ئه‌م باسه‌ش چه‌ند پرسێك له خۆ ده‌گرێت:
پرسی یه‌كه‌م: سه‌ره‌تای كاتی سوڕی مانگانه وكۆتاییه‌كه‌ی:
پرسی دوه‌م: لای كه‌م ولای ئه‌و په‌ڕى سوڕی مانگانه:
پرسی سێیه‌م: زۆر جار ماوه‌ى سوڕی مانگانه چه‌نده؟
پرسی چواره‌م: ئه‌و شتانه‌ی به سوڕی مانگانه وزه‌یستانی حه‌رام ده‌بن:
پرسی پێنجه‌م: سوڕی مانگانه چی واجب ده‌كات؟
پرسی شه‌شه‌م: لای كه‌مى ماوه‌ی زه‌یستانی و لای ئه‌و په‌ڕى:
پرسی حه‌وته‌م: له باره‌ی خوێنی نه‌زیفی (الاِسْتِحَاضَة):
پرسی هه‌شته‌م: ئافره‌تی نه‌زیف چۆن سوڕی مانگانه‌كه‌ى خۆی بناسێته‌وه:
ده‌روازه‌ی ده‌یه‌م : له باره‌ی سوڕی مانگانه وزه‌یستانیه‌وه (الحَيْضُ وَالنِّفَاس)
«الحَيْض» له زمانه‌وانی دا: بریتیه له چۆڕان، وله شه‌رعیش دا: خوێنێكی ئاسایی وسروشتیه، له بن منداڵ دانه‌وه ده‌ر ده‌چێت له كاتێكی دیاری كراو دا، له حاڵه‌تی ته‌ندروستی ئافره‌تدا، به بێ هۆكاری منداڵ بون.
«النفاس= زه‌یستانی»ش: خوێنێكه له ئافره‌ت دێته ده‌ره‌وه له كاتی منداڵ بوندا.
ئه‌م باسه‌ش چه‌ند پرسێك له خۆ ده‌گرێت:
پرسی یه‌كه‌م: سه‌ره‌تای كاتی سوڕی مانگانه وكۆتاییه‌كه‌ی:
سوڕی مانگانه ڕو نادات پێش نۆ ساڵن، چونكه هه‌رگیز له بون دا نه سه‌لمێنراوه ئافره‌تێك پێش ئه‌وه توشی هاتبێت، وله عائیشه‌وه رضي الله عنها ده‌گێڕنه‌وه، ئه‌ڵێ: «ئه‌گه‌ر كیژۆڵه گه‌یشته نۆ ساڵن ئه‌وه ئیتر ئافره‌ته»(1).
هه‌روه‌ها له دوای په‌نجا ساڵیشه‌وه له سه‌ر ڕای دروست زۆر جار سوڕی مانگانه ڕو نادات، هه‌ر له عائیشه‌وه رضي الله عنها ده‌گێڕنه‌وه، ئه‌ڵێ: «ئه‌گه‌ر ئافره‌ت گه‌یشته په‌نجا ساڵ له سنوری سوڕی مانگانه ده‌رده‌چێت»(2).
پرسی دوه‌م: لای كه‌م ولای ئه‌و په‌ڕى سوڕی مانگانه:
ئه‌وه‌ی صه‌حیحه: لای كه‌مه‌كه‌ى دیاری نیه، هه‌روه‌ها لای زۆره‌كه‌شى، به‌ڵكو له‌م پرسه‌دا گه‌ڕانه‌وه بۆ عورف وداب ونه‌ریته.
پرسی سێیه‌م: زۆر جار ماوه‌ى سوڕی مانگانه چه‌نده؟
سوڕی مانگانه زۆر جار شه‌ش یا حه‌وت ڕۆژه، له به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ بۆ حه‌منه‌ی كچی جه‌حش رضي الله عنها ئه‌ڵێ: «فَتَحَيَّضِي(3) سِتَّةَ أَيَّامٍ أَوْ سَبْعَةَ أَيَّامٍ -فِي عِلْمِ اللهِ تَعَالَى ذِكْرُهُ(4)-، ثُمَّ اغْتَسِلِي، [...] فَصَلِّي ثَلَاثًا وَعِشْرِينَ لَيْلَةً، أَوْ أَرْبَعًا وَعِشْرِينَ لَيْلَةً وَأَيَّامَهَا، [...] وَكَذَلِكَ فَافْعَلِي كُلَّ شَهْرٍ كَمَا يَحِضْنَ النِّسَاءُ، وَكَمَا يَطْهُرْنَ مِيقَاتَ حَيْضِهِنَّ وَطُهْرِهِنَّ» «شه‌ش یا حه‌وت ڕۆژ -كه خوا ئه‌زانێت- حیساب بكه بۆ سوڕی مانگانه، پاشان غوسل بكه، وبۆ ماوه‌ى بیست وچوار یا بیست وسێ ڕۆژ نوێژ بكه، ئیتر ماوه‌ی عاده وپاك بونه‌وه‌كه‌ت بژمێره، وه‌ك عاده‌تی باقی ئافره‌تان كه ده‌كه‌ونه عاده‌وه وپاك ده‌بنه‌وه»(5).
پرسی چواره‌م: ئه‌و شتانه‌ی به سوڕی مانگانه وزه‌یستانی حه‌رام ده‌بن:
به هۆی سوڕی مانگانه وزه‌یستانیه‌وه چه‌ند شتێك حه‌رام ده‌بێت:
1. جوت بون له منداڵدانه‌وه: له به‌ر فه‌رمایشتی: ﴿فَاعْتَزِلُوا النِّسَاءَ فِي الْمَحِيضِ وَلَا تَقْرَبُوهُنَّ حَتَّى يَطْهُرْنَ﴾ [البقرة:222] «له ئافره‌تان دور بكه‌ونه‌وه له كاتی سوڕی مانگانه‌دا ونزیكیان مه‌كه‌ونه‌وه بۆ جوتبون تا ته‌واو پاك ده‌بنه‌وه». كه داشبه‌زی په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ فه‌رموی: «اصْنَعُوا كُلَّ شَيْءٍ إِلَّا النَّكَاح» «هه‌مو شتێك بكه‌ن ته‌نها جوت بون نه‌بێت»(6).
2. طه‌ڵاق: له به‌ر ئایه‌تی: ﴿فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ﴾ [الطلاق:1] «له ماوه (عیدده)ی خۆیاندا طه‌ڵاقیان بده‌ن». وفه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ریش ـ ﷺ ـ بۆ عومه‌ر ـ رضي الله عنه ـ ، كاتێك عه‌بدوڵای كوڕی ـ رضي الله عنه ـ ، ژنه‌كه‌ی له حه‌یزدا ته‌ڵاقدا، فه‌رموی: «مُرْهُ فَلْيُرَاجِعْها» «فه‌رمانی پێ بكه با بیگێڕێته‌وه» هتد فه‌رموده‌كه(7).
3. نوێژ كردن: له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ بۆ فاتیمه‌ی كچی ئه‌بو حوبه‌یش رضي الله عنها: «إذَا أَقْبَلتِ الحَيْضَةُ فَدَعِي الصَّلَاة»(8) «ئه‌گه‌ر سوڕی مانگانه هات ئه‌وه واز له نوێژ كردن بهێنه».
4. ڕۆژو گرتن: له به‌ر فه‌رموده‌ى: «أَلَيْسَ إِذَا حَاضَتْ لَمْ تُصَلِّ وَلَمْ تَصُمْ؟ [...] فَذَلِكِ مِنْ نُقْصَانِ دِينِهَا» «ئه‌وه نیه كه ده‌كه‌وێته‌وه عاده‌وه نه نوێژ ده‌كات نه ڕۆژو ده‌گرێت؟ وتیان: به‌ڵێ وایه، فه‌رموی: جا ئه‌وه كورتی دینه‌كه‌یه‌تی»(9).
5. ته‌واف كردن: له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ بۆ عائیشه رضي الله عنها كه توشی سوڕی مانگانه هات، فه‌رموی: «اِفْعَلِي مَا يَفْعَلُ الحَاجُّ غَيْرَ أَلَّا تَطُوفِي بِالبَيْتِ حَتَّى تَطْهُري» «ئه‌وه بكه كه حاجی ده‌یكات، ته‌نها سوڕانه‌وه نه‌بێت به ده‌وری كه‌عبه‌دا، هه‌تا پاك ده‌بیته‌وه»(10).
6. قورئان خوێندن: ئه‌مه‌ش وته‌ى زۆربه‌ی زانایانه له هاوه‌ڵان وشوێن كه‌وتوان، وئه‌وانه‌ی دوای ئه‌وانیش. به‌ڵام ئه‌گه‌ر پێویستی به خوێندنی هه‌بو -بۆ نمونه: پێویستی به پێ داچونه‌وه‌ى ئه‌وانه هه‌یه كه له به‌ری كردوه، بۆ ئه‌وه‌ی له بیری نه‌ڕواته‌وه، یا وانه به كچان ده‌ڵێته‌وه له خوێندنگاكان یا ویردێكی ڕۆژانه‌ی هه‌بو- ئه‌وه دروسته بۆی، ئه‌گه‌ریش پێویستی نه‌بو ناخوێنێت، وه‌ك هه‌ندێك له زانایان فه‌رمویانه(11).
7. ده‌ست دان له قورئان: له به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى په‌روه‌ردگار: ﴿لَا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ﴾ [الواقعة:79].
8. چونه مزگه‌وت ومانه‌وه تێیدا: له به‌ر فه‌رموده‌ى: «لَا أُحِلُّ المَسْجِد لِجُنُبٍ، وَلَا حَائِضٍ» «مزگه‌وت حه‌ڵاڵ ناكه‌م بۆ له‌ش گران وئه‌وه‌ى له عاده دا بێت»(12). وله به‌ر ئه‌وه‌ی كاتێك عائیشه له ژوره‌كه‌ى خۆی بو، په‌یامبه‌ریش ـ ﷺ ـ له مزگه‌وت ئیعتیكافی كردبو، له تاقه‌كه‌وه(13)، سه‌ری لێ نزیك كرده‌وه تا قژی شانه بكات، له كاتێكدا له سوڕی مانگانه‌شدا بو(14). هه‌روه‌ها حه‌رامه بۆی به ناو مزگه‌وتدا تێپه‌ڕ ببێت ئه‌گه‌ر ترسا پیس ببێت، خۆ ئه‌گه‌ر له پیس نه‌بونی دڵنیا بو ئه‌وه حه‌رام نیه.
پرسی پێنجه‌م: سوڕی مانگانه چی واجب ده‌كات؟
1. غوسل كردن پێویست ده‌كات: له به‌ر فه‌رموده‌ى: «دَعِي الصَّلاة قَدْرَ الأَيَامِ التَّي كُنْتِ تَحِيضِين فِيهَا، ثُمَّ اغْتِسِلي وَصَلِّي» «واز له نوێژ بهێنه به ئه‌ندازه‌ى ئه‌و ڕۆژانه‌ی كه تێیدا ده‌كه‌وتیته عاده‌وه، پاشان خۆت بشۆ ونوێژ بكه»(15).
2. پێگه‌یشتن (باڵغ بون): له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ : «لَا يَقْبَلُ اللهُ صَلَاةَ حَائِضٍ إِلَّا بِخِمَارٍ» «خوا نوێژی ئافره‌تێك وه‌رناگرێت گه‌یشتبێته سوڕى مانگانه مه‌گه‌ر به سه‌رپۆشه‌وه»(16)، ئه‌وه‌تا په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ خۆ داپۆشینی له سه‌ر واجب كرد به كه‌وتنه سوڕی مانگانه‌وه، ئه‌مه به‌ڵگه‌یه له سه‌ر ئه‌وه‌ی به سوڕی مانگانه ئیتر ته‌كلیف لێ كراوه، ئه‌مه‌ش به باڵغ بون به دی دێت.
3. عیدده گرتن پێی: ئافره‌تی ته‌ڵاق دراو وهاو شێوه‌كانی عیدده‌ی به حه‌یز ته‌واو ده‌بێت ئه‌گه‌ر ده‌كه‌وته سوڕی مانگانه‌وه. له به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ی خوا : ﴿وَالْمُطَلَّقَاتُ يَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ﴾ [البقرة:228] «ته‌ڵاق دراوه‌كان سێ عاده چاوه‌ڕێ ده‌كه‌ن». ﴿ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ﴾ یانی: سێ سوڕی مانگانه.
4. بڕیار دان به پاكی منداڵ دان له كاتی عیدده گرتن به سوڕی مانگانه.
تێبینی: ئه‌گه‌ر له سوڕی مانگانه یا زه‌یستانی دا پێش ئاوا بونی خۆر پاك بویه‌وه، ئه‌وه له سه‌ریه‌تی نوێژی نیوه‌ڕۆ وعه‌سری ئه‌و ڕۆژه بكات، ئه‌گه‌ریش پاك بویه‌وه پێش ده‌رچونی سپێده (الفجر) ئه‌وه له سه‌ریه‌تی نوێژی ئێواره وعیشای ئه‌و شه‌وه بكات، چونكه له كاتی عوزردا كاتی نوێژی دوه‌م كاتی نوێژی یه‌كه‌مه، زۆربه‌ی زانایانیش له سه‌ر ئه‌مه‌ن(17).
پرسی شه‌شه‌م: لای كه‌مى ماوه‌ی زه‌یستانی و لای ئه‌و په‌ڕى:
كه‌مترینی ماوه‌ى زه‌یستانی دیاری نیه، چونكه هیچ شتێك نه‌هاتوه دیاری بكات، جا تێیدا گه‌ڕاونه‌ته‌وه بۆ بون وواقیع، له بون وواقعیشدا، كه‌می هه‌یه وزۆریشی هه‌یه، به‌ڵام لای زۆره‌كه‌ی چل ڕۆژه، تورمزی ئه‌ڵێ: زانایان له هاوه‌ڵانی په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ وئه‌وانه‌ی دواتریش كۆكن له سه‌ر ئه‌وه‌ى زه‌یستانی چل ڕۆژ واز له نوێژ ئه‌هێنێت، مه‌گه‌ر پێش ئه‌وه پاك ببێته‌وه، ئه‌وسا غوسل ده‌كات ونوێژ ده‌كات، وله به‌ر فه‌رموده‌كه‌ی ئوم سه‌له‌مه رضي الله عنها ئه‌ڵێ: «ئافره‌تی زه‌یستانی له سه‌رده‌می په‌یامبه‌ردا ـ ﷺ ـ چل ڕۆژ داده‌نیشت»(18).
پرسی حه‌وته‌م: له باره‌ی خوێنی نه‌زیفی (الاِسْتِحَاضَة):
«الاِسْتِحَاضَة»: ئیستیحازه بریتیه له چۆڕینی خوێن به ده‌ر له كاته‌كه‌ی خۆی له شێوه‌ى نه‌زیفی، له ده‌مارێكه‌وه پێی ئه‌وترێت: «عَاذِل». خوێنی نه‌زیفیش جیاوازه له خوێنی عاده هه‌م له ڕوی حوكم، وهه‌م له ڕوی شێوازه‌وه، ئه‌م ده‌مارێكه له منداڵ دانه‌وه ده‌ته‌قێت، ئیتر له كاتی حه‌یز دا بێت یا نا، ونابێته ڕێگریش له نوێژ كردن وڕۆژو گرتن وجوت بون، ئه‌گه‌ر له ڕۆژانی حه‌یز دا نه‌بو، چونكه حوكمی ئافره‌تی پاكی هه‌یه، به‌ڵام له ڕۆژانی عاده دا ئه‌بێته ڕێگر له به‌رده‌م نوێژ كردن وڕۆژو گرتن وجوت بون. به به‌ڵگه‌ی فه‌رموده‌كه‌ی فاتیمه‌ی كچی ئه‌بو حوبه‌یش رضي الله عنها وتی: «ئه‌ی په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ من توشی نه‌زیفی دێم وپاك نابمه‌وه، ئایا واز له نوێژ بهێنم؟ فه‌رموی: «لَا، إِنَّ ذَلكَ عِرْقٌ وَليسَ بالحَيْضَةِ، فإذَا أَقْبَلَتِ الحَيضةِ فَدَعِي الصَّلاة، فإِذَا أَدْبَرتْ فَاغْسِلِي عنكِ الدَّمَ وَصَلِّي» «نه‌خێر، ئه‌وه ده‌مارێكه وخوێنی عاده نیه، جا ئه‌گه‌ر خوێنی حه‌یز هات ئه‌وه واز له نوێژ كردن بهێنه، كه ته‌واو بو خوێنه‌كه له خۆت پاك كه‌ره‌وه وده‌ست بكه به نوێژ»(19). بۆیه واجبه له سه‌ری دوای كۆتایی هاتنی عاده حیساب بۆ كراوه‌كه غوسل بكات، به‌ڵام له كاتی نه‌زیفی دا ته‌نها دامێنی ده‌شوات وله ده‌ره‌چه‌ی دامێنی دا په‌مو (لۆكه)یه‌ك وهاوشێوه‌كانی داده‌نێت كه ڕێگر بێت له خوێن، به شتێكیش توندی ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی نه‌كه‌وێت. حه‌فازه (سانتی)ـه ته‌ندروستی یه‌كانی ئه‌م ڕۆژه به كار بهێنێت، ئه‌وه جێی ئه‌مانه‌ى بۆ ده‌گرێته‌وه، پاشان بۆ هه‌مو نوێژێك ده‌ست نوێژ ده‌گرێت.
پرسی هه‌شته‌م: ئافره‌تی نه‌زیف چۆن سوڕی مانگانه‌كه‌ى خۆی بناسێته‌وه:
ئافره‌تی نه‌زیف (المستحاضة) سێ حاڵه‌تی بۆ هه‌یه:
حاڵه‌تی یه‌كه‌م: ئه‌وه‌یه عاده‌تێكی دیار وزانراوی هه‌بێت، یانی: ماوه‌ی سوڕی مانگانه‌كه‌ی له لای زانراو بێت پێش ئه‌وه‌ى بكه‌وێته ئیستیحازه‌وه، له‌م حاڵه‌ته‌دا به ئه‌ندازه‌ی ماوه‌ی عاده‌كه‌ى داده‌نیشێت واز له نوێژ وڕۆژو ده‌هێنێت وبه‌وه هه‌ژمار ده‌كرێت كه له سوڕی مانگانه دایه. كه ماوه‌كه‌ی ته‌واو بو غوسل ده‌كات وده‌ست ده‌كات به نوێژ كردن، وئه‌و خوێنه‌شی لێی ده‌ر ده‌چێت به خوێنی نه‌زیفی هه‌ژمار ده‌كات، له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ بۆ ئوم حه‌بیبه رضي الله عنها: «اُمْكُثِي قَدْرَ ما كَانَتْ تَحْبِسُكِ حَيْضَتُك، ثم اغْتَسِلِي، وَصَلِّي» «چاوه‌ڕێ بكه به ئه‌ندازه‌ى ماوه‌ی سوڕی مانگانه‌كه‌ت، پاشان غوسل بكه، وده‌ست بكه به نوێژ كردن»(20).
حاڵه‌تی دوه‌م: ئه‌گه‌ر عاده‌تێكی زانراو ودیاری نه‌بو، به‌ڵام خوێنه‌كه‌ی جیا ده‌كاته‌وه، هه‌ندێكی له شێوه‌ی خوێنی عاده دایه، بۆ نمونه: ڕه‌شه یان خه‌سته یا بۆنی هه‌یه، ئه‌وه‌كه‌ی تریش له شێوه‌ی خوێنی ئیستیحازه‌یه؛ خوێنێكی سور وبێ بۆنه، ئه‌وه له‌م حاڵه‌ته دا ئیش به جیاكردنه‌وه‌ی خوێنه‌كان ده‌كرێت، له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ بۆ فاتیمه‌ی كچی ئه‌بو حوبه‌یش رضي الله عنها: «إِذَا كَانَ دَمُ الْحَيْضِ فَإِنَّهُ دَمٌ أَسْوَدُ يُعْرَفُ(21)، فَأَمْسِكِي عَنِ الصَّلَاةِ، فَإِذَا كَانَ الْآخَرُ فَتَوَضَّئِي [وَصَلِّي] فَإِنَّمَا هُوَ عِرْقٌ» «ئه‌گه‌ر خوێنی حه‌یز بێت، ئه‌وه ڕه‌شه وده‌ناسرێته‌وه، جا واز له نوێژ كردن بهێنه، ئه‌گه‌ر خوێنه‌كه‌ی تریش بو ئه‌وا ده‌ست نوێژ بشۆ ونوێژ بكه، چونكه ئه‌وه ده‌مارێكه ته‌قیوه»(22).
حاڵه‌تی سێیه‌م: نه عاده‌ت ونه شێوه‌یه‌كی جیاوازی نه‌بو حه‌یزی پێ جیا بكرێته‌وه، ئه‌وه له‌م حاڵه‌ته‌دا لای ئه‌و په‌ڕی حه‌یز هه‌ژمار ده‌كات، وداده‌نیشێت كه شه‌ش یا حه‌وت ڕۆژه، چونكه ئه‌مه عاده‌تی زۆر جاره‌ى ئافره‌تانه، ئیتر دوای ئه‌م چه‌ند ڕۆژه هه‌ر خوێنێك هات، ئه‌وه خوێنی نه‌زیفیه، ده‌یشوات وده‌ست ده‌كات به نوێژ كردن وڕۆژو گرتن، له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى [پێشتری] په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ بۆ حه‌منه‌ی كچی جه‌حش: «إِنَّمَا هِيَ رَكْضَةٌ مِنَ الشَّيْطَانِ، فَتَحَيَّضِي سِتَّةَ أَيَّامٍ أَوْ سَبْعَةَ أَيَّامٍ فِي عِلْمِ اللهِ، ثُمَّ اغْتَسِلِي، فَإِذَا رَأَيْتِ أَنَّكِ قَدْ طَهُرْتِ وَاسْتَنْقَأْتِ فَصَلِّي [...] وَصُومِي [...]، فَإِنَّ ذَلِكِ يُجْزِئُكِ» «ئه‌وه لێ دانێكی شه‌یتانه، (چونكه شه‌یتان پاڵی ناوه وئه‌و خوێنه‌ی جولآندوه)، جا شه‌ش یا حه‌وت ڕۆژ دابنیشه وه‌ك له سوڕی مانگانه‌دا بیت، پاشان خۆت بشۆ، ئه‌گه‌ر ته‌واو پاك بویته‌وه نوێژ بكه وڕۆژو بگره، ئه‌وه به‌سته وله سه‌رت ده‌كه‌وێت»(23).
==============
(1) ذكره الترمذي (3/418)، والبيهقي في السنن الكبرى (1/320) بدون إسناد.
(2) «المغني» (1/406).
(3) [يقال: تحيضت المرأة، أي: قعدت أيام حيضها عن الصلاة والصوم، أي: اجعلي نفسك حائضة وافعلي ما تفعل الحائض].
(4) [أي: في علم الله من أمرك من الست أو السبع، فهذا هذا شيء بينك وبين الله، وقيل: حكم الله تعالى، أي: بما أمرتك فهو حكم الله تعالى].
(5) أخرجه أبو داود (287)، والترمذي (128) [هذا لفظه] وقال: «حسن صحيح». وحسنه الألباني في «صحيح الترمذي» (110).
(6) أخرجه مسلم (302).
(7) أخرجه البخاري (5251)، ومسلم (1471).
(8) أخرجه البخاري (320)، ومسلم (333).
(9) أخرجه البخاري (304) [مختصرًا، ولفظ الأصل وجدته في كتب الفُقَهَاء].
(10) متفق عليه: البخاري (305)، ومسلم (1211) (119).
(11) انظر: «الشرح الممتع» (1/291-292).
(12) أخرجه أبو داود (232)، وصححه ابن خزيمة، وحسنه ابن القطان وابن سيد الناس. انظر: نيل الأوطار (1/288) (305).
(13) تاقێك یا په‌نجه‌ره‌یه‌كی بچوك هه‌بو له نێوان ژوره‌كه‌یی ومزگه‌وت. «وه‌رگێڕ»
(14) أخرجه البخاري (296). قال الحافظ: «في الحديث دلالة على... أن الحائض لا تدخل المسجد» «الفتح» (1/401).
(15) أخرجه البخاري (306)، ومسلم (334).
(16) أخرجه أبو داود (641)، والترمذي (377) وحسنَّه، وابن ماجه (655)، وصححه الألباني «الإرواء» (1/215) (196). والمقصود بالحائض: التي بلغت سن التكليف.
(17) انظر: «الملخص الفقهي» (1/59-60).
(18) أخرجه أبو داود (312)، والترمذي (139)، وابن ماجه (648)، وقال الألباني: «موقوف ضعيف». «الإرواء» (1/226).
(19) أخرجه البخاري (306)، ومسلم (334).
(20) أخرجه مسلم (334) (65).
(21) [فيه احتمالان: الأول: أنه على صيغة المجهول من المعرفة، أي: تعرفه النساء باعتبار لونه وثخانته كما تعرفه باعتبار عادته. والثاني: على صيغة المعروف من الأعراف، أي: له عرف ورائحة].
(22) أخرجه أبو داود (286) وصححه ابن حبان «الإحسان» (2/458)، والحاكم (1/174)، وصححه الألباني «الإرواء» (204).
(23) أخرجه أبو داود (287) والترمذي (128) وقال: حسن صحيح، وحسَّنه الألباني «الإرواء» (205).
ده‌روازه‌ی یه‌كه‌م : له باره‌ی ئهحكامهكانی پاك وخاوێنی (الطهارة) وئاوهكانهوه.ده‌روازه‌ی شه‌شه‌م : له باره‌ی مهسح كردن له سه‌ر سۆل (الخُف) ومێزهر وكهرهستهى گرتنهوهدهروازهی پێنجه‌م : له باره‌ی ده‌ست نوێژهوهدهروازهی دوه‌م : له باره‌ى قاپ وقاچاخهكانهوه «الآنِيَّة».ده‌روازه‌ی چواره‌م : له باره‌ی سیواك وسوننهتهكانی فیترهتهوه
