الحمد لله رب العالمين، وأصلي وأسلم على نبينا محمد، وعلى آله وأصحابه أجمعين، وأسأل الله -تعالى- لي ولإخواني المسلمين التوفيق للصواب عقيدة، وقولاً، وعملاً.
 خواى گەورە دەفەرموێت: (وَقَالَ رَبُّكُمُ ادْعُونِي أَسْتَجِبْ لَكُمْ إِنَّ الَّذِينَ يَسْتَكْبِرُونَ عَنْ عِبَادَتِي سَيَدْخُلُونَ جَهَنَّمَ دَاخِرِينَ) (غافر:60) واتە: ئەى بەندەكان : پەروەردگارتان دەڵێت : تەنها داوا لەمن بكەن و تایبەتم بكەن بە پەرستش منیش وەڵامتان دەدەمەوە ، بێگومان ئەوانەى لوتبەرزن سەبارەت بە تەنهادانانم لە پەرستش و خوایەتیدا ئەوا بەسەرشۆڕى وزەلیلیەوە دەڕۆنە دۆزەخەوە .
  پرسیاركار دەڵێت: ئەو دوعاى كردووە لاى خوا - عزوجل- و وەڵام نەدراوەتەوە، بۆیە ئەم واقعەى لەگەڵ ئەم ئایەتەدا لێ تێكچووە و بووەتە پرسیار لە مێشكیدا بەوەى كە خواى گەورە بەڵێنى داوە كە داواى لێ بكەن و ئەویش وەڵامتان دەداتەوە وە بێگومان خواى گەورەش بەڵێن شكێن نیە.

وەڵامى ئەم پرسیارەش ئەوەیە كە  بۆ وەڵامدانەوەى دوعا چەند مەرجێك هەیە ئەبێت بەدى بێت ئەوانیش:   
مەرجى یەكەم: ئیخلاص بۆ خوا، ئەوەش بەوە دەبێت كە مرۆڤ نیەت پاكى هەبێت و تەنهاى خواى مەبەست بێت لە دوعاكەیدا و بەدڵێكى وریا وئامادەوە ڕووبكاتە خوا، ڕاستگۆ بێت لە هانابردنەكەیدا بۆ لاى، زانا بێت بەوەى كە خوا بەتوانایە بۆ وەڵامدانەوەى، بەهیوا وگەشبین بێت كە وەڵام دەدرێتەوە.   
مەرجى دووەم: مرۆڤ لەكاتى دوعاكەیدا وا هەست بكات كە لەئەوپەڕى پێویستی وناچاریدایە بۆ خوا - سبحانە وتعالى- وە دڵنیاش بێت كە تەنها خوا وەڵامى كەسى ناچار و پێگیراو دەداتەوە و ناڕەحەتیەكان لادەبات، بەڵام ئەگەر بەشێوەیەك دوعا بكات كەوا پیشان بدات پێویستى بەخوا نیە و ناچارنیە و بەڵكو تەنها وەكو خو پێوەگرتنێك داوا دەكات ئەوا ئەو شێوازە شایستەى وەڵام دانەوە نیە. 
مەرجى سێ یەم : دەبێت دووربێت لە حەرام خۆرى، چونكە خواردنى حەرام دەبێتە لەمپەر وڕێگر لە نێوان مرۆڤ و وەڵامى دوعاكەیدا، وەكو لە صحیحدا هاتووە كە پێغەمبەرى خوا ﷺ دەفەرموێت:  
((إن الله طيب لا يقبل إلا طيباً وإن الله أمر المؤمنين بما أمر به المرسلين)) فقال - تعالى-: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ) (البقرة:172) وقال - تعالى-: (يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً).(المؤمنون: الآية51).
ثم ذكر النبي ﷺ، الرجل يطيل السفر أشعث أغبر يمد يديه إلى السماء يا رب، يا رب، ومطعمه حرام، وملبسه حرام، وغذي بالحرام . قال النبي ﷺ: ((فأنى يستجاب له))(1) واتە: خواى گەورە پاكە و پاكیش نەبێت وەرناگرێت وە خواى گەورە فەرمانى بە باوەڕداران كردووە بەوەى كە فەرمانى بە پێغەمبەرانیش كردووە و فەرموویەتى: (يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا كُلُوا مِنْ طَيِّبَاتِ مَا رَزَقْنَاكُمْ وَاشْكُرُوا لِلَّهِ إِنْ كُنْتُمْ إِيَّاهُ تَعْبُدُونَ) واتە: ئەى باوەڕداران بخۆن لەو خواردەمەنیە بەتام وخۆشە حەلآلانەى كە پێمان بەخشیون ، و نەكەن وەكو ئەو بێ باوەڕانە بن كە حەڵاڵەكان حەرامدەكەن ، و پیس و قەدەغەكراوەكان حەڵاڵ دەكەن ، وە بەدڵ و بەزمان و بەلاشەتان شوكرى خواى پەروەردگار بكەن لەسەر ئەو نیعمەتە زۆر و مەزنانەى كە ڕشتویەتى بەسەرتاندا ، ئەگەر ئێوە بەڕاستى ملكەچى فەرمانى ئەو و گوێڕایەڵى ئەون ، دەیپەرەستن بە تەنهایى و بێ هیچ هاوڵبڕیاردانێك بۆى . 
 (يَا أَيُّهَا الرُّسُلُ كُلُوا مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَاعْمَلُوا صَالِحاً) واتە: ئەى پەیامبەران لەچاكترینى ڕۆزیە حەڵاڵەكان بخۆن ، و كردەوە چاكەكان ئەنجامبدەن. پاشان پێغەمبەرى خوا ﷺ باسی پیاوێك دەكات كە لەسەفەرێكى دووردایە وقژ تێكچو و تۆزاویە و دەستەكانى بەرزكردۆتەوە بۆ ئاسمان و دەڵێت: ئەى پەروەردكار ئەى پەروەردگار، لەكاتێكدا خواردنى حەرامە و پۆشاكى حەرامە و بەخواردنیش گۆش كراوە. ئیتر چۆن وەڵام دەدرێتەوە. 
جا پێغەمبەرى خوا ﷺ بەدوورى زانى كە وەڵامى ئەم پیاوە بدرێتەوە كە هەستاویشە بە ئەنجامدانى ئەو هۆكارانەى كە داخوازى وەڵامدانەوەى دوعا دەكەن كە بریتین لە:  
یەكەم: دەست بەرزكردنەوە بۆ ئاسمان واتە بۆ لاى خوا  چونكە خواى گەورە لەسەرووى عەرشەوەیە، وە دەست بەرزكردنەوە بۆ لاى خوا یەكێكە لەهۆكارەكانى وەڵامدانەوەى دوعا وەكو لەفەرموودەدا هاتووە:  پێغەمبەرى خوا ﷺ دەفەرموێت: " إن الله حييٌ كريم، يستحي من عبده إذا رفع إليه يديه أن يردهما صفراً "(2) واتە: بەڕاستى خوا بەشەرم و بەخشندەیە، شەرم دەكات لەبەندەكەى ئەگەر دەستەكانى بۆ لا بەرزبكاتەوەو وئەویش بە بەتاڵى و نائومێدیەوە بیانگەڕێنێتەوە.
دووەم: ئەم پیاوە بەبەكارهێنانى ووشەى (يا رب، يا رب) لەخوا پاڕایەوە و تەوەسول كردن بەخوا بەم ناوە یەكێكە لەهۆكارەكانى گیرابوونى دوعا، چونكە (رب) بریتیە لە بەدیهێنەر و خاوەن وبەڕیوەبەرى هەموو شتەكان بۆیە كلیل و خەزێنەكانى ئاسمانەكان وزەوى بەدەستى ئەون، هەربۆیە دەبینى لەقورئاندا زۆربەى دوعاوپاڕانەوەكان بەم ناوەوە كراون، وەكو:
 (رَبَّنَا إِنَّنَا سَمِعْنَا مُنَادِياً يُنَادِي لِلإِيمَانِ أَنْ آمِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنَّا رَبَّنَا فَاغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا وَكَفِّرْ عَنَّا سَيِّئَاتِنَا وَتَوَفَّنَا مَعَ الأَبْرَارِ) (:193) (رَبَّنَا وَآتِنَا مَا وَعَدْتَنَا عَلَى رُسُلِكَ وَلا تُخْزِنَا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّكَ لا تُخْلِفُ الْمِيعَادَ) (194)  (فَاسْتَجَابَ لَهُمْ رَبُّهُمْ أَنِّي لا أُضِيعُ عَمَلَ عَامِلٍ مِنْكُمْ مِنْ ذَكَرٍ أَوْ أُنْثَى بَعْضُكُمْ مِنْ بَعْضٍ)(آل عمران: الآيات 193-195) جا بۆیە تەوەسول كردن بۆ لاى خوا بەم ناوە یەكێكە لەهۆكارەكانى وەڵامدانەوەى دوعا.   
 سێ یەم: ئەم پیاوە ڕێبوار بوو وە ڕێبواریش بەزۆرى لەهۆكارەكانى وەڵامدانەوە وگیرابوونى دوعایە، لەبەر ئەوەى كەسی رێبوار هەست بەپێویستى دەكات بەخواى گەورە زیاتر لەو كەسەى كە نیشتەجێى شوێن وجێگاى خۆیەتى، وە هەروەها شپرز و قژ تەپسكاو وتێكچووە وەكو بڵێى سەرقاڵى خۆ ڕازاندنەوەنەبووە و گرنگترین شت بەلایەوە ئەوەبووە كە هانا بۆ لاى خوا بهێنێت ولێى بپاڕێتەوە لەهەر حاڵێكدا بێت، ئیتر قژى تێك چووبێت یان تۆزاوى بێت، هەرچەندە قژ تەپسكاوى و تۆزاوى بوون كاریگەریان هەیە لە وەڵامدانەوەى دوعادا وەكو گێڕراوەتەوە لە پێغەمبەرى خواوە ﷺ كە فەرموویەتى: " خواى گەورە لە ئێوارەى رۆژى عەرەفە دادەبەزێت بۆ ئاسمانى دونیا ولاى فریشتەكان شانازى بەو كەسانەوە دەكات كەلە كێوى عەرەفە وەستاون و دەفەرموێت: ( بە قژ تێكچویی و تۆزاوى و قوربانی كردنەوە بۆ لاى من هاتوون لە هەموو ڕێگەیەكى دوورەوە ). "(3)  .
 بەڵام ئەم هۆكارانەى گیرابوونى دوعا هیچ رۆڵ و كاریگەیان نەبوو، چونكە خواردنى حەرام بوو جلوبەرگى حەرام بوو وەبەخواردنى حەرامیش گۆشكرابوو، بۆیە پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرمووى: "ئیتر چۆن وەڵامى دەدرێتەوە ".
 بۆیە ئەگەر هاتوو ئەم مەرجانە دەستەبەرنەبوون لەكاتى دوعادا ئەوا وەڵامى دوعاكە بەدووربزانە، وە ئەگەریش بوونیان هەبوو وە وەڵامیش نەدرایەوە ئەوا لەبەر حیكەمەتێكە كە تەنها خوا دەیزانێ و دوعاكارانە نایزانێت، بۆیە جارى وا هەیە شتێكتان پێ خۆشە و كەچى شەڕ وخراپەیشە بۆتان، وە ئەوەش بزانە كە ئەگەر ئەم مەرجانە دەستەبەربوون و لەكاتى دوعاكەشدا بوونیان هەبوو هەر خواى گەورە وەڵامى نەدایەوە ئەوا خراپەیەكى لەوە گەورەترى لێ دوو دەخاتەوە، یاخود هەڵى دەگرێ بۆى بۆ رۆژى دوایی و پاداشتى لەوە زۆرترى پێ دەبەخشێت، چونكە ئەم دوعاكارە كە داواى لەخواكردووە و لەهەمان كاتیشدا مەرجەكانى گیرابوونى دوعاى تێدا هەبووە و وەڵامیش نەدراوەتەوە و خراپەیەكیشی لێ دوورنەخراوەتەوە لەبەرانبەردا، واتە ئەمە كەسێكە كە تەواوى هۆكارە شەرعیەكانى گرتۆتەبەر و وەڵامیش نەدراوەتەوە لەبەر حیكمەتێك ئەوا دووجار پاداشت دەدرێتەوە، جارێك لەسەر ئەوەى كە دوعاى كردووە، وە جارێكیش لەسەر موصیبەتى وەڵام نەدانەوەى دوعاكەى لەدونیادا، بۆیە بۆى هەڵدەگیرێت لاى خوا - عزوجل- بەلەوە گەورەتر و تەواوتر.       
 پاشان خاڵێكى ترى گرنگ هەیە ئەویش ئەوەیە كە نابێت مرۆڤ وەڵامى دوعاكەى بەدرەنگ بزانێت و پەلە بكات، چونكە ئەمە یەكێكە لە ڕێگرەكانى گیرابوونى دوعا وەكو لەفەرموودەدا هاتووە كە پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرموویەتى: 
((يستجاب لأحدكم ما لم يعجل)) . قالوا كيف يعجل يا رسول الله؟ قال: ((يقول دعوت ودعوت ودعوت فلم يستجب لي))(4)  
 واتە: وەڵامى دوعا یەكێكتان دەدرێتەوە هەتا پەلە نەكات، وتیان: چۆن پەلە دەكات ئەى پێغەمبەرى خوا ؟ ئەویش فەرمووى: كەسەكە دەڵێت من داوام كرد وداوام كرد وداوام كرد هەر وەڵام نەدرامەوە. 
بۆیە نابێت مرۆڤ وەڵامى دوعا بەدرەنگ بزانێت و پەلەبكات و بەوهۆیەوە بێ ئومێد بێت و واز لەدوعاكردنیش بهێنێت، بەڵكو دەبێت زۆربپاڕێتەوە لەكاتى دوعادا چونكە بەهەر دوعاكردنێك زیاتر لەخوا نزیكت دەكاتەوە لەبەر ئەوەى دوعاكردن عیبادەتە و پاداشتت بۆ دەنووسرێت، جا برام لەسەرتە داوا لەخوا بكەیت لەهەموو كاروبارێكى گشتی و تایبەت وسەخت وئاسانیشدا، ئەگەر هیچ نەبێت تەنها لەبەر ئەوەى دوعا عیبادەتە ئەوا شایەنى ئەوەیە كە مرۆڤ سووربێت لەسەرى و مافی خۆى پێ بدات. والله الموفق .

سەرچاوە : کتێبی فتاوى أرکان الإسلام ، زاناى پایەبەرز : محمد بن صالح العثیمین - رحمه الله - 

(1) أخرجه مسلم، كتاب الزكاة، باب فضل النفقة والصدقة .  
(2) أخرجه أحمد في المسند (5/428)، والترمذي، كتاب الدعوات، باب 105 (3556)، وابن ماجه باب رفع اليدين في الدعاء (3865) .
(3) أخرجه مسلم، كتاب الحج، باب فضل الحج والعمرة ويوم عرفة (436).
(4) أخرجه البخاري، كتاب الدعوات، باب يستجاب للعبد ما لم يعجل (6340)، ومسلم في كتاب الذكر والدعاء، باب بيان أنه يستجاب للداعي ما لم يعجل فيقول دعوت فلم يستجب لي (2735)