له‌م باره‌شه‌وه زانایان ناكۆكن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه ئه‌گه‌ر هاتوو كه‌سێك له‌دواى ده‌ستنوێژ خوففه‌كه‌ى یان ئه‌وه‌ى له‌پێى كردووه و ده‌ستى به‌سه‌ردا هێناوه داكه‌نێت ، ده‌ستنوێژه‌كه‌ى به‌تاڵ ده‌كاته‌وه ؟ یان نه ؟ له‌سه‌ر سێ بۆچوون :
یه‌كه‌م : ده‌ستنوێژه‌كه‌ى ته‌واو و دروسته و هیچى له‌سه‌ر نیه .
دووه‌م : پێویسته له‌سه‌رى هه‌ردوو پێى بشوات .
سێیه‌م : پێویسته له‌سه‌رى ده‌ست نوێژێكى تر بگرێته‌وه .
وه هـه‌ریه‌كێك له‌م بۆچونانه كۆمه‌ڵێك له پێشین ( السلف ) ووتویانه ، و ئه‌م ( أثر ) ـانه‌یان له‌وانه‌وه گێڕاوه‌ته‌وه ، وه ئه‌وه‌ى كه گومانى تێدا نیه ئه‌وه‌یه كه بۆچوونى یه‌كه‌م بۆچونى هه‌ڵبژارده‌یه ( الأرجح ) ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى گونجاوتره له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى كه ده‌ستهێنان ڕوخسه‌تێك و ئاسانكارییه‌كه له لایه‌ن خواوه ، وه هه‌ر بۆچونێك جگه له‌مه ناكۆكه له‌گه‌ڵ ئه‌م ڕوخسه‌ته ، هه‌روه‌كو ( الرافعي ) له‌مه‌سه‌له‌ى پێش ئه‌مه ئاماژه‌ى پێدا كه پێشتر باس كرا ، وه به دوو یه‌كلاكه‌ره‌وه ئه‌م بۆچونه به‌سه‌ر دوو بۆچوونه‌كه‌ى تردا ساغ ده‌بێته‌وه ئه‌وانیش :
یه‌كه‌م : ئه‌وه‌یه كه هاوجووته ( موافق ) ـه له‌گه‌ڵ كرده‌وه‌ى خه‌لیفه‌ى ڕاشیدى على كوڕى ئه‌بو تالب ، وه‌كو پێشتر به‌سندى ( صحيح ) لێمان گێڕاوه‌ته‌وه :
كه ده‌ستنوێژى به‌تاڵ بوویه‌وه ( شكابوو ) ، پاشان ده‌ستنوێژى گرته‌وه و ده‌ستى هێنا به‌سه‌ر نه‌عله‌كانیدا ، پاشان دایكه‌ندن و ئینجا نوێژه‌كه‌ى كرد .
وه ئه‌وه‌ى تریان : هاوجوته له‌گه‌ڵ تێڕوانین و تێڕامانى دروست ( النظر الصحيح ) چونكه ئه‌گه‌ر كه‌سێك ده‌ستیهێنا به‌سه‌ر سه‌ریدا له‌كاتى ده‌ستنوێژدا ، پاشان سه‌رى تاشى ، پێویست نیه له‌سه‌رى جارێكى تر ده‌ست بهێنێت به‌سه‌ر سه‌ریدا ، چ جاى ئه‌وه‌ى كه ده‌ستنویژ تازه بكاته‌وه ، وه شێخى ئیسلام ( ابن تیمیه ) ئه‌مه‌ى هه‌ڵبژاردووه ، و له كتێبى ( اختياراته : ص15 ) ـدا ده‌ڵێت :
(( وه ده‌ستنوێژى ئه‌و كه‌سه به‌تاڵ نابێته‌وه كه ده‌ستیهێناوه به‌سه‌ر خوفف یان مێزه‌ره‌كه‌یدا ، ئه‌گه‌ر هاتوو دایكه‌ندن ، و هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر كاته‌كه‌شى ته‌واو بێت ، وه پێویست نیه له‌سه‌رى كه‌وا ده‌ست به‌سه‌ر سه‌ریدا بهێنێت ، یان پێكانى بشوات ، ئه‌مه‌ش مه‌زهه‌بى ( الحسن البصري ) ـه ، وه‌كو تاشینى ئه‌و قژه‌یه ( پرچه‌یه ) كه ده‌ستى بـه‌سه‌ردا هێنراوه لـه بۆچـوونى دروست و هـه‌ڵبژێردراودا لـه مه‌زهـه‌بى پێشه‌وا ( أحمد ) ، و هه‌ر ئه‌وه‌شه ووته‌ى زۆرینه‌ى زانایان )) ، وه ئه‌مه‌ش مه‌زهه‌بى ( ابن حزم ) ـه ، بگه‌ڕێوه سه‌ر ووته‌كانى له‌م باره‌یه‌وه وگفتوگۆكردنى له گه‌ڵ ئه‌وانه‌ى كه پێچه‌وانه‌ى ئه‌م بۆچونه‌ن ، به‌ڕاستى نایابه ئه‌وه‌ش له ( المحلى : 2 / 105 ــ 109 ) دا .
به‌ڵام ئه‌وه‌ى كه ( ابن أبي شيبة : 1 / 187 ) و ( البيهقي : 1 / 289 ) ده‌یگێڕنه‌وه له پیاوێك له هاوه‌ڵانى پێغه‌مبه‌ر ﷺ كه پرسیارى لێكرا ده‌رباره‌ى كه‌سێك ده‌ستى به‌سه‌ر خوففه‌كه‌یدا هێناوه ، پاشان وا ده‌بینێت كه دایانكه‌نێت ، ووتى : پێكانى ده‌شوات ... ئه‌م فه‌رمووده‌یه : ( يزيد بن عبدالرحمن الدالاني ) تێدایه ، كـه پێشه‌وا ( الحـافظ ) ده‌ربـاره‌ى ده‌ڵێت : ( صدوق يخطيء كثيرا ) ، وه ( كان يدلس ) ، وه ( البيهقي ) ش نزیك له‌م ده‌سته‌واژه‌یه‌وه له ( أبي بكرة ) ـه‌وه ده‌گێڕێته‌وه ، وه ( رجاله ثقات غير علي بن محمد القرشى ، لم أعرفه ) .
ئینجا ده‌گێڕنه‌وه له ( المغيرة ) ـه‌ى كوڕى ( شعبه ) وه به ( مرفوع ) یه‌وه بۆ پێغه‌مبه‌رى خوا ﷺ ده‌ستهێنان به‌سه‌ر خوففه‌كاندا سێ ڕۆژ به‌شه‌وه‌كانیه‌وه بۆ كه‌سێك كه له سه‌فه‌ردا ( مسافر ) بێت ، و شه‌و و ڕۆژێك بۆ كه‌سێك كه له شوێن و مه‌نزڵگاى خۆى ( مقيم ) بێت ، به‌مه‌رجێك ئه‌گه‌ر دایان نه‌كه‌نێت .
منیش ده‌ڵێم ( واته : پێشه‌وا ئه‌لبانى ) : ( ئه‌م زیاده‌یه ( مالم يخلع ) ( ئه‌گه‌ر دایان نه‌كه‌نێت ) زیاده‌یه‌كى ( منكر ) ـه ) .
بۆ ئەم وەڵامە سود وەرگیراوە لە کتێبی : ته‌واوى ئامۆژگارى سه‌باره‌ت به ئه‌حكامه‌كانى مه‌سح كردن له‌سه‌ر نه‌عل و گۆره‌وى لە نوسینى : شێخ محمد ناصر الدین الألبانی رحمه الله
ئەگەر موسافیر گەیشتەوە ماڵى خۆى ، ئایا لەم بارەدا حیسابی ماوەى مەسحەکەى چۆن دەبێت؟ئەو مەودایە یان ئەو سەفەرە چەندە كە دروستە سێ شەو و سێ ڕۆژ تیایدا دەست بەسەر خوففەكاندا بهێنرێت ؟ئایا حوكمەكانی مەسحكردن لەسەر خوف و گۆرەوى ئافرەتیش دەگرێتەوە وەكو پیاو ؟ وە ئایا هیچ جیاوازییەك هەیە لەمەدا لە نێوانیاندا ؟مەسح کردن لەسەر هەردوو خوف و حوکم و ئادابەکانىئایا مەرجە ئەو شتەی کە لە پێی دەكەیت ومەسحى لەسەر دەکەیت شوێنی فەرز لە پێدا بشارێتەوە ؟
