له چه‌ندین مه‌سه‌له «پرس» پێك هاتوه:
پرسی یه‌كه‌م: پێناسه‌ی پاك وخاوێنی وڕون كردنه‌وه‌ی گرنگیه‌كه‌ی، وبه‌شه‌كانی:
پرسی دوه‌م: ئه‌و ئاوه‌ی پاك وخاوێنی پێ به‌دی دێت:
پرسی سێیه‌م: ئاو ئه‌گه‌ر پیسی تێكه‌ڵ بو:
پرسی چواره‌م: ئه‌گه‌ر ئاو شتێكی پاكی تێكه‌ڵ بو:
پرسی پێنجه‌م: حوكمی ئاوی به كار هێنراو له پاك وخاوێنی دا:
پرسی شه‌شه‌م: شوێن ده‌مه‌ی ئاده‌میزاد ومه‌ڕ ومانگا وشتر:
شوێن ده‌می سه‌گیش: پیسه، هه‌روه‌ها به‌رازیش.
ده‌روازه‌ی یه‌كه‌م : له باره‌ی ئه‌حكامه‌كانی پاك وخاوێنی (الطهارة) وئاوه‌كانه‌وه.
وله چه‌ندین مه‌سه‌له «پرس» پێك هاتوه:
پرسی یه‌كه‌م: پێناسه‌ی پاك وخاوێنی وڕون كردنه‌وه‌ی گرنگیه‌كه‌ی، وبه‌شه‌كانی:
1. گرنگی پاك وخاوێنی وبه‌شه‌كانی:
پاك وخاوێنی كلیلی نوێژه، ویه‌كێكه له مه‌رجه ته‌ئكید له سه‌ر كراو (الْمُؤَكَّد)ـه‌كانی(1)، ومه‌رجیش، ئه‌بێ له پێشی «مه‌رج بۆ گیراو» بێت(2).
پاك وخاوێنیش دو به‌شه:
به‌شی یه‌كه‌م: پاك وخاوێنیه‌كی مه‌عنه‌ویه، كه بریتیه له پاك وخاوێنی دڵ له شیرك وسه‌رپێچیه‌كان وهه‌مو ئه‌و شتانه‌ی په‌رده ئه‌هێنن به سه‌ری دا، ئه‌م جۆره‌ش گرنگ تره له پاك وخاوێنی لاشه، وهه‌رگیز ناكرێت پاك وخاوێنی لاشه به دی بێت له‌گه‌ڵ بونی پیسی شیرك دا، وه‌ك په‌روه‌ردگار ئه‌فه‌رموێت : [ إِنَّمَا الْمُشْرِكُونَ نَجَسٌ] [التوبة:٢٨]. واته: «به‌ڕاستی هاوبه‌شدانه‌ران پیسن».
به‌شی دوه‌م: بریتیه له پاك وخاوێنی به‌ر جه‌سته‌یی، وا له‌م چه‌ند دێڕه‌ی خواره‌وه‌ش به وردی ڕونی ده‌كه‌ینه‌وه.
2. پێناسه‌كه‌ی:
له زمانه‌وانیدا: بریتیه له خاوێنی، وپاكبون له پیسی.
وله زاراوه‌شدا: بریتیه له نه‌هێشتنی حه‌ده‌س (الحَدَث)، ولا بردنی پیسی (الخَبَث)(3).
مه‌به‌ستیش له نه‌هێشتنی حه‌ده‌س: لابردنی ئه‌و وه‌صفه‌یه كه بوه‌ته ڕێگر له نوێژكردن، ئه‌مه‌ش به به‌كارهێنانی ئاو له هه‌مو لاشه‌دا ئه‌گه‌ر حه‌ده‌سه‌كه گه‌وره بو، ئه‌گه‌ر حه‌ده‌سه‌كه‌ش بچوك بو ته‌نها ئاو ده‌هێنی به سه‌ر ئه‌ندامه‌كانی ده‌ست نوێژدا به نیه‌ته‌وه، ئه‌گه‌ر ئاویش نه‌بو یان نه‌كرا به‌كار بهێنرێ، ئه‌وا جێ گره‌كه‌ى به كار ئه‌هێنێت، كه بریتیه له خۆڵ، به‌و شێوازه‌ی شه‌رع فه‌رمانی پێ كردوه، و-به ویستی خوا- له ده‌روازه‌ی ته‌یه‌مومدا باس ئه‌كرێت.
مه‌به‌ستیش له لابردنی پیسی: واته: لابردنی پیسی له سه‌ر لاشه وجل وبه‌رگ وشوێن.
كه‌واته پاك وخاوێنی به‌رجه‌سته (الحسي)ی دو جۆر بو: پاك وخاوێنی «حه‌ده‌س» كه تایبه‌ته به جه‌سته‌وه، وپاك وخاوێنی «پیسی» كه تایبه‌ته به لاشه وجل وبه‌رگ وشوێنه‌وه.
وحه‌ده‌سیش دو جۆر بو: حه‌ده‌سی بچوك، كه ده‌ست نوێژ پێویست ده‌كات، وحه‌ده‌سی گه‌وره، كه غوسل پێویست ئه‌كات.
به‌ڵام پیسی ئه‌بێته سێ جۆره‌وه: پیسیه‌ك پێویسته بشۆردرێت، وپیسیه‌ك پێویسته ئاو پرژێن بكرێت، وپیسیه‌ك پێویسته بسڕدرێت.
پرسی دوه‌م: ئه‌و ئاوه‌ی پاك وخاوێنی پێ به‌دی دێت:
پاك كردنه‌وه پێویستی به شتێك هه‌یه پێی پاك بكرێته‌وه، پیسی پێ لا ببرێ وحه‌ده‌سی پێ هه‌ڵ بگیرێت، ئه‌مه‌ش بریتیه له ئاو، وئه‌و ئاوه‌شی پاك وخاوێنی پێ به‌دی دێت ئاوی پاكه، ئه‌و ئاوه‌ی چۆن دروست كراوه ئا به‌و شێوازه مابێته‌وه، ئیتر له ئاسمانه‌وه دابه‌زیبێت: وه‌ك باران وبه‌فره تواوه‌كان وته‌رزه، یا به سه‌ر زه‌ویدا بڕوات، وه‌كو: ئاوی ڕوبار وكانیاو وبیر وده‌ریاكان. به به‌ڵگه‌ى فه‌رمایشته‌كه‌ى خوا : [وَيُنَزِّلُ عَلَيْكُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَكُمْ بِهِ] [الأنفال:١١] «وله هه‌وره‌كانه‌وه ئاوێكتان بۆ داده‌بارێنێ تا ئێوه‌ی پێ پاك بكاته‌وه». هه‌روه‌ها ئه‌فه‌رموێ: [ وَأَنْزَلْنَا مِنَ السَّمَاءِ مَاءً طَهُورًا] [الفرقان:٤٨]، «وئێمه له هه‌وره‌كانه‌وه ئاوێكی پاكمان بۆ دا باراندون». هه‌روه‌ها له به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ ئه‌فه‌رموێ: «اللَّهُمَّ اغْسِلْنِي مِنْ خَطَايَايَ بِالْمَاءِ وَالثَّلْجِ وَالْبَرَدِ» «خوایه! بمشۆ له تاوانه‌كانم به ئاو وبه‌فر وته‌رزه»(4). هه‌روه‌ها په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ له باره‌ی ئاوی ده‌ریاوه ئه‌فه‌رموێ: «هُو الطَّهُورُ ماؤُهُ، الحِلُّ مَيْتَتُه» «ئاوه‌كه‌ی پاكه، ومرداره‌وه‌بوه‌كه‌شی پاكه»(5). ئه‌م ئاوه‌ش خۆی پاكه وپاك كه‌ره‌وه‌ی شتی تریشه.
پاك بونه‌وه‌ش له حه‌ده‌س هه‌رگیز به شله‌كانی تری جگه له ئاو به دی نایه‌ت، وه‌ك: سركه وبه‌نزین وشه‌ربه‌ت ولیمۆ وهاوشێوه‌كانیان، له به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ی په‌روه‌ردگار: [فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا] [المائدة:٦]. واته: «ئه‌گه‌ر ئاوتان ده‌ست نه‌كه‌وت، ئه‌وا به خۆڵێكی پاك ته‌یه‌موم بكه‌ن». جا ئه‌گه‌ر پاك وخاوێنی به شله‌یه‌كی تری جگه له ئاو به‌دی بهاتبا، ئه‌گه‌ر ئاوی ده‌ست نه‌كه‌وتبایه ڕێنمایی بۆ لا ده‌كرا، نه‌ك بۆ لای خۆڵ.
به‌ڵام سه‌باره‌ت به لا بردنی پیسی، ئه‌وا هه‌ر شله‌یه‌ك به‌س لایبدات، پێی به دی دێت وه‌ك ئه‌و شله تازانه‌ی له‌م سه‌رده‌مه دروست كراون.
پرسی سێیه‌م: ئاو ئه‌گه‌ر پیسی تێكه‌ڵ بو:
ئاو -كه‌م بێت یا زۆر- ئه‌گه‌ر پیسیه‌كی تێكه‌ڵ بو، ویه‌كێك له سێ سیفه‌ته‌كه‌ى گۆڕی -بۆنی، یا تامی، یا ڕه‌نگی- ئه‌وا به كۆ ده‌نگی پیسه ونابێ به‌كار بهێنرێت، نه حه‌ده‌س ونه پیسی لا نادات.
به‌ڵام ئه‌گه‌ر پیسیه‌كی تێكه‌ڵ بو یه‌كێك له‌م سێ سیفه‌ته‌ى نه‌گۆڕی:
- جا ئه‌گه‌ر زۆر بو، ئه‌وا پیس نابێ وپاك وخاوێنی پێ به دی دێت.
- ئه‌گه‌ریش كه‌م بو ئه‌وا پیس ئه‌بێ وپاك وخاوێنی پێ به دی نایه‌ت.
پێناسه‌ی ئاوی زۆریش ئه‌وه‌یه: بگاته دو قولله (قُلَّة)(6) یا زیاتر، كه‌میش ئه‌وه‌یه له‌مه كه‌م تر بێت. به‌ڵگه‌ش له سه‌ری: فه‌رموده‌كه‌ی ئه‌بو سه‌عیدی خودریه ـ رضي الله عنه ـ ، كه په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ ئه‌فه‌رمێ: «إِنَّ المَاءَ طَهُورٌ لَا يُنَجِّسُه شَيءٌ» «ئاو پاكه، هیچ پیسی ناكات»(7). وفه‌رموده‌كه‌ی ئیبن عومه‌ره كه په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ ئه‌فه‌رمێ: «إِذَا بَلَغَ الماءُ قُلَّتَيْن لَم يَحْمَل الخَبَثَ» «ئه‌گه‌ر ئاو بگاته دو قولله ئه‌وا پیسی هه‌ڵ ناگرێت»(8).
پرسی چواره‌م: ئه‌گه‌ر ئاو شتێكی پاكی تێكه‌ڵ بو:
ئه‌گه‌ر ئاو مادده‌یه‌كی پاكی تێكه‌ڵ بو، وه‌كو گه‌ڵای دار یا سابون یا ئوشنان(9) یا نه‌بك وماده پاكه‌كانی تر، وئه‌م مادده‌یه‌ى تێكه‌ڵی بوه زاڵ تر نه‌بێت، ئه‌وا وته‌ی ڕاست ئه‌وه‌یه پاكه وده‌توانێت خۆی پێ پاك بكاته‌وه له حه‌ده‌س وپیسی، چونكه خوای به‌رز ده‌فه‌رموێ: [ وَإِنْ كُنْتُمْ مَرْضَى أَوْ عَلَى سَفَرٍ أَوْ جَاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ الْغَائِطِ أَوْ لَامَسْتُمُ النِّسَاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مَاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيدًا طَيِّبًا فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَأَيْدِيكُمْ] [النساء:٤٣] «ئه‌گه‌ر نه‌خۆش بون یا له سه‌فه‌ر بون یا كه‌سێكتان له سه‌ر ئاوه‌وه هات، یا له‌گه‌ڵ خێزانتان دا جوت بون، وئاوتان ده‌ست نه‌كه‌وت، ئه‌وه ته‌یه‌موم بكه‌ن به خۆڵێكی پاك وده‌ست بسڕن به ده‌م وچاو وده‌سته‌كانتاندا». جا وشه‌ى «ئاو» له ئایه‌ته‌كه‌دا نه‌ناسراو (نكرة)یه له چوارچێوه‌ی نه‌رێ دا هاتوه(10 )، بۆیه هه‌مو ئاوێك ده‌گرێته‌وه، وجیاوازیش نیه له نێوان ئاوی په‌تی وتێكه‌ڵاو.
هه‌روه‌ها په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ به‌و ئافره‌تانه‌ى فه‌رموه كه خه‌ریكی شۆردنه‌وه‌ى كچه‌كه‌ى بون: «اغْسِلْنَهَا ثَلَاثًا، أَوْ خَمْسًا، أَوْ أَكْثَرَ مِنْ ذَلِكَ إِنْ رَأَيْتُنَّ بِمَاءٍ وَسِدْرٍ، وَاجْعَلْنَ فِي الْآخِرَةِ كَافُورًا، أَوْ شَيْئًا مِنْ كَافُورٍ» «بیشۆرنه‌وه سێ جار یا پێنج جار یا زیاتر له‌وه ئه‌گه‌ر بینیتان پێویست ئه‌كات، به ئاو ونه‌بك، له كۆتایشدا به كافور، یا هه‌ندێ كافوری تێكه‌ڵ بكه‌ن»( 11).
پرسی پێنجه‌م: حوكمی ئاوی به كار هێنراو له پاك وخاوێنی دا:
ئاوی به كار هێنراو له پاك وخاوێنی دا، بۆ نمونه: وه‌ك ئه‌و ئاوه‌ی له ئه‌ندامه‌كانی ده‌ست نوێژ گر یا غوسڵ كه‌ر جیا بوه‌ته‌وه- ئاوێكی پاكه وپاك كه‌ره‌وه‌یه له سه‌ر ڕای دروست، وحه‌ده‌س وپیسی لا ده‌بات، مادام هیچ كام له سێ سیفه‌ته‌كه‌ی نه‌گۆڕاوه: كه بۆن وتام وڕه‌نگه. وبه‌ڵگه‌ی پاكێتیشی ئه‌وه‌یه: «په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ ئه‌گه‌ر ده‌ست نوێژی بگرتبایه وه‌خت بو له سه‌ر ئاوه‌كه‌ی بكه‌نه شه‌ڕ»( 12). هه‌روه‌ها ئه‌و كاته‌ی جابر نه‌خۆش بو، په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ له ئاوی ده‌ست نوێژه‌كه‌ی خۆی كرد به سه‌ر جابر دا( 13). خۆ ئه‌گه‌ر پیس بوایه دروست نه‌بو كاری وا بكات.
هه‌روه‌ها په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ وهاوه‌ڵ وخێزانه‌كانیشی له په‌رداخ وجام (القَدَح) وده‌وری وقاپله‌مه (التَّوْر) ده‌ست نوێژیان گرتوه، وله مه‌نجه‌ڵ وته‌شت (الجِفَان) دا غوسڵیان كردوه، شتی ئاوهاش به كار هێنه‌ره‌كه‌ى له پرش كه‌وتنه ناو ئاوه‌كه سه‌لامه‌ت نابێت.
هه‌روه‌ها په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ به ئه‌بو هوره‌یره‌ی فه‌رمو(14 ) -ئه‌و كاته‌ی له‌ش گران بو-: «إِنَّ المُؤمِنَ لا يَنْجُسُ» «ئیماندار پیس نابێت». ده كه‌وابو ئاو به به‌ركه‌وتنی لاشه -به‌ركه‌وتنێكی په‌تی- پاكێتی خۆی له ده‌ست نادات.
سه‌باره‌ت به پاشماوه‌ی ئاو؛ دروسته ئافره‌ت به ئاوی پاش ماوه‌ى پیاو خۆی پاك بكاته‌وه، وپیاویش بۆی دروسته به ئاوی پاش ماوه‌ى ئافره‌ت خۆی پاك بكاته‌وه، چونكه په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ به پاش ماوه‌ى مه‌یمونه غوسلی كرد(15 ).
پرسی شه‌شه‌م: شوێن ده‌مه‌ی ئاده‌میزاد ومه‌ڕ ومانگا وشتر:
شوێن ده‌مه «السؤر»: بریتیه له‌وه‌ی دوای لێ خواردن له قاپدا ده‌مێنێته‌وه، جا ئاده‌میزاد پاكه، شوێن ده‌میشی پاكه، موسڵمان بێت یا نا، له‌ش گران بێت یا ئافره‌ت بێت له سوڕی مانگانه‌دا، له په‌یامبه‌ریشه‌وه ـ ﷺ ـ چه‌سپاوه فه‌رمویه‌تی [وه‌ك باس كرا]: «ئیماندار پیس نابێت». وله عائیشه‌وه رضي الله عنها هاتوه(16 ): له سوڕی مانگانه‌ش بوه له په‌رداخ دا خواردنه‌وه‌ى خواردۆته‌وه، په‌یامبه‌ری خواش ـ ﷺ ـ له‌و شوێنه‌ى په‌رداخه‌كه‌وه خواردویه‌تیه‌وه كه عائیشه لێی خواردۆته‌وه.
وزانایان كۆكن له سه‌ر پاكێتی شوێن ده‌می ئه‌و ئاژه‌ڵانه‌ی گۆشتیان ئه‌خورێت له مه‌ڕ ومانگا وشتر وجگه له‌مانه‌ش.
به‌ڵام ئه‌وانه‌ى گۆشتیان ناخورێت وه‌ك: دڕنده‌كان وگوێدرێژه‌كان وجگه له‌مانه، شوێن ده‌میان پاكه وكاریگه‌ری ناكاته سه‌ر ئاوه‌كه، هه‌روه‌ها شوێن ده‌می پشیله، چونكه كاتێك پشیله‌یه‌ك له ده‌فرێكی خوارده‌وه، په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ فه‌رموی: «إِنَّهَا لَيْسَتْ بِنَجَسٍ، إِنَّهَا مِنَ الطَّوَّافِينَ عَلَيْكُمْ وَالطَّوَّافَاتِ» «پیس نیه، چونكه پشیله له‌و ئاژه‌ڵانه‌یه زۆر له ده‌ور ده‌ست تانن ودێن وده‌ڕۆن»( 17). هه‌روه‌ها له به‌ر ئه‌وه‌ی زۆر جار قورسه خۆ پارێزی لێ بكرێت، جا ئه‌گه‌ر بڵێین شوێن ده‌میان پیسه وپێویسته قاپه‌كه بشۆردرێت، ئه‌وا ناڕه‌حه‌تی تێدایه، ناڕه‌حه‌تیش له سه‌ر ئه‌م ئومه‌ته هه‌ڵ گیراوه.
شوێن ده‌می سه‌گیش: پیسه، هه‌روه‌ها به‌رازیش.
سه‌گ: له به‌ر ئه‌وه‌ی له ئه‌بو هوره‌یره‌وه ـ رضي الله عنه ـ هاتوه، په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ فه‌رمویه‌تی: «طُهُورُ إِنَاءِ أَحَدِكُمْ إِذَا وَلَغَ(18) فِيهِ الْكَلْبُ أَنْ يَغْسِلَهُ سَبْعَ مَرَّاتٍ، أُولَاهُنَّ بِالتُّرَابِ» «پاكبونه‌وه‌ی قاپی هه‌ركه‌سێكتان ئه‌گه‌ر سه‌گ زمانی تێخست، ئه‌وه‌یه: حه‌وت جار بیشوات یه‌كه‌میشیان به خۆڵ بێت»( 19).
سه‌باره‌ت به به‌رازیش: چونكه پیس وچه‌په‌ڵ وقیزه‌ونه، وه‌ك په‌روه‌ردگار ده‌فه‌رموێ: [ أَوْ لَحْمَ خِنْزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ] [الأنعام:١٤٥] «وله‌وه‌ى حه‌راممان كردوه، گۆشتی به‌رازه، چونكه پیسه».
==============
(1) واته: جه‌ختی زۆری له سه‌ر كراوه‌ته‌وه، سوننه‌تی موئه‌ككه‌ده‌یش هه‌مان واتای هه‌یه، ئه‌و سوننه‌ته‌یه په‌یامبه‌ر ﷺ ئه‌نجامی دابێت وبه‌رده‌وام بو بێت له سه‌ری. «وه‌رگێڕ»
(2) ئه‌وه‌ش جیاوازی نێوان مه‌رج وڕوكنه؛ ڕوكن له ناوه‌وه‌ی دایه؛ وه‌ك: سوژده له نوێژدا، به‌ڵام مه‌رج له ده‌ره‌وه‌یه؛ وه‌ك: ده‌ست نوێژ بۆ نوێژ. دوایش دێت «وه‌رگێڕ»
(3) حه‌ده‌س: بریتیه له وه‌صفێكی لاشه، ڕێ گره له نوێژ وهاو شێوه‌كانی له‌و شتانه‌ی كه ده‌ست نوێژی بۆ به مه‌رج گیراوه. ئه‌شبێته دوو جۆره‌وه:
حه‌ده‌سی بچوك، كه له ئه‌ندامه‌كانی ده‌ست نوێژدا هه‌یه، وه‌ك ئه‌و شتانه‌ى له هه‌ر دو ڕێگاكه‌وه دێته ده‌ره‌وه له میز وپیسی [وبا]، وئه‌م حه‌ده‌سه‌ش به ده‌ست نوێژ نامێنێت.
و حه‌ده‌سی گه‌وره، كه له هه‌مو لاشه‌دا وه‌ستاوه، وه‌ك: له‌ش گرانی، ئه‌مه‌ش به خۆ شۆردن (الغُسْل) لا ده‌چێت، كه‌وابو؛ پاك كردنه‌وه‌ی حه‌ده‌سی گه‌وره: به غوسله، وبچوكیش: به ده‌ست نوێژه، وبه جێگره‌وه‌ی ئه‌م دوانه‌یه له كاتی نه‌كرانیاندا كه ئه‌ویش: ته‌یه‌ممومه. بڕوانه: «شرح الممتع» (1/19)، «الفقه الإسلامي وأدلته» (1/238). و«الخبث»یش واته: پیشی. دواجار زیاتر ڕونی ده‌كه‌ینه‌وه.
(4) أخرجه البخاري (744)، ومسلم (598).
(5) أخرجه أبو داود (83)، والترمذي (69)، والنسائي (59)، وابن ماجه (3246)، قال الترمذي: «حديث حسن صحيح». وصححه الألباني «صحيح سنن النسائي» 58».
(6) «القلة» بریتیه له گۆزه‌ی گه‌وره، به «قُلل» و«قلال» كۆ ده‌كرێته‌وه. ده‌كاته نزیكه‌ى 93.075 مه‌ن كه به‌رامبه‌ری 160.5 لیتری ئاوه، ودو قولله ده‌كاته نزیكه‌ى پێنج مه‌شكه.
(7) أخرجه أحمد (3/15)، وأبو داود (61)، والنسائي (277)، والترمذي (66) وقال: «حديث حسن». وصححه الألباني في «الإرواء» (1/45).
(8) أخرجه أحمد (2/27)، وأبو داود (63)، والترمذي (67)، والنسائي (52)، وابن ماجه (517) ولفظه: «إذا كان الماء قلتين لم ينجسه شيء»، وصححه الألباني في «الإرواء» (1/45).
(9) «الأُشنان» بریتیه له ترشه‌یه‌ك ده‌ستی پێ ئه‌شۆردرێت، به عه‌ره‌بیش پێی ئه‌وترێ: حورد. وبه كه‌سره‌ی ئه‌لیفه‌كه -«أِشنان»-یش ده‌خوێنرێته‌وه.
(10) مه‌به‌ستی ئه‌و بنچینه‌ی ئوصوڵی فیقهه كه ئه‌ڵێ: «النَّكِرَةُ فِي سِياقِ النَّفْي». «وه‌رگێڕ»
(11) متفق عليه: أخرجه البخاري (1253، 1258، 1259، وغيرها)، ومسلم (939).
(12) أخرجه البخاري (189).
(13) أخرجه البخاري (5651)، ومسلم (1616).
(14) أخرجه مسلم (371).
(15) أخرجه مسلم في صحيحه (323).
(16) أخرجه مسلم (300).
(17) أخرجه أحمد (5/296) وأبو داود (75)، والترمذي (92) وقال: «حديث حسن صحيح»، وصححه الألباني «الإرواء» (23).
(18) «وَلَغَ»: به زمانی لێی خوارد.
(19) أخرجه البخاري (172)، ومسلم (279) - 91، واللفظ لمسلم.
ده‌روازه‌ی پێنجه‌م : له باره‌ی ده‌ست نوێژهوهدهروازهى ههشتهم : له باره‌ى تهیهمموم (التَيَمُّم)ده‌روازه‌ی چواره‌م : له باره‌ی سیواك وسوننهتهكانی فیترهتهوهدهروازهی شه‌شه‌م : له باره‌ی مهسح كردن له سه‌ر سۆل (الخُف) ومێزهر وكهرهستهى گرتنهوه ده‌روازه‌ی سێیه‌م : دهربارهی ده‌ست به ئاو گهیاندن وئادابهكانی [تارات گرتن]
