له‌و شتانه‌ی كه‌باش نییه ڕۆژووه‌وان ئه‌نجامیان بدات بریتن له :
1- زیادەڕەوی لەئاو لەدەم ولوت وەردان:
2- ماچ كردنی خێزان ، باش نییه بۆ كه‌سێك كه‌ئاره‌زوی بجوڵێت ماچی خێزانی بكات
3- دەست لێدان ، وباوش پیا كردن ، وئه‌و شتانه‌ی كه‌ده‌بنه هۆی جووت بوون :
4- قوت دانی بەڵغەم
5- تام كردنی خواردن بەبێ ئەوەی پێویستی بەتام كردنی هەبێت ،
6- ویساڵ كردن كه‌ئه‌ویش نه‌شكاندنی ڕۆژووه ونه‌خواردنه‌وه ی خواردن وخواردنه‌وه‌یه بۆ ماوه‌ی دوو یاخود سێ ڕۆژ
ئەو شتانەی كەباش نین كەسی بەڕۆژو ئەنجامیان بدات
سەرەتا (المكروه) : ئه‌و شته‌یه مرۆڤ به‌واز هێنان لێی پاداشت وه‌رده‌گرێت ، وبه‌ئه‌نجام دانی سزا نادرێت ، وشتێكه ڕێگری لێكراوه به‌ڵام مرۆڤ ئیلزام و پابه‌ند نه‌كراوه به‌واز هێنان لێی (1).
وه‌هه‌ندێ له‌و شتانه‌ی كه‌باش نییه ڕۆژووه‌وان ئه‌نجامیان بدات بریتن له :
یەکەم : زیادەڕەوی لەئاو لەدەم ولوت وەردان: ئه‌وه‌ش له‌به‌ر ئه‌وه‌یه ئاو نه‌چێته قوڕگیوه ، به‌به‌ڵگه‌ی ئه‌م فه‌رمووده‌یه : ((... وبالغ في الاستنشاق إلا أن تكون صائماً)) (2).
واته : زیاده‌ڕوه‌ی له‌ئاو له‌لوت وه‌رداندا بكه مه‌گه‌ر به‌ڕۆژو بیت .
دووەم : ماچ كردنی خێزان ، باش نییه بۆ كه‌سێك كه‌ئاره‌زوی بجوڵێت ماچی خێزانی بكات ، وترسی ئه‌وه‌ی هه‌بێت توشی شتی حه‌ڕام ببێت ، جا چ جیماع بێت یاخود دابه‌زینی مه‌نی له‌كاتی به‌ڕۆژو بووندا ، به‌ڵام بۆ كه‌سێك كه‌ترسی نه‌بێت له‌وه‌ی ماچ كردنه‌كه‌ی ببێت هۆی جووت بوون ودابه‌زینی ئاو له‌به‌ر ئه‌وه‌ی كه‌سێكی خۆ ڕاگره ، ئه‌وا دروسته ومه‌كڕوه نییه ؛ چونكه پێغه‌مبه‌ر ـ ﷺ ـ ماچی خێزانه‌كانی ده‌كرد له‌كتێكدا به‌ڕۆژوش بوو ،
هه‌روه‌ك عائشه رضي الله عنها ده‌ڵێت : ((كان النبـي ـ ﷺ ـ يقبل في رمضان وهو صائم)) (3).
واته : پێغه‌مبه‌ر ـ ﷺ ـ ماچی خێزانه‌كانی ده‌كرد له‌كاتێكدا به‌ڕۆژوش بوو .
وئه‌مه‌ش له‌چه‌ند فه‌رمووده‌یه‌كدا هاتووه .
وه‌ئه‌وه‌ی كه‌به‌ڵگه‌یه له‌سه‌ر باش نه‌بوونی ماچ كردنی خێزان بۆ كه‌سێك كه‌شه‌هوه‌تی بجوڵێت به‌ماچ كردن ، ترسی ئه‌وه‌ی هه‌بێت توشی شتێك بێت ڕۆژووه‌كه‌ی به‌تاڵ بكاته‌وه فه‌رمووده‌كه‌ی ئه‌بو هوڕه‌یڕه‌یه كه‌ده‌ڵێت :
پیاوێك پرسیاری كرد له پێغه‌مبه‌ر ـ ﷺ ـ ده‌رباه‌ی ماچ كردنی خێزان ، پێغه‌مبه‌ریش ـ ﷺ ـ ڕێگای پێدا ، پاشان پیاوێكی تر هات وپرسیاری لێ كرد ؟ پێغه‌مبه‌ریش ـ ﷺ ـ ڕێگری لێكرد ، جا ئه‌و كه‌سه‌ی ڕێگه‌ی پێدا پیاوێكی پیر بوو ،وه‌ئه‌وه‌ش كه‌ڕێگری لێ كرد پیاوێكی گه‌نج بوو (4).
وه ابن باز رحمه الله ده‌ڵێت :
(( ماچكردنی خێزان ویاریكردن له‌گه‌ڵی به‌بێ ئه‌وه‌ی جیماعی له‌گه‌ڵ بكرێت بۆ كه‌سێك كه‌به‌ڕۆژو بێت دروسته و هیچی تێدا نییه ؛ چونكه پێغه‌مبه‌ر ـ ﷺ ـ ماچی خێزانه‌كانی ده‌كرد وبه‌ڕۆژوش بوو ، به‌ڵام گه‌ر ترسا له‌وه‌ی ببێته هۆی جووت بوون به‌هۆی سه‌ریعی ئاره‌زوویه‌وه ئه‌وا باش نییه ... )) (5).
سێیەم : دەست لێدان ، وباوش پیا كردن ، وئه‌و شتانه‌ی كه‌ده‌بنه هۆی جووت بوون : وه‌ك ده‌ستلێدان ، وزۆر ته‌ماشا كردن به‌ئاره‌زووه‌وه ، هه‌موو ئه‌مانه هه‌مان حوكمی ماچ كردنیان هه‌یه له‌لای زۆرینه‌ى زانایان (6) ، وه‌له‌فه‌رمووه‌كه‌ی عائشه رضي الله عنها: هاتووه : ((كان النبـي ـ ﷺ ـ : يقبل ويباشر وهو صائم((7))، وكان أملككم لأربه)).
واته : پێغه‌مبه‌ر ـ ﷺ ـ ماچی خێزانه‌كانی ده‌كرد له‌كتێكدا به‌ڕۆژوش بوو ، وئه‌و له‌هه‌مووتان خۆ ڕاگر تر بوو .
جا حوكمی ده‌ست لێدان ویاری كردن هه‌مان حوكمی ماچ كردنی هه‌یه له‌ڕووی دروستی ونادروستییه‌وه ، واته : بۆ كه‌سێك كه‌خۆڕاگر بێت دروسته ، به‌ڵام بۆ كه‌سێك شه‌هوه‌تی زۆر بێت باش نی یه و مه‌كڕوهه ،والله أعلم.
چوارەم : قوت دانی بەڵغەم ، چونكه پاك نی یه وته‌بیعه‌ت تێك ده‌دات ، وزیانی بۆ كه‌سی به‌ڕۆژو غه‌یری ئه‌ویش هه‌یه ، به‌ڵام بۆ كه‌سی به‌ڕۆژو زیاتر ، شێخ العلامة محمد بن صالح العثيمين رحمه الله ده‌ڵێت : ((قوت دانی به‌ڵغه‌م حه‌رامه بۆ كه‌سی ڕۆژووه‌وان غه‌یری ڕۆژووه‌وانیش ، چونكه قێزه‌ونه ، وڕه‌نگه ببێته هۆی نه‌خۆشی )) (8).
وه ابن باز رحمه الله ده‌ڵێت : (( به‌ڵغه‌م زیان به‌ڕۆژو ناگه‌یه‌نێت ؛ چونكه به‌شێكه له‌تف ، جا گه‌ر قوتی بدات ئاساییه وهه‌روه‌ها گه‌رفڕێیشی بدات هه‌ر ئاساییه )).
وه‌هه‌روه‌ها ده‌ڵێت : (( دروسته قوت دانی تف وهیچ جیاوازیه‌ك نازانم له‌نێوان زانایاندا له‌م باره‌یه‌وه ، چونكه زه‌حمه‌ته خۆ پاراستن لێی ، به‌ڵام قوت دانی به‌ڵغه‌م ، دروست نییه و پێویسته له‌ده‌میدا بیهێڵێته‌وه ونابێ قوتی بدات ، چونكه مرۆڤ ده‌توانێت خۆی لێ بپارێزێت )) .
وەلەجێگایەكی تردا دەڵێت: (( به‌نیسبه‌ت به‌ڵغه‌مه‌وه پێویسته فڕێ بدرێت وقوت نه‌درێت ، به‌ڵام لیك هیچ كێشه‌یه‌كی تێدا نی یه وزیان به‌ڕۆژو ناگه‌یه‌نێت ، جا ئافره‌ت بێت یاخود پیاو )) (9)، والله أعلم .
پێنجەم : تام كردنی خواردن بەبێ ئەوەی پێویستی بەتام كردنی هەبێت ، جا ئه‌گه‌ر پێویستی پێی بوو ، وه‌ك ئه‌وه‌ی ته‌باغ و چێشت لێنه‌ر بێت وپێویستی به تام كردنی خواردن هه‌بێت ئه‌وا دروسته ، به‌ڵام ده‌بێت ئاگاداری ئه‌وه بێت له‌قوڕگێوه نه‌چێته نێو مه‌عیده‌یه‌وه(10) .
شەشەم : ویساڵ كردن كه‌ئه‌ویش نه‌شكاندنی ڕۆژووه ونه‌خواردنه‌وه ی خواردن وخواردنه‌وه‌یه بۆ ماوه‌ی دوو یاخود سێ ڕۆژ ، ئه‌م جۆره ویساڵه باش نی یه ، به‌ڵام ئه‌و ویساڵه دروسته كه ته‌نها ئێواره ڕۆژو نه‌شكێندرێت وخواردن نه‌خورێت تاوه‌كو پارشێو و پارشێو ڕۆژووه‌كه‌ی بشكێنێت ، به‌ڵام باشتر وایه ویساڵ نه‌كرێت وهه‌ر كه بانگی دا یه‌كسه‌ر ڕۆژوو بشكێندزێت .
===============
(1) انظر:منهج السالكين للسعدي،ص20،والشرح الممتع لابن عثيمين،6/424،
(2) أحمد، 4/32، 211، وأبو داود، برقم 2366، والترمذي، برقم 788، والنسائي ، برقم 87، وابن ماجه، برقم 407، وصححه الألباني في صحيح سنن أبي داود، 2/91، وفي غيره
(3) متفق عليه: البخاري، برقم 1927، ورقم 1928، ومسلم، برقم1106
(4) أخرجه أحمد .
(5) مجموع فتاوى ابن باز ، 15/315.
(6) الموسوعة الفقهية ، 28/69.
(7) متفق عليه:البخاري،برقم 1927،ورقم 1928،ومسلم،برقم 1106
(8) الشرح الممتع ، 6/428.
(9) مجموع فتاوى ابن باز ، 15/313.
(10) الشرح الكبير مع الممتع والإنصاف، 7/479.
ئەگەر کەسی بە ڕۆژوو ئاگای لێ نەبوو لەكاتی ئاو لە دەم وەرداندا ئاو گەیشتە قوڕگی ئایا ڕۆژوەکەى دەشکێ؟ هەندێ لەو سیواكانەی کە لەبازاڕ هەیە تەڕەو تازەیەو جۆرە تامێكی تیایە مرۆڤ دەتوانێت لە كاتی بەڕۆژوو بووندا بەكاری بێنێت؟ ئایە ڕۆژوو تەنها لەسەر ئوممەتی ئیسلام فەرز كراوە یان لەسەر ئوممەتانی تریش فەرز كراوە؟ئەگەر ئافرەت پێش بانگی بەیانی پاك بوەوە بەڵام فریای خۆشۆردن نەکەوت ئایە كە بەڕۆژوو ئەبێت ئەو ڕۆژەی بۆ حساب دەكرێت ؟حیكمەتی نەهى کردن لە رۆژوگرتنى رۆژى هەینى بەتەنها
