شەو درەنگ خەوتن ، جا چ هه‌موو شه‌وه‌كه به‌خه‌به‌ر بێت یاخود زۆربه‌ی شه‌وه‌كه به‌خه‌به‌ر بێت ونه‌نوێت ، جا بێگومان دره‌نگ خه‌وتن نه‌خۆشیه‌كی كوشنده‌یه ودڵ خاپور ده‌كات ، وخێرێكی زۆر به‌هۆیه‌وه له‌ده‌س ده‌چێت ، وده‌بێته هۆی چه‌ندین تاوان ، وه وا له‌مرۆڤ ده‌كات كرده‌وه‌ی چاكه‌ی خۆش نه‌وێت ، وده‌بێته هۆكار بۆ چه‌ندین تاوان ، وزیان ، هه‌ندێك له‌وانه :
1- پێچه‌وانه‌ی سوننه‌تی خوای گه‌وره‌یه ؛ چونكه خودا شه‌وی اداناوه ئیسراحه‌تی تیادا بكرێت وڕۆژیش كه‌سابه‌ت تیادا بكرێت ، هه‌ر بۆیه شه‌و تاریكه وجێگای دانیشتنه ، وڕۆژی ڕوناكه وجێگای جوڵانه .
2- پێچه‌وانه‌ی سوننه‌تی پێغه‌مبه‌ره ﷺ ؛ چونكه پێی خۆش نه‌بووه مرۆڤ پێش عیشا بخه‌وێت ، وله‌دوای عیشاوه قسه بكات ونه‌خه‌وێت، جا مه‌به‌ست له‌قسه ئه‌و قسانه‌یه كه‌دروستن ، به‌ڵام به‌نیسبه‌ت قسه‌ی حه‌ڕامه‌وه ئه‌وا له‌هه‌موو كاتێكدا حه‌ڕامه ، وه‌پێغه‌مبه‌ر ﷺ سه‌ره‌تای شه‌و ده‌خه‌وت ودوای نیوه‌ی شه‌و هه‌ڵده‌ستا تا كۆتایی شه‌و و ۱۱یاخود۱۳ ڕه‌كات نوێژی ده‌كرد .
3- زیان گه‌یاندنه به‌نه‌فس ؛ چونكه خه‌وتن مافی نه‌فسه ، وحه‌تمه‌ن بێبه‌ش كردنی نه‌فس له‌خه‌و زیان گه‌یاندنه پێی ، گومانیش له‌وه‌دا نی یه كه‌زیان گه‌یاندن حه‌ڕامه ، خوای په‌روه‌ردگار فه‌رموویه‌تی : به‌ده‌ستی خۆتان خۆتان مه‌خه‌نه‌وه ته‌نگانه‌وه .سورة البقرة، الآية: 195
وه پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رموویه‌تی: ((وإن لنفسك عليك حقاً))، واته : نه‌فست مافی به‌سه‌رته‌وه هه‌یه .
وه‌هه‌روه‌ها فه‌رموویه‌تی : ((لكني أصوم وأفطر، وأصلى وأرقد، وأتزوج النساء، فمن رغب عن سنتي فليس مني))
واته : من ڕۆژوووش ده‌گرم ، وهه‌ندێ جار به‌ڕۆژوو نابم ، وشه‌و نوێژ ده‌كه‌م و ده‌ش خه‌وم ، وژن دێنم ، جا هه‌ركه‌سێك شوێی سوننه‌تی من نه‌كه‌وێت ئه‌وا له‌سه‌ر ڕێبازی من نی یه ومن لێی به‌ریم .
4- زیان گه‌یاندن به‌كه‌سانی تر ، چونكه كه‌سانی تر ئیزعاج ده‌كات به‌ده‌نگ وهاوار كردنی ، وبه‌یاری كردن وگاڵته و گه‌پی ، وبێگومان زیان گه‌یاندن به‌موسوڵمان حه‌ڕامه ، خوای په‌روه‌ردگار فه‌رموویه‌تی: [ وَالَّذِينَ يُؤْذُونَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ بِغَيْرِ مَا اكْتَسَبُوا فَقَدِ احْتَمَلُوا بُهْتَانًا وَإِثْمًا مُبِينًا] ( سورة الأحزاب، الآية: 58.) واته : ئه‌وانه‌ی كه ئه‌زیه‌تی پیاو وئافره‌تانی باوه‌ڕدار ده‌ده‌ن به‌بێ ئه‌وه‌ی شتێكیان كردبێت شیاوی ئه‌زیه‌ت دان بێت ، ئه‌وانه توشی بوهتان وتاوانێكی ڕوون وئاشكرا بوونه .
وه پێغه‌مبه‌ر ﷺ فه‌رموویه‌تی: ((المسلم من سلم المسلمون من لسانه ويده، والمؤمن من أَمِنَـهُ الناس على دمائهم وأموالهم ))
واته : موسوڵمان ئه‌و كه‌سه‌یه كه‌موسوڵمانان له‌ده‌ست وزمانی پارێزراو وئه‌مین بن ، و وه‌ڕدار ئه‌و كه‌سه‌یه كه‌باوڕداران خه‌ڵك لێی ئه‌مینن له‌وه‌ی ده‌ست بۆماڵیان به‌رێت وخوێنیان بڕێژێت .
وله‌له‌فزێكی تردا هاتووه كه‌ئیمامی بوخاری گێڕاویه‌تیه‌وه له عبد الله ی كوڕی عومه‌ڕه‌وه : ((المسلم من سلم المسلمون من لسانه ويده، والمهاجر من هجر ما نهى الله عنه )).
واته : موسوڵمان ئه‌و كه‌سه‌یه كه‌موسوڵمانان له‌ده‌ست وزمانی پارێزراو وئه‌مین بن ، وموهاجیر ئه‌و كه‌سه‌یه كه ئه‌و شتانه‌ی هه‌جر كردووه كه‌خودا ڕێگری لێ كردووه .
5- له‌ده‌س چوونی شه‌و نوێژ ، حه‌تمه‌ن هه‌ركه‌سێك شه‌و نوێژی له‌ده‌س بچێت ئه‌وا بێبه‌ش بووه له‌خێرێكی زۆر ، وسه‌له‌ف وایان ده‌بینی كه هۆكاری نه‌كردنی شه‌و نوێژ تاوان بێت و ببێته ڕێگر له‌به‌رده‌میدا .
6- بێبه‌شبوونی له لێخۆشبوونی تاوان ، و بێبه‌ش بوونی له‌وه‌ی پاڕانه‌وه‌كانی وه‌ڵام بدرێته‌وه ، وئه‌و شتانه‌ی كه‌داوای ده‌كات خودا پێی نه‌به‌خشێت ، ئه‌بو هوڕه‌یره گێڕاویه‌تیه‌وه‌و ده‌ڵێت : پێغه‌مبه‌ری خوا ﷺ فه‌رموویه‌تی: ((ينزل ربنا تبارك وتعالى كل ليلة إلى السماء الدنيا حين يبقي ثلث الليل الآخر فيقول: مَن يدعوني فأستجيبَ له،مَن يسألني فأعطيَه،مَن يستغفرني فأغفرَ له ))
واته : خوای په‌روه‌ردگار هه‌مووشه‌وێك داده‌به‌زێته ئاسمانی دونیا كاتی سێیه‌كی كۆتایی شه‌و ده‌مێنێت ، بانگ ده‌كات وده‌فه‌رموێت : كێ هه‌یه داوام لێ بكات ومن وه‌ڵامی بده‌مه‌وه ؟ كێ هه‌یه داوامان لێ بكات ومن پێی ببه‌خشم ؟، وكێ داوای لێ بوردن لێ ده‌كات ومن لێی ببورم ؟.
7- له‌ده‌س چوونی نوێژی به‌یانی ، بێگومانی نوێژی به‌یانی نیشانه‌ی باوه‌ڕدارانه ، وقورسه له‌سه‌ر دووڕووه‌كان ، وئیعلان كردنی جه‌نگه له‌گه‌ڵ شه‌یتان ، فه‌زڵ وڕێزه‌كانی ناژمرێدرێت له‌به‌ر زۆری ، وزیانی دره‌نگ خه‌وتن زۆر زۆره وهه‌ندێكی كه‌می لێره‌دا ئاماژه‌ی پێدراوه.
حوكمی دانیشتن بەمتمانەكردنە سەر ناولەپی دەستی چەپ و دانانی لەپشەوە ؟ئادابی جل لەبەر کردن زۆر جار پێم دەڵێن سەلام لە دایکت یان باوکت بکە منیش بیرم دەچێ سەلامەکە بگەینەم ئایا تاوانبارم؟من ئافرەتێكم زۆر حەز بە نوكتە دەكەم لەلاى برادەرەكانم زۆر سوعبەت و نوكتە دەكەم تاچەند من تاوانبارم ؟ ئایا ڕاستە دروست نیە بۆ پیاوان هەموو ڕؤژێ قژیان شانە بکەن و گرنگى پێ بدەن و خەریکى بن؟
