له‌م باره‌شه‌وه زانایان ناكۆكن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى كه ئه‌گه‌ر هاتوو كه‌سێك له‌دواى ده‌ستنوێژ خوففه‌كه‌ى یان ئه‌وه‌ى له‌پێى كردووه و ده‌ستى به‌سه‌ردا هێناوه داكه‌نێت ، ده‌ستنوێژه‌كه‌ى به‌تاڵ ده‌كاته‌وه ؟ یان نه ؟ له‌سه‌ر سێ بۆچوون :
یه‌كه‌م : ده‌ستنوێژه‌كه‌ى ته‌واو و دروسته و هیچى له‌سه‌ر نیه .
دووه‌م : پێویسته له‌سه‌رى هه‌ردوو پێى بشوات .
سێیه‌م : پێویسته له‌سه‌رى ده‌ست نوێژێكى تر بگرێته‌وه .
وه هـه‌ریه‌كێك له‌م بۆچونانه كۆمه‌ڵێك له پێشین ( السلف ) ووتویانه ، و ئه‌م ( أثر ) ـانه‌یان له‌وانه‌وه گێڕاوه‌ته‌وه ، وه ئه‌وه‌ى كه گومانى تێدا نیه ئه‌وه‌یه كه بۆچوونى یه‌كه‌م بۆچونى هه‌ڵبژارده‌یه ( الأرجح ) ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ى گونجاوتره له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ى كه ده‌ستهێنان ڕوخسه‌تێك و ئاسانكارییه‌كه له لایه‌ن خواوه ، وه هه‌ر بۆچونێك جگه له‌مه ناكۆكه له‌گه‌ڵ ئه‌م ڕوخسه‌ته ، هه‌روه‌كو ( الرافعي ) له‌مه‌سه‌له‌ى پێش ئه‌مه ئاماژه‌ى پێدا كه پێشتر باس كرا ، وه به دوو یه‌كلاكه‌ره‌وه ئه‌م بۆچونه به‌سه‌ر دوو بۆچوونه‌كه‌ى تردا ساغ ده‌بێته‌وه ئه‌وانیش :
یه‌كه‌م : ئه‌وه‌یه كه هاوجووته ( موافق ) ـه له‌گه‌ڵ كرده‌وه‌ى خه‌لیفه‌ى ڕاشیدى على كوڕى ئه‌بو تالب ، وه‌كو پێشتر به‌سندى ( صحيح ) لێمان گێڕاوه‌ته‌وه :
كه ده‌ستنوێژى به‌تاڵ بوویه‌وه ( شكابوو ) ، پاشان ده‌ستنوێژى گرته‌وه و ده‌ستى هێنا به‌سه‌ر نه‌عله‌كانیدا ، پاشان دایكه‌ندن و ئینجا نوێژه‌كه‌ى كرد .
وه ئه‌وه‌ى تریان : هاوجوته له‌گه‌ڵ تێڕوانین و تێڕامانى دروست ( النظر الصحيح ) چونكه ئه‌گه‌ر كه‌سێك ده‌ستیهێنا به‌سه‌ر سه‌ریدا له‌كاتى ده‌ستنوێژدا ، پاشان سه‌رى تاشى ، پێویست نیه له‌سه‌رى جارێكى تر ده‌ست بهێنێت به‌سه‌ر سه‌ریدا ، چ جاى ئه‌وه‌ى كه ده‌ستنویژ تازه بكاته‌وه ، وه شێخى ئیسلام ( ابن تیمیه ) ئه‌مه‌ى هه‌ڵبژاردووه ، و له كتێبى ( اختياراته : ص15 ) ـدا ده‌ڵێت :
(( وه ده‌ستنوێژى ئه‌و كه‌سه به‌تاڵ نابێته‌وه كه ده‌ستیهێناوه به‌سه‌ر خوفف یان مێزه‌ره‌كه‌یدا ، ئه‌گه‌ر هاتوو دایكه‌ندن ، و هه‌روه‌ها ئه‌گه‌ر كاته‌كه‌شى ته‌واو بێت ، وه پێویست نیه له‌سه‌رى كه‌وا ده‌ست به‌سه‌ر سه‌ریدا بهێنێت ، یان پێكانى بشوات ، ئه‌مه‌ش مه‌زهه‌بى ( الحسن البصري ) ـه ، وه‌كو تاشینى ئه‌و قژه‌یه ( پرچه‌یه ) كه ده‌ستى بـه‌سه‌ردا هێنراوه لـه بۆچـوونى دروست و هـه‌ڵبژێردراودا لـه مه‌زهـه‌بى پێشه‌وا ( أحمد ) ، و هه‌ر ئه‌وه‌شه ووته‌ى زۆرینه‌ى زانایان )) ، وه ئه‌مه‌ش مه‌زهه‌بى ( ابن حزم ) ـه ، بگه‌ڕێوه سه‌ر ووته‌كانى له‌م باره‌یه‌وه وگفتوگۆكردنى له گه‌ڵ ئه‌وانه‌ى كه پێچه‌وانه‌ى ئه‌م بۆچونه‌ن ، به‌ڕاستى نایابه ئه‌وه‌ش له ( المحلى : 2 / 105 ــ 109 ) دا .
به‌ڵام ئه‌وه‌ى كه ( ابن أبي شيبة : 1 / 187 ) و ( البيهقي : 1 / 289 ) ده‌یگێڕنه‌وه له پیاوێك له هاوه‌ڵانى پێغه‌مبه‌ر ﷺ كه پرسیارى لێكرا ده‌رباره‌ى كه‌سێك ده‌ستى به‌سه‌ر خوففه‌كه‌یدا هێناوه ، پاشان وا ده‌بینێت كه دایانكه‌نێت ، ووتى : پێكانى ده‌شوات ... ئه‌م فه‌رمووده‌یه : ( يزيد بن عبدالرحمن الدالاني ) تێدایه ، كـه پێشه‌وا ( الحـافظ ) ده‌ربـاره‌ى ده‌ڵێت : ( صدوق يخطيء كثيرا ) ، وه ( كان يدلس ) ، وه ( البيهقي ) ش نزیك له‌م ده‌سته‌واژه‌یه‌وه له ( أبي بكرة ) ـه‌وه ده‌گێڕێته‌وه ، وه ( رجاله ثقات غير علي بن محمد القرشى ، لم أعرفه ) .
ئینجا ده‌گێڕنه‌وه له ( المغيرة ) ـه‌ى كوڕى ( شعبه ) وه به ( مرفوع ) یه‌وه بۆ پێغه‌مبه‌رى خوا ﷺ ده‌ستهێنان به‌سه‌ر خوففه‌كاندا سێ ڕۆژ به‌شه‌وه‌كانیه‌وه بۆ كه‌سێك كه له سه‌فه‌ردا ( مسافر ) بێت ، و شه‌و و ڕۆژێك بۆ كه‌سێك كه له شوێن و مه‌نزڵگاى خۆى ( مقيم ) بێت ، به‌مه‌رجێك ئه‌گه‌ر دایان نه‌كه‌نێت .
منیش ده‌ڵێم ( واته : پێشه‌وا ئه‌لبانى ) : ( ئه‌م زیاده‌یه ( مالم يخلع ) ( ئه‌گه‌ر دایان نه‌كه‌نێت ) زیاده‌یه‌كى ( منكر ) ـه ) .
بۆ ئەم وەڵامە سود وەرگیراوە لە کتێبی : ته‌واوى ئامۆژگارى سه‌باره‌ت به ئه‌حكامه‌كانى مه‌سح كردن له‌سه‌ر نه‌عل و گۆره‌وى لە نوسینى : شێخ محمد ناصر الدین الألبانی رحمه الله
كەسێك مەسحی كردووە و پاش كۆتایی هاتنی ماوەی مەسحەكەی نوێژی پێوە كردووە ، ئایا حوكمی ئەم نوێژەی چیە ؟ئەو مەرجە دروستانە چین بۆ دەستهێنان بەسەر خوففەكاندا لەگەڵ بەڵگە لەسەریان ؟ئەگەر مەسح كردن لەسەر گۆرەوى تەنها لەوەرزى زستاندا بكرێت تاوانبار نابیت مه‌سح كرد له‌سه‌ر خوف یان گۆره‌وى دڕاو و كونبوو دروستە؟ئایا مەرجە ئەو شتەی کە لە پێی دەكەیت ومەسحى لەسەر دەکەیت شوێنی فەرز لە پێدا بشارێتەوە ؟
