بەناوى خواى بەخشندەو میهرەبان

بێ گومان حیجاب واجبە وەزانایان (اتفاق) یان هەیە لەسەر ئەم مەسەلەیە.
بەڵگەى واجب بوونى حیجاب لە قورئاندا:
بەڵگەی یەكەم/خوای گەورە فەرموویەتى: [وَقُل لِّلْمُؤْمِنَاتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصَارِهِنَّ وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبَائِهِنَّ أَوْ آبَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنَائِهِنَّ أَوْ أَبْنَاء بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ أَوْ نِسَائِهِنَّ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُوْلِـي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاء وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِن زِينَتِهِنَّ وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَا الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ] [النور: 31 ]
، واتە: وه‌ ئه‌ی محمد - ﷺ - به‌ ئافره‌تانی باوه‌ڕداریش بڵێ: با چاوی خۆیان بپۆشن له‌ تێڕوانینی پیاوانی نامه‌حره‌م [وَيَحْفَظْنَ فُرُوجَهُنَّ] وه‌ با دامێنی خۆیان بپارێزن له‌ زینا، وه‌ له‌وه‌ى كه‌ كه‌س نه‌یبینێت {دەرنەخستنی جوانی ئافرەت} [وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا مَا ظَهَرَ مِنْهَا] وه‌ با جوانی خۆیان، یان بازن و گواره‌و ملوانكه‌و خه‌ڵخاڵ و خشڵی خۆیان ده‌رنه‌خه‌ن ته‌نها ئه‌وه‌ نه‌بێ كه‌ خۆی ده‌ركه‌وتووه‌، ئه‌وه‌ی ده‌ركه‌وتووه‌ خیلافى له‌سه‌ره‌ (ئیبنو مه‌سعود) ده‌فه‌رمێت: مه‌به‌ست پێی جلوبه‌رگه‌، (ئیبنو عه‌بباس) ده‌فه‌رمێت: مه‌به‌ست پێی ده‌موچاو و هه‌ردوو ده‌سته‌ [وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ] وه‌ با پێچه‌كانیان یان له‌چكه‌كانیان شۆڕبێته‌وه‌و بیده‌ن به‌سه‌ر سینگیاندا و نه‌بینرێت، (عائیشه‌) ده‌فه‌رمێت: ره‌حمه‌تى خوا له‌ ئافره‌تانى كۆچكه‌ر بێت كه‌ ئه‌م ئایه‌ته‌ دابه‌زى كراسه‌كانیان دڕاندو خۆیان پێ داپۆشى (با پێچه‌وانه‌ى ئافره‌تانى سه‌رده‌مى نه‌فامى بكه‌ن چونكه‌ ئه‌وان سه‌رو مل و سینگیان ده‌رده‌خست، خواى گه‌وره‌ فه‌رمانى كرد به‌ ئافره‌تانى باوه‌ڕدار به‌ خۆداپۆشینیان و خۆ نه‌چواندنیان به‌ ئافره‌تانى بێباوه‌ڕ، كه‌واته‌ سفورى و خۆدانه‌پۆشین پیشه‌ى ئافره‌تانى سه‌رده‌مى نه‌فامى و دواكه‌وتوویى بووه‌ نه‌ك خۆداپۆشین و باڵاپۆشى) {دەرخستنی جوانی ئافرەت بۆ كێ‌ دروستە؟} [وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ إِلَّا لِبُعُولَتِهِنَّ] وه‌ با جوانی خۆیان ده‌رنه‌خه‌ن ته‌نها بۆ مێرده‌كانی خۆیان نه‌بێ [أَوْ آبَائِهِنَّ] یان بۆ باوكیان نه‌بێت [أَوْ آبَاءِ بُعُولَتِهِنَّ] یان بۆ باوكی مێرده‌كانیان (غه‌زوریان) نه‌بێت [أَوْ أَبْنَائِهِنَّ] یان بۆ كوڕه‌كانی خۆیان یان كوڕی كوڕیان [أَوْ أَبْنَاءِ بُعُولَتِهِنَّ] یان كوڕی مێردیان [أَوْ إِخْوَانِهِنَّ] یان بۆ برایان [أَوْ بَنِي إِخْوَانِهِنَّ] یان بۆ برازایان [أَوْ بَنِي أَخَوَاتِهِنَّ] یان بۆ خوشكه‌زایان (كوڕی خوشكیان) ئه‌مانه‌ مه‌حره‌من [أَوْ نِسَائِهِنَّ] یاخود ئه‌و ئافره‌تانه‌ی كه‌ خزمه‌تیان ئه‌كه‌ن له‌ ماڵه‌وه‌، یان بۆ ئافره‌تى موسڵمان [أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُنَّ] یاخود ئه‌و كه‌نیزه‌كانه‌ی كه‌ هه‌یانه‌ [أَوِ التَّابِعِينَ غَيْرِ أُولِي الْإِرْبَةِ مِنَ الرِّجَالِ] یاخود ئه‌وانه‌ی كه‌ تابیعی ماڵه‌وه‌ن وه‌كو خزمه‌تكارو كرێكارو ئه‌وانه‌ كه‌ عه‌قڵیان سوكه‌و كاریان به‌ ئافره‌ت نیه‌و ئاره‌زوویان ناكه‌ن [أَوِ الطِّفْلِ الَّذِينَ لَمْ يَظْهَرُوا عَلَى عَوْرَاتِ النِّسَاءِ] یاخود منداڵێك كه‌ هێشتا منداڵه‌و عه‌وره‌تی ئافره‌ت نابینێ واته‌ بالغ نه‌بووه‌و ئاوڕ به‌لای ئه‌و شتانه‌دا ناداته‌وه‌و نایزانێت و عه‌قڵى پێ ناشكێت [وَلَا يَضْرِبْنَ بِأَرْجُلِهِنَّ لِيُعْلَمَ مَا يُخْفِينَ مِنْ زِينَتِهِنَّ] وه‌ با پێیان نه‌ده‌ن به‌ زه‌ویداو ئه‌وه‌ی كه‌ شاردوویانه‌ته‌وه‌ له‌ ده‌نگی خه‌ڵخاڵه‌كه‌یان یان ده‌نگی پێڵاوه‌كه‌یان با ده‌رنه‌كه‌وێت و سه‌ره‌نجى پیاو رانه‌كێشن، وه‌ بۆن له‌خۆدانیش ده‌گرێته‌وه‌ له‌ كاتى چوونه‌ ده‌ره‌وه‌ له‌ماڵ (كه‌ ئافره‌تانى سه‌رده‌مى نه‌فامى وابوونه‌و پیشه‌ى ئه‌وان بووه‌) [وَتُوبُوا إِلَى اللَّهِ جَمِيعًا أَيُّهَ الْمُؤْمِنُونَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ (31)] وه‌ ئێوه‌ هه‌ر هه‌مووتان ئه‌ی باوه‌ڕداران ته‌وبه‌ بكه‌ن و بۆ لای خوای گه‌وره‌ بگه‌ڕێنه‌وه‌ به‌ڵكو سه‌ركه‌وتوو و سه‌رفراز بن (ئه‌م ره‌وشت و ئاكاره‌ جوانانه‌ په‌یڕه‌و بكه‌ن و واز له‌ ره‌وشتى سه‌رده‌مى نه‌فامى بێن)..
بەڵگەی دووەم/ خوای گەورەفەرموویەتى: [يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُل لِّأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاء الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِن جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَن يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَّحِيمًا] [الأحزاب 59 ] . واتە: ئەی پێغەمبەرى خوا (ﷺ) فەرمان بدە بە خێزانەكانت و كچەكانت و خێزانی باوەڕدارانیش (چونكە خێزان و كچەكانی پێغەمبەر نزیك ترین كەسن لێیەوە ئەوان لە پێش ترن لە بەجێ گەیاندنی ئەم حوكمە) بەوەى كە عاباكانیان بە سەریاندا بدەن، تا ئافرەتانی موسڵمان بە جل و بەرگەكانیانەوە بناسرێنەوە بەوەی كە بە حەیا و قورس و سەنگینن تاوەكو ئەزێت نەدرێن، وە خوای گەورە بەبەزەیىیە بەرامبەر ئەوانەی كە لەمەو پێش خۆیان نەپۆشیوە.
هەروەها لە سوننەتى پێغەمبەردا ﷺ چەندین فەرموودەهاتووە لەوانە:
1- لە (عومەرى كوڕى خەتتاب)ەوە (رضي الله عنه) هاتووە كەوا ووتی بە پێغەمبەرى خوا (ﷺ) ((أحجب نسائك... قالت عائشة: فأنزل الله آية الـحجاب)) صحيح البخاري رقم: (146) وصحيح مسلم رقم: (2170).
واتە: باخێزانەكانت خۆیان داپۆشن، عائیشە فەرمووی لەدوای ئەمە خوای گەورە ئایەتی حیجابی دەبەزاند.
هەروەها عومەر (رضي الله عنه) فەرمووی بە پێغەمبەر (ﷺ): ((يارسول الله، لو أمرتَ أمهات المؤمنين بالحجاب فأنزل الله آية الحجاب) صحيح البخاري رقم: (4483) و (4790).، واتە: ئەی پێغەمبەر (ﷺ) خۆزگە فەرمانت دەدا بە دایكانی ئیمانداران واتە خێزانەكانت خۆیان دەپۆشی بە حیجاب لەبەركردن، لەدوای ئەمە خوای گەورە ئایەتی فەرزبوونی حیجابی دابەزاند.
2/ (عبدالله) ی كوڕی مەسعود (رضي الله عنه) فەرموویەتى: پێغەمبەر (ﷺ) فەرمووی: ((الـمرأة عورة)) سلسلة الأحاديث الصحيحة رقم: (2686).
واتە: ئافرەت هەموو لەشی عەورەتە دەبێ دای پۆشێ جگە لەو شوێنانەى كە شەرع بۆى بەڕەواى داناوە دەریبخات كە بریتى یە لە ڕوومەت و هەردوو لەپی.
ب / پێویستە لەسەر باوكان و دایكانیش ئەم بابەتە بۆ ڕۆڵەكانیان باس بكەن وە ئەگەر نەیانكرد یان كەمتەرخەمیان كرد ئەوا تاوانبار دەبن و دەبنە هاوبەش لە تاوانى كچەكانیاندا.