کەیارمەتی مرۆڤ دەدەن لەسەر تاوان نەکردن جگە لەو خاڵانەی سەرەوە:
دڵنیایی مرۆڤە لەوەی چێژی تاوان هاوشێوەی خواردنێکی خۆشی ژەهراوی وایە .
( الإمام ابن الجوزي )دەڵێت: للذنوب تأثيرات قبيحة، مرارتها تزيد على حلاوتها أضعافًا مضاعفة.
واتە: تاوان شوێنەواری خراپی هەیە ، ناخۆشیەکەی زۆر لەچێژ وخۆشەکەی گەورەترە.
وەدڵنیایی مرۆڤ لەوەی تاوان سزای هەیه بەڵام ڕەنگە درەنگ وزوو بێت:
تاوان حەتمەن سزای هەیە ، بەڵام دواکەوتنی ڕەنگە کەمینی خودا بێت؛ خوای گەورە فەرموویەتی: ﴿ سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ * وَأُمْلِي لَهُمْ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ ﴾ [الأعراف: 182، 183]
ئه‌وه پله پله ئه‌یان به‌ینه‌وه‌و نیعمه‌تیان به‌سه‌ردا ئه‌ڕژێنین تا ته‌واو له گومڕایی خۆیاندا ڕۆئه‌چن به‌ڵام كاتێك كه ئه‌یانبه‌ینه‌وه ئاگایان له خۆیان نیه‌و له بێئاگایدا ئه‌یانبه‌ینه‌وه.
وه بۆیان درێژ ئه‌كه‌ینه‌وه‌و مۆڵه‌تیان ئه‌ده‌ین و زوو سزایان ناده‌ین ،به‌راستى نه‌خشه‌و پیلانی خوای گه‌وره زۆر به‌هێزه.
عوقبەی کوڕی عامر گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەری خودا صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فەرمووی : (إِذَا رَأَيْتَ اللَّهَ يُعْطِي الْعَبْدَ مَا يُحِبُّ وَهُوَ مُقِيمٌ عَلَى مَعَاصِيهِ فَإِنَّمَا ذَلِكَ لَهُ مِنْهُ اسْتِدْرَاجٌ ) ،
واتە : کاتێ بینیت خودا ماڵ وسامان دەبەخشێت بەکەسانێک کە بەندەکە بەدڵیەتی ولەهەمان کاتدا خەریکی تاوانە ئەوا بزانە جڵەو شل کردنە بۆی تا ماوەیەک ، پاشان ئەم ئایەتەی خوێندەوە : ( فَلَمَّا نَسُوا مَا ذُكِّرُوا بِهِ فَتَحْنَا عَلَيْهِمْ أَبْوَابَ كُلِّ شَيْءٍ حَتَّى إِذَا فَرِحُوا بِمَا أُوتُوا أَخَذْنَاهُمْ بَغْتَةً فَإِذَا هُمْ مُبْلِسُونَ فَقُطِعَ دَابِرُ الْقَوْمِ الَّذِينَ ظَلَمُوا وَالْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ) الأنعام/45 . رواه الطبراني في "الكبير" (17/330) ، وصححه الألباني في "السلسلة الصحيحة" (413) .
واتە : كاتێك كه ئه‌وه‌ی كه یادیان خرایه‌وه له‌بیریان كرد وه په‌ندو ئامۆژگاریان وه‌رنه‌گرت له‌و نه‌خۆشی و فه‌قیری و هه‌ژاری و ده‌ردو به‌ڵاو موسیبه‌تانه ، ئه‌و كاته ده‌رگای هه‌موو شتێكمان لێ كردنه‌وه له خێرو چاكه كه بۆ (ئیستیدراجه) چونكه شایه‌نی هیدایه‌ت نین، وه هه‌ر كه‌سێك تاوان بكات و خوا پێى ببه‌خشێت ئه‌وه (ئیستیدراجه) با ئاگادار بێت و زوو ته‌وبه بكات ، تا له‌خۆبایی بوون و دڵخۆش بوون به‌و نازو نیعمه‌ته‌ی كه خوای گه‌وره پێی به‌خشیبوون وه ته‌كه‌بوریان كرد ، له‌ناكاودا بردماننه‌وه ، ئه‌و كاته ئه‌وان خه‌فه‌تبارو په‌شیمان و بێئومێد ئه‌بن به‌ڵام هیچ سوودێكیان پێ ناگه‌یه‌نێ، خواى گه‌وره ئوممه‌تان سزا ده‌دات له كاتى خۆشى و نازو نیعمه‌تدا.
وە( العلامة ابن القيم )دەڵێت: هەندێ لە سەلەف گوتویانە: کاتێ کەتاوانت ئەنجام دەدا وخوداش هەر نیعمەتی بەسەرا دەباراندی ئەوا بزانە کەمینی خودایە ولەنەکاو دەتگرێت.
لەفەرموودەیەکدا هاتووە: ((إذا أراد الله بعبده خيرًا عجَّل له عقوبته في الدنيا، وإذا أراد بعبده شرًّا، أمسك عنه عقوبته في الدنيا، فيرد يوم القيامة بذنوبه)).
واتە: ئەگەر خوا گەورە خێری بۆ بەندەكەی بووێت ئەوا سزاكەی پێش دەخات بۆی لە دونیادا, وە ئەگەریش خوای گەورە شەڕ وخراپەی بۆ بەندەكەی بوێت ئەوا سزاكەی بۆ دوادەخات بەهۆی تاوانەكانیەوە بۆ ئەوەی لە رۆژی دواییدا پاداشتی خراپەی بداتەوە.
وە( الإمام ابن الجوزي) دەڵێت: یەکێک لەگەورەترین بەڵاکان : خەڵەتانە بەسەلامەتی دوای تاوان ، سزا هەندێ جار دوا دەکەوێت.
دڵنیایی مرۆڤ بەوەی واز هێنان لەتاوان چەندان سوودی هەیە:
لەوانە بوون بەخاوەن کەسایەتی ، وپاراستنی ناوبانگ ، و ماڵ ، و ئارامی و لاشە ، و بەهێزی دڵ ، و پاکی دەروون ، و دڵخۆش بوون ، وەکەم بوونەوەی خەم وخەفەت ..هتد .
وە دڵنیایی مرۆڤ لەوەی بەردەوام بوون لەسەر تاوان دەبێتە هۆکاری ئاخر شەڕی .
( أبو محمد الإشبيلي ) دەڵێت: بزانە ئاخر شەڕی ـ خودا پەنامان بدات ـ توشی کەسێک نابێت ڕواڵەت وناخی چاک و باش بێت ، بەڵکو بۆ کەسی عەقیدە خراپ ، یاخود کەسێک دەبێت کەبەردەوام بێت لەسەر تاوان.
وە ( ابن رجب )دەڵێت: ئاخر شەڕی بەهۆی خراپی ناخەوەیه وئەوەی کەخەڵک لێی بێ ئاگان ونایزانن ، ئەم ئاکار و ڕەوشتە شاراوەیە وا لەرۆڤ دەکات لەکاتی مردندا ئاخر شەڕ بێت .
وە(العلامة ابن عثيمين) دەڵێت: زۆر کەس هەوڵ دەدەن لەڕواڵەتدا هەڵە نەکەن ، بەڵام دڵیان پڕ کینە بەرانبەر بەموسوڵمانان ، و زانایان ، وئەهلی خێر ، ئا ئەم کەسانە ئاخر شەڕ دەبن پەنا بەخوا ، چونکە دڵ گەر شتی شاراوەو ناپەسەندی تێدا بێت مرۆڤ بەرەو هەڵدێر وئاخر شەڕی دەبات.
وەدڵنیا بوونی مرۆڤ لەوەی تاوان گەر پەیوەندی بەکەسانی ترەوە بێت سزاکەی پێش دەکەوێت:
عن أبي بكرة رضي الله عنه، أن النبي ﷺ، قال: ((ما من ذنب أجدر أن يعجل الله لصاحبه العقوبة في الدنيا مع ما يدَّخر له في الآخرة من البغي وقطيعة الرحم))؛ [أخرجه أبو داود] .
واتە: پێشخستنی سزای هیچ گوناه و تاوانێک شایستەترنیە لە تاوانی زوڵم و بچڕاندنی پەیوەندی ڕەحم و خزمان و نزیکان بەوەی خودا هەر لە دونیا تۆڵە لە خاوەنەکەی بکاتەوە و سزای بدات.
وە (العلامة محمد بن صالح العثيمين) دەڵێت: تاوان گەر دەستدرێژی تێدا بێت بۆ سەر کەسانی تر ، ئەوا ڕەنگە خودا دوو سزا بۆ بکەرەکەی بێنێتە دی : سزای دونیا ودوا ڕۆژ ، سزای دونیایی بۆ ئەوەی دڵی کەسی ستەم لێکراو ئاو بخواتەوە وئاسوودە بێت ، وگومانی تێدا نییە کاتێ کەسێک ستەمت لێ دەکات ودەبینی خودا تۆڵەی لێ وەرگردۆتەوە دڵ خۆش دەبیت.
دڵنیایی مرۆڤ لەوەی تاوان دەبێتە هۆکاری سزای جۆراو جۆر لەسەر تاک وکۆمەڵگا:
خوای پەروەردگار فەرموویەتی: ﴿ فَكُلًّا أَخَذْنَا بِذَنْبِهِ فَمِنْهُمْ مَنْ أَرْسَلْنَا عَلَيْهِ حَاصِبًا وَمِنْهُمْ مَنْ أَخَذَتْهُ الصَّيْحَةُ وَمِنْهُمْ مَنْ خَسَفْنَا بِهِ الْأَرْضَ وَمِنْهُمْ مَنْ أَغْرَقْنَا وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيَظْلِمَهُمْ وَلَكِنْ كَانُوا أَنْفُسَهُمْ يَظْلِمُونَ ﴾ [العنكبوت: 40].
هه‌موو ئه‌مانه به‌هۆی تاوانی خۆیانه‌وه خوای گه‌وره بردیانیه‌وه‌و له‌ناوى بردن و سزاكه‌یان گونجاو بوو له‌گه‌ڵ تاوانه‌كه‌یانداو سزاى جۆراوجۆرى دان بۆ ده‌ركه‌وتنى تواناو ده‌سه‌ڵاتى خواى گه‌وره ، هه‌یانبووه به‌ردبارانمان كردوون وه‌كو قه‌ومی لوط - ﷺ - (ئه‌وان شته‌كانیان وه‌رگێڕابووه‌وه له جیاتى ژن هێنان نێربازیان ده‌كرد، خواى گه‌وره دێیه‌كه‌یانى وه‌رگێڕاو ئه‌مدیو ئه‌ودیوى كرد، وه له‌جیاتى باران به‌ردبارانى كردن) (وه قه‌ومى عادیش ده‌یانووت كێ له ئێمه به‌هێزتره شانازیان به هێزیانه‌وه ده‌كرد خواى گه‌وره بایه‌كى سه‌ختى ناردو به‌ردبارانى كردن) ، وه هه‌بووه ده‌نگێك له ئاسمانه‌وه هاتووه‌و به ده‌نگ له‌ناوی بردوون وه‌كو قه‌ومی (ثهمود) چونكه ده‌نگیان به‌كارهێنا بۆ سه‌ربڕینى وشتره‌كه خواى گه‌وره ده‌نگیانى بڕى ، وه هه‌یشبووه خوای گه‌وره به ناخی زه‌ویدا بردۆنێتیه خواره‌وه وه‌كو (قاڕون)، چونكه به‌شانازیه‌وه به‌سه‌ر زه‌ویدا ده‌گه‌ڕا ، وه هه‌یشبووه خوای گه‌وره به ئاو غه‌رقی كردوون وه‌كو قه‌ومی نوح - ﷺ - و فیرعه‌ون، (قه‌ومى نوح - ﷺ - دواى نۆسه‌دو په‌نجا ساڵ ئیمانیان نه‌هێنا شایانى ئه‌وه بوون سه‌ر زه‌ویان لێ پاك بكرێته‌وه، وه باشترین پاككه‌ره‌وه‌یش ئاوه) وه (فیرعه‌ونیش شانازى به ئاوى نیله‌وه ده‌كردو ده‌یوت موڵكى منه‌و له ژێر ده‌سه‌ڵاتى مندایه، خواى گه‌وره تیایدا نوقمى كردو خنكاندى) ، وه خوای گه‌وره زوڵم و سته‌می له كه‌سیان نه‌كردووه ،به‌ڵكو ئه‌وان خۆیان زوڵم و سته‌میان له خۆیان ئه‌كردو ئیمانیان نه‌ئه‌هێنا.
وە هەروەها فەرموویەتی: ﴿ وَمَا أَصَابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ ﴾ [النساء: 79].
واتە: وه ئه‌گه‌ر تووشی ده‌ردو به‌ڵاو نه‌خۆشی و ناخۆشی ببی ئه‌وه به‌هۆی تاوانی خۆته‌وه‌یه، وه ئه‌گه‌ر ئارام بگریت و سوپاسگوزار بیت ئه‌وه خوای گه‌وره ئه‌یكاته هۆى سڕینه‌وه‌ى تاوانه‌كانت و به‌رز بوونه‌وه‌ى پله‌ت.
وە هەروەها فەرموویەتی: ﴿ وَمَا أَصَابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِمَا كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ وَيَعْفُو عَنْ كَثِيرٍ ﴾ [الشورى: 30].
واتە: وه ئێوه تووشی هه‌ر به‌ڵاو موسیبه‌تێك ببن به‌هۆی تاوانی خۆتانه‌وه‌یه هێشتا خوای گه‌وره له زۆرێك له تاوانه‌كانتان ئه‌بوورێت و سزاتان نادات له‌سه‌ری، (وه له‌بیرچوونی قورئانیش هه‌ر به هۆی تاوانه‌وه‌یه، وه ئه‌وه‌یش به‌ڵاو موسیبه‌تێكی گه‌وره‌یه).
دڵنیایی مرۆڤ لەوەی تاوان دەبێتە هۆکاری لەناوبردنی نیعمەت ، خوای گەورە فەرموویەتی ﴿ ذَلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّرًا نِعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَى قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ وَأَنَّ اللَّهَ سَمِيعٌ عَلِيمٌ ﴾ [الأنفال: 53].
واتە: خوای گه‌وره نیعمه‌تێك به‌هه‌ر قه‌ومێك ببه‌خشێ نایگۆڕێ وه لێیان ناسه‌نێته‌وه تا خۆیان خۆیان نه‌گۆڕن به كوفر كردن و شوكرانه نه‌كردنى نیعمه‌تی خوای گه‌وره‌و تاوان كردن ئه‌و كاته خوای گه‌وره ئه‌یگۆڕێت و لێیان ئه‌سه‌نێته‌وه ، وه خوای گه‌وره زۆر بیسه‌رو زانایه.
وە شاعیر دەڵێت:
إذا كنت في نعمةٍ فارْعها * فإن الذنوبَ تُزيلُ النِّعَـم
واتە: گەر تۆ لەنیعمەتدای پارێزگاری لێ بکە
بەڕاستی تاوان نیعمەت لەنێو دەبات
دڵنیایی مرۆڤ لەوەی هەرشتێک لەدونیادا ڕوو دەدا لەفەسادی وناخۆشی بەهۆی تاوانەوەیە ،
خوای پەروەردگار فەرموویەتی : ﴿ ظَهَرَ الْفَسَادُ فِي الْبَرِّ وَالْبَحْرِ بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ ﴾ [الروم: 41] .
ئاشووب و فه‌سادو خراپه‌كارى و تاوان ده‌ركه‌وتووه له وشكانی و ده‌ریادا، وه له بیابان و ئاوه‌دانیدا، وه له شارو دێیه‌كاندا [بِمَا كَسَبَتْ أَيْدِي النَّاسِ] به‌هۆی هاوبه‌شبڕیاردان و تاوان و خراپه‌كاری خه‌ڵكیه‌وه (هه‌ر كه‌سێك تاوان بكات ئه‌وا ئاشوبى ناوه‌ته‌وه له‌سه‌ر زه‌ویداو سزاى خواى گه‌وره به هۆى ئه‌وانه‌وه‌یه، چونكه چاكسازى به گوێڕایه‌ڵى كردنى خواى گه‌وره ده‌بێت و، ئه‌وانه‌ى گوێڕایه‌ڵى خواى گه‌وره ده‌كه‌ن ئه‌وانه چاكسازن و به هۆى كرده‌وه‌ى ئه‌وانه‌وه خوا ره‌حم و به‌ره‌كه‌تى خۆى ده‌نێرێته سه‌ر زه‌وى، هه‌روه‌ها به‌هۆى جێبه‌جێ كردنى شه‌ریعه‌ت و دادپه‌روه‌ریه‌وه، هه‌روه‌كو له كاتى هاتنى عیسادا - ﷺ - كار به شه‌ریعه‌تى ئیسلام ده‌كرێت خوا به‌ره‌كه‌ت ده‌خاته سه‌ر رووى زه‌وى) .
وە هەرکەسێک تەوبەی کرد با بەردەوام ترسی لەتاوانەکەی هەبێت ،( الإمام ابن الجوزي) دەڵێت: پێویستە کەسی عاقڵ بەردەوام ترسی هەبێت لەتاوانەکانی ، هەرچەند تەوبەشی لێ کردبێت وگیرابێت بەهۆیەوە .
پاشان گەر خودا لێتیش خۆش بێت تەریقی وشەرمەزاری هەردەمێنێت ، لەفەرموودەیەکدا هاتووە: ((أن الناس يأتون إلى آدم عليه السلام، فيقولون: اشفع لنا، فيقول: ذنبي، وإلى نوح عليه السلام، فيقول: ذنبي، وإلى إبراهيم، وإلى موسى، وإلى عيسى صلوات الله وسلامه عليهم))،
واتە: خەڵک دەچن بۆ لای ئادەم علیه السلام ودەڵێن: شەفاعەتمان بۆ بکە ، ئەویش دەڵێت : تاوانەکەم ، و بچن بۆ لای نوح علیه السلام، ئەویش دەڵێت : تاوانەکەم ، وبچن بۆلای ئیبراهیم وپاشان موسا وپاشان عیسا علیهم السلام.
اللهم اقسم لنا من خشيتك ما يحول بيننا وبين معاصيك.
ئەو شتانە چین کە ئەنجامى بدەین بۆ ئەوەى هەموو کات ترسى خواى گەورەمان لە دڵدا بێ و لە تاوان بە دوور بین؟هۆکارەکانی عاقیبەت خێریبیركردنەوە - التفکر - ئەو عیبادەتەکەى کە زۆربەى خەڵکی لێی بێ ئاگایەدونیا شوێنى پەلە کردنە لە ئەنجام دانی چاکەدا چۆن ئارامی بە مێشکمان ببەخشین؟
