قۆناغەكانی واجب بوونی ڕۆژووی ڕەمەزان
قۆناغي يه‌كه‌مى ڕۆژووگرتن :[ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ]:
له‌به‌ر ئه‌و هه‌موو چاكانه‌ى ڕۆژووى مانگى ڕه‌مه‌زان كه له پێشدا باسكران خواى په‌روه‌ردگار ڕۆژووى مانگى ڕه‌مه‌زانى له‌سه‌ر مه‌سه‌ڵمانان پێویست كردوه ، به‌ڵام له‌به‌ر ئه‌وه‌ى بڕینه‌وه‌ى مروَڤ له ئاره‌زووه‌كانی و ئه‌و شتانه‌ى كه خوى پێوه گرتوون شتێكی زۆر قورس و گران بوو ، فه‌رز بوونه‌كه‌ى بۆ ساڵى دووه‌مى كۆچى دواخرا ، پاشان كه دڵه‌كان له‌سه‌ر یه‌كخوا په‌رستى و به‌گه‌وره زانینى دروشمه‌كانى خوا جێگیر بوون ، گوێزرانه‌وه بۆ سه‌ر ئه‌و كاره‌و ده‌ست پێكردنه‌كه‌شی به هه‌ڵبژاردن و ویستى موسڵمانان بوو ، له‌گه‌ڵ هاندانى موسڵمانان بۆ ڕۆژووگرتنى ـ واته : موسوڵمانان سه‌ربه‌ست ( مُخَيَّر ) بوون له گرتن و نه‌گرتــنى ڕۆژوو ـ چونكه له‌سه‌ره‌تادا كارێكى قورس بوو له‌سه‌ر هاوه‌لآنى پێغه‌مبه‌ر ـ ﷺ ـ بۆیه هه‌ر كه‌سێك بیویستایه به ڕۆژوو نه‌بێت قه‌ره‌بووى ده‌كرده‌وه ـ واته : فدیه‌ى ده‌دا ـ خواى مهره‌بان ده‌فه‌رمووێ : [ وَعَلَى الَّذِينَ يُطِيقُونَهُ فِدْيَةٌ طَعَامُ مِسْكِينٍ فَمَنْ تَطَوَّعَ خَيْرًا فَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ] [سورة البقرة]
واته : ئه‌و كه‌سانه‌ى كه تواناى دانى فیدیه‌یان هه‌یه با فیدیه بده‌ن ، فیدیه‌شى ژه‌مێك خواردن پێ دانى هه‌ژارێكه ، ئه‌وه‌ى زیاترى پێ بكرێت ئه‌وا خێرتر و چاكتره بۆی ، به‌ڵام گه‌ر به ڕۆژوو بن چاكتره بۆتان ئه‌گه‌ر بزانن .
قۆناغي دووه‌مي ڕۆژووگرتنى [فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ]:
پاش ئایه‌تى قۆناغی یه‌كه‌م ئایه‌تى پاش خۆى هاته خواره‌وه و حوكمى ئایه‌تى یه‌كمى (نه‌سخ) كرده‌وه ، دوو له هاوه‌لآنى پێغه‌مبه‌ر ـ ﷺ ـ كه (عبد الله) كوڕى ( عمر ) و ( سلمة ) كوڕى ( الأكوع ) ن ، ئه‌م هه‌واڵه‌مان پێده‌گه‌یه‌نن و ده‌فه‌رموون : (1)" نه‌سخ كراوه‌ته‌وه به ئایه‌تى : [ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِي أُنْزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَنْ شَهِدَ مِنْكُمُ الشَّهْرَ فَلْيَصُمْهُ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِنْ أَيَّامٍ أُخَرَ يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُوا الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُوا اللَّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ] [سورة البقرة]
ئه‌م ئایه‌ته پیرۆزه له پێشدا ته‌فسیر كراوه ئه‌وه‌ى نه‌بێ كه خواى په‌روه‌ردگار ده‌فه‌رمووێت: [ وَمَنْ كَانَ مَرِيضًا ...... وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ] واتا كه‌شی ئه‌وه‌یه : ئه‌و كه‌سانه‌ى كه نه‌خۆشن یان له‌سه‌ر سه‌فه‌ر و گوزه‌ردان ، ده‌توانن به‌ڕۆژوو نه‌بن و پاشان به‌ژماره‌ى ئه‌و ڕۆژانه قه‌زاى ڕۆژووه‌كه‌یان ده‌كه‌نه‌وه ، به‌م كاره‌ش خواى په‌روه‌ردگار كاره‌كه‌تان له‌سه‌ر سوك ده‌كاته‌وه و نایه‌وێ كارتان له‌سه‌ر قورس بكات .
وه له " ابن أبي ليلى" وه ده‌گێڕنه‌وه كه فه‌رموویه‌تى : " حَدَّثَنَا أَصَحابِ مُحَمَّدٍ ـ ﷺ ـ نَزَلَ رَمَضان فَشَقَّ عَلَيْهِم ، فَكانَ مَنْ أَطْعَمَ كُلَّ يَوْمٍ مسكيناً تَرَكَ الصَّوْمَ مِمَّن يُطِيقُهُ ، وَرُخِصَ لَهُم في ذَلِكَ ، فَنَسَخَتْها :[ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ] ، فَأُمِرُوا بَالصَّوْم " (2) .
واته : هاوه‌لآنى محمد ـ ﷺ ـ ده‌یان فه‌رموو : كه ئایه‌تى ڕۆژوو گرتنى ڕه‌مه‌زان هاته خواره‌وه ئه‌و كاره‌یان له‌سه‌ر قورس بوو ، ئه‌وه‌یان نانى یه‌ك ژه‌مى هه‌ژارێكى بدابایه به‌رامبه‌ر نه‌گرتنى ڕۆژووه‌كه‌ى به‌ڕۆژوو نه‌ده‌بوو ، له‌وانه‌ى كه توانایان هه‌بوو ، واته به‌ڕامبه‌ر بوون و به‌ڕۆژوو نه‌بوونیان خرابوه ده‌ستى خۆیان ، به‌ڵام ئایه‌تى : [ وَأَنْ تَصُومُوا خَيْرٌ لَكُمْ] ئه‌م حوكمه‌ى ( نه‌سخ ) كرده‌وه و فرمانى پێكردن به‌ڕۆژوو گرتن .
پاشان ڕۆژووى ڕه‌مه‌زان بوو به پایه‌یه‌ك له پایه‌كانى ئیسلامى پیرۆز و بنه‌وایه‌ك له بنه‌واكانى ئایین ، به به‌ڵگه‌ى فه‌رمووده‌ى پێغه‌مبه‌رى نێردراو به‌ڕه‌حمه‌ت و مهره‌بانێتى ـ ﷺ ـ كه ده‌فه‌رمووێ : " بُنِيَ الإِسْلامُ عَلَى خَمْسٍ : شَهادةِ أَنْ لا إِلهَ إلا الله ، وَأَنَّ مُحَمَّداً رَسُولُ اللهِ ، وإِقَامِ الصَّلاةِ ، وَإِيتَاءِ الزَّكاةِ ، وَحَجِّ الْبَيْتِ ، وَصَوْمِ رَمَضَان "(3).
واته : ئیسلام بنیات نراوه له‌سه‌ر پێنج پایه : شایه‌تى دان به‌وه‌ى كه هیچ خوایه‌ك نىیه له بووندا شایسته‌ى په‌رستن بێ جگه له الله ، وه محمد یش ـ ﷺ ـ نێردراوى خوایه ، و ته‌نها هه‌ر ئه‌وه شایسته‌ى شوێنكه‌وتنه ، له گه‌لأ كردن نوێژ ، و زه‌كات دان ، و حه‌ج كردن ، و ڕۆژووگرتنى مانگى ڕه‌مه‌زانى پیرۆز .
============
(1) أخرجه حديث ابن عمر : البخاري : ( 4 / 188 ) ، وحديث سلمة : البخاري : ( 8 / 181 ) ، ومسلم رقم : ( 1145 ) .
(2) علَّقه البخاري : (8/181 – فتح الباري) ، ووصله البيهقي في (سننه) : (4 /200) ، وسنده صحيح ، وأخرجه بنحوه ـ مطولا ـ أبو داود رقم : (507) من طريق آخر ، وسنده حسن في الشواهد ، وأخرجه أبو نعيم في (المستخرج) ـ كما في (تغليق التعيق) : (3/185) ـ من طريق ثالث بسند صحيح أيضا .
(3) أخرجه البخاري : ( 1 / 47 ) رقم : ( 8 ) ، ومسلم رقم : ( 16 ) عن ابن عمر ـ رضي الله عنه ـ .
ئایا فەجری (صادق) و فەجری (كاذب)چۆن مرۆڤ لەیەكیان جیا بكاتەوەو تێكەڵیان نەكات؟ وە مانای(الْخَيْطُ الأَبْيَضُ والْخَيْطِ الأَسْوَدِ) چییە؟دروستە یەکەم شەوى ڕەمەزان نیەتى هەموو مانگەکە بێنیت کە بەڕۆژوو دەبیت؟قنوت لە چەندی ڕەمەزانەوە دەست پێ دەكات ئایا لەسەرەتاوە قنوت دەخوێنرێت یاخود لە پانزەوە؟ حوکمی ڕۆژوو شکاندن تەنها بەنیەت و بەبێ خواردن و خواردنەوەئایا ڕۆژوی کەسێک دروسته کە نوێژ نەکات ؟ 
