نوێژە سوننەتەكان 
الحمد لله وحده والصلاة والسلام على رسول الله وعلى آله وصحبه ومن والاه... أما بعد:

 برا و خوشكى خۆشەویستم: گومانى تێدا نییە كە خواى گەورە لە شەو و ڕۆژێكدا پێنج نوێژى لەسەرمان فەرز كردووە كە كۆڵەكەو ڕاگرى دینن و پایەیەكن لە پایەكانى ئیسلام, وەهەروەها چەند نوێژێكى ترى بۆ شەرعاندوین جگە لەوانە كە بە نوێژە سوننەتەكان ناودەبرێت ، هەر بۆیە هەموو نوێژێك كە شەرعی و رێگەپێدراوبێت لە ئیسلامدا و زیادبێت لەسەر پێنج فەرزەكەی نوێژی شەو و رۆژ ئەوا ناوی (صلوات التطوع) دەیگرێتەوە. 
وە إن شاء الله ئەوە شاراوە نیە لەسەرت كە هیچ  دژەوانەییەك نیە لەسەر ئەوەی كە هەندێك لەم نوێژانە (جگە لە پێنج فەرزەكە) حوكمی وجوبیان هەیە واتە واجبە ، لەگەڵ ئەوەی لە ژێر چەمكی (صلوات التطوع)یش دایە. ئەوەش لەبەر ئەوەی واجبێتیەكەی لەبەر خودی خۆی نیە واتە زاتی نیە و لەبەر شتێكی تری جگە لەخۆیەتی .

یەکەم: فەزڵى نوێژى سوننەت: 

 لە ئەبی هورەیرەوە دەڵێت: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرمووى: {أول ما يحاسب الناس به، يوم القيامة من أعمالهم الصلاة، يقول ربنا عز وجل لملائكته وهو أعلم: انظروا في صلاة عبدي أتمها أم نقصها؟، فإن كانت تامة كتبت له تامة، وإن كان انتقص منها شيئا، قال: انظروا هل لعبدي من تطوع؟، فإن كان له تطوع قال: أتموا لعبدي فريضته، ثم تؤخذ الأعمال على ذاكم} [صححه الألباني]. 
واتە: یەكەم شتێك لە رۆژى دواییدا كە خەڵكى لەسەرى لێپرسینەوەیان لەگەڵدا دەكرێت لەكردەوەكانیان بریتیە لە نوێژ, فەرمووى: " پەروەردگارمان - كە خۆى زاناترە - بەفریشتەكانى دەڵێت: سەیرى نوێژى بەندەكەم بكەن ئایا بەتەواوى كردوویەتى یاخود كەموكورتى لێ كردووە, جا ئەگەر تەواو وكامڵ بێت, ئەوا بەتەواوەتى بۆى دەنووسرێت, وە ئەگەریش كەموكورتیەكى لێ كردبێت, دەڵێت: سەیربكەن, ئایا بەندەكەم نوێژى سوننەتى هەیە؟ جا ئەگەر هەیبێ, دەڵێت: كەموكورتى نوێژە فەرزەكانى بە نوێژە سوننەتەكانى پڕبكەنەوە," پاشان كردەوەكان بەو شێوەیە دەبرێن. 

 دووەم : سوننەتى رەواتب: 

 چاك بزانە كە مەبەست لە سوننەتى رەواتب ئەو نوێژە سوننەتانەیە كە پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرمانى پێكردووە كە بكرێن لەگەڵ پێنج فەرزە نوێژەكەدا هەندێكى لە پێشیەوە و هەندێكیان لە پاشیەوە. 
سوننەتى ڕەواتب ئەو نوێژانەیە كە لەم فەرموودەیەدا ئاماژەى پێكردووە: {ما من عبد مسلم يصلي لله كل يوم ثنتي عشرة ركعة تطوعا، غير فريضة، إلا بني الله له بيتا في الجنة، أو إلا بني له بيت في الجنة} [رواه مسلم]. واتە: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرموویەتى: " هیچ بەندەیەكى موسڵمان نیە كە هەموو رۆژێك دوازدە ركعاتى سوننەت نەك فەرز نوێژ بۆ خوا بكات ئیلا خواى گەورە ماڵێكى بۆ بونیاد دەنێت لە بەهەشتدا ( یان ماڵێكى لە بەهەشتدا بۆ بونیاد دەنرێت)".

 جا خوێنەرى بەرێز ئەمانەى خوارەوە ڕونى دەكاتەوە: 

1 - سوونەتى نوێژى بەیانى كە دوو ڕكاتە لە پێش نوێژى فەرزى بەیانیەوە دەكرێت. 
عن عائشة رضي الله عنها عن النبي  قال: {ركعتا الفجر خير من الدنيا وما فيها} [رواه مسلم]. واتە: لە دایكە عائشەوە دەڵێ: پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرموویەتى: " دوو ڕكاتى سوننەتى بەیانی خێرترە لەدنیاو هەرچیش لەدنیادایە"(ئەو دوو ركعاتە لە هەموو دونیا خۆشەویستترە بەڵامەوە).

2 - سوننەتى نیوەڕۆ كە چوار ڕكاتى لە پێش نوێژى نیوەڕۆوە دەكرێت و دووانیش لە پاش نوێژەوە. 
عن أم حبيبة قالت سمعت رسول الله  يقول: {من حافظ على أربع ركعات قبل الظهر، وأربع بعدها حرم على النار} [أخرجه الترمذي وابن ماجة وصححه الألباني]. واتە: لە ئوم حەبیبەوە دەڵێت: بیستم لە پێغەمبەرى خواوە ـ ﷺ ـ كە دەیفەرموو: " هەركەسێك پارێزگارى بكات لە چوار ركعات پێش نیوەڕۆ و چوار ركعاتیش لە پاشیەوە ئەوا خواى گەورە حەرامى دەكات لەسەر ئاگر كە بیسوتێنێت.
 وە دەتوانێت دوو ركات لە پاشیەوە بكات لەبەر فەرموودەكەى عائیشە كە دەڵێت: 
"كان يصلي في بيتي قبل الظهر أربعاً ثم يخرج فيصلي بالناس ثم يدخل فيصلي ركعتين" [أخرجه مسلم]. واتە: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ لە ماڵى مندا پێش نیوەڕۆ چوار ڕكعاتى دەكرد, پاشان دەردەچوو نوێژى بۆ خەڵكى دەكرد, پاشان دەگەڕایەوە دەهاتە ژوورەوە دوو ڕكعاتى دەكرد.

3 - سوننەتى مەغریب كە دوو ڕكاتە لە پاش نوێژەوە: 
بە بەڵگەى فەرموودەكەى عائیشە كە فەرمویەتى : "...وكان يصلي بالناس المغرب ثم يدخل فيصلي ركعتين" [رواه مسلم]. واتە: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ  نوێژى مەغریبى بە خەڵكى دەكرد, پاشان دەگەڕایەوە و دەهاتە ژوورەوە دوو ڕكعاتى دەكرد.

4 - سوننەتى عیشا ئەویش دوو ڕكاتە لە پاشیەوە دەكرێت: 
لەبەر فەرمودەكەى عبدالله ى كوڕى ئیمامى عومەر كە فەرمویەتى : "حفظت من رسول الله عشر ركعات"، قال: "وركعتين بعد العشاء في بيته" [أخرجه البخاري ومسلم]. واتە: دە ركعاتم لە پێغەمبەرى خواوە ـ ﷺ ـ وەرگرتوە و پاراستووە كە ئەنجامیان دەدەم, دەڵێت: دوو ڕكات سوننەتى دواى عیشا كەلە ماڵەوە دەیكرد.
کەواتە: : سوننەتى رەواتب بریتی لە (12) ڕكات 
دوو ڕكات پێش نوێژى بەیانى 
چواڕ ڕكات پێش نوێژى نیوەڕۆ 
دوو ڕكات پاش نوێژى نیوەڕۆ
دوو ڕكات پاش نوێژی مەغریب
دوو ڕكات دواى نوێژى عیشا

سێیەم: فەزڵى شەو نوێژ و ویـتـر: 

 ئەبی هورەیرە دەڵێت: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرمووى: {أفضل الصيام بعد شهر رمضان شهر الله المحرم، وأفضل الصلاة بعد الفريضة صلاة الليل} [أخرجه مسلم]. واتە: باشترین رۆژو لە دواى رەمەزان بریتیە لە مانگى خوا كە موحەڕەمە, وە باشترین نوێژ لە دواى فەرزەكان بریتیە لە شەونوێژ.

 لە عبدالله ى كوڕى عومەرەوە ئەویش لە پێغەمبەرى خواوە ـ ﷺ ـ كە فەرموویەتى: {اجعلوا آخر صلاتكم بالليل وتراً} [متفق عليه]. واتە:كۆتا نوێژتان لەشەودا بكەن بە نوێژى ویتر.

وە دايكى ئيمانداران عائيشة رضي الله عنها فەرموویەتی : "كان رسول الله يصلي فيما بين أن يفرغ من صلاة العشاء إلى الفجر إحدى عشر ركعة يسلم بين كل ركعتين ويوتر بواحدة..." [أخرجه مسلم]. واتە: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ لە نێوان تەواوبونى نوێژى عیشاو فەجردا یازدە ركعات نوێژى دەكرد, وە لە نێوان هەر دوو ركعاتێكدا سەلامى دەدایەوە, و بەیەك ركعاتیش ویترى دەكرد.
 هەروەها تەراویحیش لە شەوانى رەمەزاندا هەر شەونوێژە و دروستە موسڵمانان بۆى كۆببنەوە بۆ ئەنجامدانى و فەزڵێكى گەورەى تێدایە. 

چوارەم: نوێژى چێشتەنگاو: 
أبی ذر ڕەزای خوای لێ بێ دەفەرموێ : پێغەمبەری خوا فەرموویەتی: {يصبح على كل سلامي من أحدكم صدقة؛ فكل تسبيحة صدقة، وكل تحميدة صدقة، وكل تهليلة صدقة، وكل تكبيرة صدقة، وأمر بالمعروف صدقة، ونهي عن المنكر صدقة، ويجزئ من ذلك، ركعتان يركعهما من الضحى} [أخرجه مسلم]. واتە: كە رۆژدەبێتەوە هەموو جومگەیەكى جەستەى هەریەكەتان صەدەقەیەكى لەسەرە, جا هەموو (سبحان الله) یەك صەدەقەیەكە, و هەموو (الحمدلله) یەك صەدەقەیەكە, و هەموو (لا إلە إلا الله) یەك صەدەقەیەكە, و هەموو (الله أكبر) ێك صەدەقەیەكە و فەرمان بەچاكە صەدەقەیە و رێگرى لە خراپە صەدەقەیە و لەبرى هەموویشی دوو ركعاتى چێشتەنگاو كە دەیكات شوێنى هەمووى دەگرێتەوە.   

 وە دروستە بۆ موسڵمان كە دوو یان چوار یان شەش یان هەشت یان دوازدە ڕكات بكات و هەمووى فەرموودەى لەسەر هاتووە. 

 دوو ڕكاتى پاش دەستنوێژ:
عن عمران مولى عثمان أنه رأى عثمان بن عفان دعا بإناء فافرغ على كفيه ثلاث مرات فغسلهما، ثم جعل يمينه في الإناء، فمضمض واستنشق، ثم غسل وجهه ثلاثاً ويديه ثلاث مرار، ثم مسح برأسه، ثم غسل رجليه ثلاث مرار إلى الكعبين، ثم قال: قال رسول الله : {من توضأ نحو وضوئي هذا ثم صلى ركعتين لا يحدث فيهما نفسه غفر له ما تقدم من ذنبه} [أخرجه الشيخان].

واتە: لە عیمرانى (مولى )بەندەى ئازادكراوى عوسمانەوە, بینیویەتى عوسمانى كوڕى عەففان داواى دەفرێك ئاوى كرد(بۆ دەستنوێژ), سێ جار كردى بەناو دەستیدا و هەردوو دەستى شۆرد, پاشان دەستى ڕاستى كردە ناو ئاوەكە ، و ئاوى لەدەمى ڕادا، وهەروەها لە لووتیشی, پاشان سێ جار دەموچاوى شۆرد, وە هەردوو دەستی هەتا ئانیشكى سێ جار شۆرد, پاشان سەرى مەسح كرد, پاشان هەردوو پێى هەتا قولەپێى سێ جار شۆرد, و پاشان ووتى: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرموویەتى: 
" ئەوەى وەكو ئەم دەستنوێژەى من دەستنوێژ بگرێت, و دوو ركعات نوێژ بكات بەشێوەیەك كە قسە لەگەڵ ناخى خۆیدا نەكات و بیرو هۆشى لاى نوێژەكە بێت, ئەوا لەتاوانەكانى پێشووى خۆشدەبێت و لێى دەبوورێت". 

پێنجەم : نوێژى سڵاوى مزگەوت (تحية المسجد):
موسڵمان كە دەچێتە ناو مزگەوتەوە پێش ئەوەى دابنیشێت با دوو ڕكات نوێژ بكات ، وە بەشێک لەزانایان دەفەرموون واجبە .
 لە ئەبی قەتادەى سولەمیەوە كە پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرموویەتى: {إذا دخل أحدكم المسجد فليركع ركعتين قبل أن يجلس} [أخرجه الشيخان]. واتە: ئەگەر یەكێكتان رۆیشتە نێو مزگەوتەوە, با دوو ركعات نوێژ بكات پێش ئەوەى دابنیشێت.

 شەشەم : نوێژكردن لەنێوان بانگ و قامەتدا:
 لە عبدالله ى كوڕى موغەفەلەوە دەڵێت: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرمووى: {بين كل أذانين صلاة بين كل أذانين صلاة ثم قال في الثالثة لمن شاء} [أخرجه البخاري]. واتە: لەنێوان هەموو بانگ قامەتێكدا نوێژ هەیە, لە نێوان هەموو بانگ وقامەتێكدا نوێژ هەیە - پاشان لە جارى سێ یەمدا فەرمووى - ئەوەى ویستى لێ بێت.
 حەوتەم : نوێژى تۆبە و پەشیمانى: 
 لە عەلى كوڕى ئەبی تالبەوە دەڵێت: بیستم لە پێغەمبەرى خواوە ـ ﷺ ـ كە فەرمووى: {ما من رجل يذنب ذنباً ثم يقوم فيتطهر ثم يصلي ثم يستغفر الله إلا غفر الله له، ثم قرأ هذه الآية: وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُواْ فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُواْ أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُواْ اللّهَ فَاسْتَغْفَرُواْ لِذُنُوبِهِمْ وَمَن يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلاَّ اللّهُ وَلَمْ يُصِرُّواْ عَلَى مَا فَعَلُواْ وَهُمْ يَعْلَمُونَ [آل عمران: 135]} [أخرجه الترمذي وأبو داود وحسنه الألباني]. واتە: هیچ كەسێك نیە كە تاوانێك دەكات و پاشان هەڵدەستێت و دەستنوێژ دەگرێت و پاشان نوێژ دەكات و پاشان داواى لێخۆشبوون لەخوا دەكات ئیلا خواى گەورە لێى خۆش دەبێت و پاشان ئەم ئایەتەى خوێندەوە: " وە ئەوانەى كە ئەگەر گوناهێكى گەورەیان ئەنجامدا یان ستەمیان لە خۆیان كرد بە ئەنجامدانى تاوانێكى لەو بچوكتر ، بیر لە بەڵێن و هەڕەشەكانى خواى پەروەردگار دەكەنەوە و پەنادەبەن بۆ لاى خواى پەروەردگار بە تەوبەكردن ، و داواى ئەوەى لێدەكەن كە لە گوناهەكانیان خۆش بێت ، و دڵنیان لەوەى كە هیچ كەس جگە لە خواى پەروەردگار ناتوانێت لە گوناهەكان خۆش بێت ، لەبەر ئەوە لەسەر تاوان بەردەوام نابن ، وە دەزانن كە ئەگەر تەوبە بكەن خواى پەروەردگار تەوبەكەیان لێوەردەگرێت ".

هەشتەم: نوێژى پێش وتارى هەینى: 
 لە ئەبی هورەیرەوە كە پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ  فەرموویەتى: {من اغتسل، ثم أتى الجمعة وصلى ما قدر له، ثم أنصت حتى يفرغ الإمام من خطبته، ثم يصلي معه غفر له ما بين الجمعة الأخرى وفضل ثلاثة أيام} [أخرجه مسلم]. واتە: ئەوەى خۆى بشوات, پاشان بێت بۆ هەینى, و ئەوەندەى دەتوانێت نوێژى سوننەت بكات, پاشان بێدەنگ بێت هەتا ووتاربێژ وتارەكەى تەواو دەكات, پاشان لەگەڵیدا نوێژ بكات, ئەوا لەتاوانەكانى نێوان ئەو هەینیە و هەینیەكى ترى خۆشدەبێت بە زیادەى سێ رۆژیشەوە.  
تێبینى : ئەمە ئەو دوو ڕكاتە نیە كە لە هەندێ لە مزگەوتەكان لە دواى بانگى یەكەمەوە دەكرێ ، بەڵكو سوننەتە لە ڕۆژى هەینى چویتە مزگەوتەوە تاوەكو ئیمام دێتە سەر مینبەر نوێژی سوننەت بكەى .
 نوێژى سوننەتى دواى هەینى: 
لە ئەبی هورەیرەوە كە پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ  فەرموویەتى: {إذا صلى أحدكم الجمعة فليصل بعدها أربعاً} [أخرجه مسلم]. واتە: ئەگەر یەكێك لە ئێـــوە نوێــژى هەینى كرد, ئەوا با لەدوایەوە چوار ركعات بكات.

 نۆیەم : نوێژى گەڕانەوە لە سەفەر: 
 كەعبـی كوڕى مالك دەڵێت: ".. كان - يعني رسول الله - إذا قدم من السفر بدأ بالمسجد فيركع فيه ركعتين ثم جلس للناس" [أخرجه الشيخان]. واتە: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ ئەگەر لە سەفەر بگەڕایەتەوە, لە مزگەوت لاى دەدا و دوو ركعات نوێژى تێیدا دەكرد و پاشان دادەنیشت بۆ خەڵكى .

دەیەم : نوێژى ئیستیخارە: 
 جابرى كوڕى عبدالله دەڵێت: "كان رسول الله يعلمنا الاستخارة في الأمور كما يعلمنا السورة من القرآن يقول: {إذا هم أحدكم بالأمر فليركع ركعتين من غير الفريضة ثم ليقل اللهم إني استخيرك بعلمك…}" [أخرجه البخاري]. واتە: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فێرى ئیستیخارەى دەكردین لە كاتى ئەنجامدانى كاروباردا هەروەكو چۆن فێرى سورەتێكى دەكردین لە قورئان ودەیفەرموو: ئەگەر یەكێكتان نیازى كارێكى هەبوو, با دوو ركعات نوێژ بكات جگە لە فەرز, پاشان بلێت: ( اللَّهُمَّ إِنِّي أَسْتَخِيرُكَ بِعِلْمِكَ، وَأَسْتَقْدِرُكَ بِقُدْرَتِكَ، وَأَسْأَلُكَ مِنْ فَضْلِكَ العَظِيمِ؛ فَإِنَّكَ تَقْدِرُ وَلَا أَقْدِرُ، وَتَعْلَمُ وَلَا أَعْلَمُ، وَأَنْتَ عَلَّامُ الغُيُوبِ، اللَّهُمَّ إِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الأَمْرَ خَيْرٌ لِي فِي دِينِي وَمَعَاشِي وَعَاقِبَةِ أَمْرِي -أَوْ قَالَ: عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ- فَاقْدِرْهُ لِي، وَيَسِّرْهُ لِي، ثُمَّ بَارِكْ لِي فِيهِ، وَإِنْ كُنْتَ تَعْلَمُ أَنَّ هَذَا الأَمْرَ شَرٌّ لِي فِي دِينِي وَمَعَاشِي وَعَاقِبَةِ أَمْرِي -أَوْ قَالَ: فِي عَاجِلِ أَمْرِي وَآجِلِهِ-؛ فَاصْرِفْهُ عَنِّي، وَاصْرِفْنِي عَنْهُ، وَاقْدِرْ لِي الخَيْرَ حَيْثُ كَانَ، ثُمَّ أَرْضِنِي بِهِ#. قَالَ: $وَيُسَمِّي حَاجَتَهُ#)  بەكوردى واتە: خوایە من داواى خێرت لێ دەكەم بە زانستى خۆت, وە داواى هێز وتوانات لێ دەكەم بە هێز وتواناى خۆت, وە داوات لێ دەكەم لە فەزڵى هەرەگەورەى خۆت, چونكە تۆ توانات بەسەر هەموو شتێكدا هەیە ومن توانام بەسەریدا نیە, وە تۆ زانستى ڕەها وبێ سنورت لایە كە من لام نیە ونازانم, وە تۆ زانا وشارەزاى بە پەنهانی ونهێنیەكان, پەروەردگارا ئەگەر ئەم كارە خێرى تێدایە بۆ دین و ژین وپاشەرۆژم ئەوا بیسازێنە و ئاسانى بكە بۆم وپاشان فەڕ وبەرەكەتى تێ بكە بۆم, وە ئەگەر ئەم كارە شەڕ وخراپەیە بۆ دین و ژین وگوزەران وپاشەرۆژم ئەوا دوورى بخەرەوە لێم و منیش لەو دووربخەرەوە و خێرم بۆ بڕیار بدە لەهەرشوێنیكدا بێت, پاشان ڕازیم بكە. دەڵێت: " پاشان پێویستیەكەى دەڵێت".   

 یانزەیەم : نوێژى خۆرگیران و مانگ گیران:
ئەمەش سوننەتێكى جەخت لەسەركراوە و عائیشە رەزاى خواى لێ بێت دەڵێت: "خسفت الشمس في عهد رسول الله فصلى رسول الله  بالناس، فقام فأطال القيام، ثم ركع فأطال الركوع، ثم قام فأطال القيام وهو دون القيام الأول ثم ركع فأطال الركوع وهو دون الركوع الأول ثم سجد فأطال السجود ثم فعل في الركعة الثانية مثل ما فعل في الأولى ثم انصرف وقد انجلت الشمس فخطب في الناس …" [أخرجه الشيخان]. واتە: لەسەردەمى پێغەمبەرى خوادا ـ ﷺ ـ خۆرگیرا, و پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ نوێژى بەخەڵكى كرد, هەستاو زۆر بەپێوە وەستا لەنوێژەكەدا, پاشان ركوعى برد و درێژى كردەوە, پاشان هەستایەوە و زۆر وەستا - كە ئەوە جگە لە وەستانى یەكەم بوو - پاشان ركوعى برد و درێژى كردەوە - ئەوە جگە لە ركوعى یەكەم بوو - پاشان سوجدەى برد و درێژى كردەوە, پاشان ركعاتێكى ترى ئەنجام دا بەهەمان شێوەى ركعاتى یەكەم, پاشان نوێژەكەى تەواوكرد و خۆر دەركەوت و خۆرگیران نەماو وتارێكى بۆ خەڵكى دا.

 ئەم جۆرە نوێژەش دروستە لە مزگەوت ئەنجام بدرێت بە كۆمەڵ و بەبێ بانگ و قامەت. 

 دوانزەیەم : نوێژى دوو جەژنەكە کە واجبە نەک سوننەت .
 پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ ئەم جۆرە نوێژەى لەدەست نەچووە وهەمیشە ئەنجامى داوە و فەرمانیشی بەخەڵكى كردووە كە بۆى دەربچن. 

عن أم عطية قالت: "أمرنا - تعني رسول الله - أن نخرج في العيدين العواتق وذوات الخدور وأمر الحيض أن يعتزلن مصلى المسلمين" [أخرجه الشيخان]. واتە: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرمانى پێدەكردین كە دەربچین بۆ نوێژى هەردوو جەژنەكە و كچانى تازە پێگەیشتوو وباڵغ بوەكانیش دەربكەین لەگەڵ خۆمان بۆ نوێژ و فەرمانى بەو ئافرەتانەش دەكرد كەلە حەیزدا بوون بەوەى كە تێكەڵ بە نوێژگەى موسڵمانان نەبن.

سیانزەیەم : نوێژە بارانە:
 ئەم نوێژە كاتێك دروستە كە باران نەبارێت و وشكەساڵى بێت. 
دايكى ئيمانداران عائشة رضي الله عنها فەرموویەتى: شكا الناس إلى رسول الله  قحوط المطر، فأمر بمنبر فوضع له في المصلى ووعد الناس يوماً يخرجون فيه. قالت عائشة: فخرج رسول الله حين بدا حاجب الشمس، فقعد على المنبر فكبر، وحمد الله عز وجل ثم قال: {إنكم شكوتم جدب دياركم، واستئخار المطر عن إبان زمانه عنكم وقد أمركم الله عز وجل أن تدعوه ووعدكم أن يستجيب لكم} [حسنه الألباني] واتە: خەڵكى سكاڵاى نەبوون و نەبارینى بارانیان هێنایە لاى پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ , ئەویش فەرمانى كرد كە مینبەرەكەى بهێنن و لە نوێژگە بۆى دانرا, و بەڵێنى بەخەڵكى دا كە رۆژێك تێیدا دەربچن بۆ نوێژگەكە (مصلى).
 عائیشە دەڵێت: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ كاتێك بەشى سەرەوەى بازنەى خۆر دەركەوت ئەویش دەرچوو بۆ نوێژگەكە و چووە سەر مینبەرەكە و شوكر و سوپاسی خواى كردو پاشان فەرمووى: " ئەى خەڵكینە ئێوە سكاڵاى وشكى  ماڵ و زەوى وزار و نەبارینى بارانتان لەكاتى خۆیدا كرد, وە خواى گەورەش فەرمانى پێتان كردووە كە داواى لێ بكەن و لێى بپاڕێنەوە و ئەویش بەڵێنى پێداون كە وەڵامتان بداتەوە.
وە لە فەرموودەكەى ابن عباسەوە هاتووە كە: "خرج رسول الله  متبذلاً متواضعاً متضرعاً، حتى أتى المصلى فرقى على المنبر ولم يخطب خطبتكم هذه ولكن لم يزل في الدعاء والتضرع والتكبير، ثم صلى ركعتين كما يصلي في العيد" [أخرجه أبو داود والترمذي، وحسنه الألباني]. واتە: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ  لەكاتى دەرچوون بۆ نوێژگە كەلوپەلێكى لەبەركردووە كە جوانى و ڕازاوەیی و كەشخەیی پێوە دیار نەبێت و بەخۆبەكەم زانی وخاكى بوونەوە دەرچوو و زمانى لەدوعا وپاڕانەوەدا بوو و دەرخەرى هەژارى و نەداری خۆى بوو, پاشان دوو ركاتى كرد وەكو چۆن لە جەژندا دەیكرد.

چواردەیەم: نوێژى جەنازە: 
 نوێژكردن لەسەر مردووى موسڵمان فەرزى كیفایەیە و فەزڵێكى گەورەى تێدایە: 

أبي هريرة دەیگێڕێتەوە كە پێغەمبەری خوا فەرموویەتی: {من خرج مع جنازة من بيتها وصلى عليها ثم تبعها حتى تدفن كان له قيراطان من أجر كل قيراط مثل أحد، ومن صلى عليها ثم رجع كان له من الأجر مثل أحد} [رواه مسلم]. واتە: ئەوەى دەربچێت لەگەڵ جەنازەیەكدا لەماڵەكەیدا, و نوێژى لەسەر بكات و پاشان شوێنى بكەوێت هەتا لەگۆڕ دەنرێت و دەنێژرێت, دوو قیرات پاداشتى بۆ هەیە, و هەر قیراتێكیش بەئەندازەى كێوى ئوحود دەبێت, وە ئەوەى نوێژى لەسەر بكات و پاشان بگەڕێتەوە, ئەوا بەئەندازەى كێوى ئوحود پاداشتى بۆ هەیە.

 ئەبی هورەیرە ڕەزاى خواى لێ بێ دەڵێت: أن رسول الله نعى النجاشي في اليوم الذي مات فيه، وخرج بهم نعى النجاشي في اليوم الذي مات فيه، وخرج بهم إلى المصلى فصف بهم وكبر عليه أربع تكبيرات [رواه البخاري].واتە: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ هەواڵى مردنى نەجاشی پێگەیشت هەر ئەو رۆژەى كە تێیدا مرد, ئیتر پێغەمبەریش هاوەڵانى دەركرد هەر لەورۆژەدا و بردنى بۆ نوێژگە و ڕیزى بەستن و چوار الله اكبرى كرد لەسەر نەجاشی (بە غائیبـی).

پانزەیەم : دوو ركات نوێژى تەواف: 
 ئەم نوێژەش دواى حەوت جار تەواف دەكرێت, و خواى گەورە فەرموویەتى: [ وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَيْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْناً وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى ] [البقرة: 125]. واتە: ئەو كاتە وەبیربێنەوە ـ ئەى پەیامبەرى خوا d ـ كاتێك كەعبەمان كرد بە مەرجەعى خەڵك ، و هەموو بۆى دێن ، و پاشان دەگەڕێنەوە نێو ماڵ ومناڵى خۆیان ، و پاشان دەگەڕێنەوە بۆى و كۆكەرەوەیانە لە كاتى حەج و عومرە ، و تەوافكردن و نوێژكردن تێیدا ، و كردوومانە بە ئەمن و ئاسایشە بۆیان ، و هیچ دوژمنێك تێیدا پەلاماریان نادات ، وە وتیشمان : جێ ( مقام ) ـى ئیبراهیم بكەن بە شوێنێك بۆ نوێژكردن تێیدا ، كە ئەویش ئەو بەردەیەیە كە ئیبراهیم ـ سەلامى خواى لەسەر بێت ـ لە كاتى بونیادنانى كەعبەدا لەسەرى ڕادەوەستا.
  جابر لە فەرموودەیەكى درێژدا كەباسی حەجى پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ دەكات دەڵێتك ".. ثم نفذ إلى مقام إبراهيم عليه السلام فقرأ وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى، فجعل المقام بينه وبين البيت، وكان يقرأ في الركعتين: قل هو الله أحد، وقل أعوذ برب الفلق وقل أعوذ برب الناس" [رواه مسلم]. واتە: پاشان بەرەو مەقامى إبراهیم كەوتە ڕێ و ئەم ئایەتەى خوێند ﴿وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِيمَ مُصَلًّى﴾، جا مەقامى خستە نێوان خۆى و كەعبەوە و لەو دوو ركعاتەشدا هەردوو سورەتى ﴿قُلْ يَا أَيُّهَا الْكَافِرُونَ ﴾ وَ﴿ قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾ ى خوێند.

 شانزەیەم : نوێژ لە مزگەوتى قوبائدا:
 لە سەهلى كوڕى حونەیفەوە دەڵێت: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرمووى:  {من خرج حتى يأتي هذا المسجد - مسجد قباء - فصلى ركعتين كان له عدل عمرة} [أخرجه النسائي وصححه الألباني].واتة : پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرمووى: واتە: ئەوەى دەربچێت هەتا دەگاتە ئەم مزگەوتە - قوباء  - و دوو ڕكات نوێژى تێدا بكات ئەوا هاوتاى عومرەیەكە.

حەڤدەیەم : چەند باسێكى پەیوەست بە نوێژە سوننەتەكانەوە:
1- نوێژى سوننەت لە ماڵەوە باشترە بكرێت: 
لەبەر فەرمودەکەى زيد بن ثابت کە تێیدا هاتووە : {فصلوا أيها الناس في بيوتكم، فإن أفضل الصلاة صلاة المرء في بيته إلا المكتوبة} [رواه البخاري]. واتە: ئەى خەڵكینە لەماڵەكانتان نوێژ بكەن, چونكە باشترین نوێژ نوێژى كەسێكە لەماڵەكەیدا, جگە لە نوێژە فەرزەكان.

 2- بەردەوام بوون لەسەر نوێژى سوننەت باشترە ئەگەر چی كەمیش بێت: 
  عائیشە رەزاى خواى لێ بێت دەڵێت: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرمووى: {... أحب الأعمال إلى الله ما دووم عليه وإن قل} [متفق عليه]. واتە: خۆشەویستترین كارێكیش بەلاى خواى گەورەوە ئەو كارەیە كە بەردەوام بێت لەسەرى ئەگەر چى كەمیش بێت. 

3- ئەنجامدانى نوێژى سوننەت بەدانیشتنەوە:
عن عمران بن حصين وكان ميسوراً، قال: "سألت رسول الله  عن صلاة الرجل قاعداً"، قال: {إن صلى قائماً فهو أفضل، ومن صلى قاعداً فله نصف أجر القائم، ومن صلى نائماً فله نصف أجر القاعد}" [أخرجه البخاري].
واتە: عیمرانى كوڕى حوصەین كە نەخۆشی مایەسیرى هەبوو دەڵێت: پرسیم لە پێغەمبەرى خوا سەبارەت بە نوێژكردن بە دانیشتنەوە, ئەویش فەرمووى: " بە وەستانەوە نوێژ بكە باشترە, چونكە ئەوەى بە دانیشتنەوە نوێژ بكات ئەوا نیوەى پاداشتى وەستانى هەیە و ئەوەش بە ڕاكشانەوە نوێژ بكات ئەوا نیوەى پاداشتى دانیشتنى هەیە.

 پێشەوا ترمزى دەڵێت: " ماناى ئەم فەرموودەیە لاى هەندێك لە ئەهلى عیلم ئەوەیە كە مەبەستى نوێژى سوننەتە". 

4- نوێژى سوننەت بە سوارى وڵاخەوە: 
عن ابن عمر قال: "كان رسول الله يسبح على الراحلة قبل أي وجه توجه، ويوتر عليها، غير أنه لا يصلي عليها المكتوبة" [متفق عليه].
واتە: لە ابن عومەرەوە دەڵێـت: پێغەمبەرى خوا نوێژى سوننەتى بەسوارى وڵاخەوە دەكرد ئیتر ڕووى لە هەركوێ بكردایەت و ویترى بەسەریەوە دەكرد, جگە لەوەى كە نوێژى فەرزى بەسەریەوە نەدەكرد.

5- نوێژى سوننەت لە سەفەردا: 
 رێباز و سروشتى پێغەمبەرى خوا وانەبوە كە لەسەفەردا نوێژى سوننەتى كردبێت نە پێش فەرزەكان و نە ئەوانەشی كەلە پاشەوە دەكرێن جگە لە سوننەتى رەها نەبێت. 
 عامرى كوڕى رەبیعە دەڵێت: "رأيت رسول الله وهو على الراحلة يسبح يومىء برأسه قبل أي وجه توجه، ولم يكن رسول الله  يصنع ذلك في المكتوبة" [متفق عليه]. واتە: پێغەمبەرى خوام ـ ﷺ ـ بینى بەسەر وڵاخەكەیەوە نوێژى سوننەتى كرد, كە بەسەرى ئاماژەى دەكرد و ڕووى لەهەركوێ بكردایە, بەڵام پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ ئەمەى لە نوێژى فەرزدا نەدەكرد.
بەڵام نوێژى سوننەتى پێش بەیانى ، لەگەڵ شەو نوێژ و ویتر ئەمانە لەكاتى سەفەریشدا هەر دەكرێن و دەمێنن .
6- ئەنجامدانى نوێژى سوننەت بە كۆمەڵ: 
 مەشروع و رێگەپێدراوە كە نوێژى سوننەت بە كۆمەڵ ئەنجام بدرێت بەڵام نابێت بەردەوامى هەبێت لەسەرى و ئەنجامدانى لە ماڵەوەدا باشتر وخێرترە: 
لە ئەنەسی كوڕى مالكەوە هاتووە كە دەڵێت: " كەوا داپیرى (مَلِيكَةَ) بانگهێشتى پێغەمبەرى خواى كرد ـ ﷺ ـ بۆ خواردنێك كە بۆى دروست كردبوو, ئەویش هات و لێى خوارد وپاشان فەرمووى: " هەستن, نوێژتان بۆ بكەم " . ئەنەس دەڵێت: هەستام بۆ سەر حەسیرێك كە هەمان بوو بەڵام بە هۆى زۆر ڕاخستنیەوە ڕەش بوبوەوە, جا منیش ئاوم پێداكرد و پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ هەستا بۆ نوێژ و من و یەتیمەكە لەپشتیەوە وەستاین و داپیرەكەش لە پشتمانەوە وەستا, جا پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ دوو ركعاتى بۆ كردین و پاشان ڕۆیشت". مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ

7- قەزاكردنەوەى سوننەتى رەواتب لەگەڵ ئەوەى لەدەست چووە:
ئەبی هورەیرە دەڵێت: "عرسنا مع نبي الله ، فلم نستيقظ حتى طلعت الشمس، فقال النبي : {ليأخذ كل رجل برأس راحلته فإن هذا منزل حضرنا فيه الشيطان}، قال: ففعلنا ثم دعا بالماء فتوضأ ثم صلى سجدتين، ثم أقيمت الصلاة فصلى الغداة" [أخرجه مسلم]. واتە: لەگەڵ پێغەمبەرى خوادا ـ ﷺ ـ خەوتین و بەخەبەر نەهاتین شەو هەتا خۆر دەرچوو, جا پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرمووى: " هەریەكەتان با سەرى وڵاخەكەى بگرێت, چونكە ئەمە شوینێكە كە شەیتان لەگەڵماندا ئامادەبووە تێیدا. 
دەڵێت: ئێمەش وامان كرد, پاشان بانگى ئاوى كرد و دەستنوێژى گرت و پاشان دوو ركعات نوێژى كرد و ئینجا قامەت كرا بۆ نوێژى بەیانى".

8- باشترین نوێژ ئەوەیە كە قورئانى زۆر تێدا بخوێنرێت: 

 جابر دەڵێت: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ فەرمووى: {أفضل الصلاة طول القنوت} [أخرجه مسلم]. واتە: پێغەمبەرى خوا ـ ﷺ ـ  فەرموویەتى: " باشترین نوێژ ئەوەیە كە زۆر بەپێوە بوەستیت".

وفقنا الله وإياكم لما يحب ويرضى وجعلنا جميعاً ممن يستمعون القول فيتبعون أحسنه.

والله أعلم وصلى الله على نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين.