لە وەڵامدا دەڵێین: بەڵێ‌ ڕاستە پێغەمبەری خوا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ شەفاعەت دەكات، وە هەروەها پیاوچاكانیش و، فریشتەكانیش و، شەهیدانیش شەفاعەت دەكەن، دوای ئەوەی خوا ڕێگایان پێ‌ دەدات، لەو سنورەدا كە بۆیان دادەنێت، بۆ ئەو كەسە شەفاعەت بكەن كە تەنها خوا پەرست (مُوحِّد) بووەو، هاوبەشی بۆ خوا پەیدا نەكردووەو، هاواری نەكردۆتە غەیری خوا.
جا بێ‌ ئەوەی ئێمەش داوایان لێ‌ بكەین شەفاعەتمان بۆ بكەن، خوا ڕێگای شەفاعەت كردنی پێ‌ داون. بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا حەرامیشی كردووە كە ئێمە لە دونیا داوای شەفاعەت كردنیان لێ‌ بكەین و هاواریان بكەینێ‌ دوای مردنیان.
* چونكە هاواركردنە غەیری خوا شیركە، وە داوای شەفاعەت لە مردوو ناكرێت، وە شەفاعەت هەمووی موڵكی خوایەو، داوا لە خاوەن موڵك دەكرێت كە پەروەردگارە، وە تاوەكو خۆی ڕێگا نەدات، كەس ناتوانێت شەفاعەت بكات و، بۆ كەسیش ناكرێت.
وە داواكردنی ئێمە لە شەفاعەتكاران هیچ سودێكی نیە، بەڵكو زیانیشی هەیە، چونكە بەفەرمانی خواو ویست و ئیرادەی خوا شەفاعەتكاران شەفاعەت دەكەن، نەك بەداواو هاواری ئێمە، وە لە خۆمانەوە بۆمان نیە پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ و چەند پیاوچاكێك دابنێین بە شەفاعەت كاری خۆمان و لەگەڵ خوا هاواریان بكەینێ‌ و داوای شەفاعەتیان لێ‌ بكەین، چونكە ئەوان خاوەنی شەفاعەت نین و، ئێمەش لە خۆمانەوە نازانین ئایا ڕێگایان پێ‌ دەدرێت شەفاعەت بۆ ئێمە بكەن یان نا، وە هەر كەسێك لەخۆیەوە شەفاعەتكار دابنێت بۆ خۆیی و داوای شەفاعەتیان لێ‌ بكات، ئەوە وەك موشریكەكانی كردووەو شەریكی بۆ خوا داناوەو سزاكەیشی ئەوەیە بێ‌بەش دەكرێت لەشەفاعەتی شەفاعەتكاران و كەس نابێت شەفاعەتی بۆ بكات.

* وە ڕاستە لە ڕۆژی كۆبونەوەی خەڵك لە مەحشەر، خەڵكی دەچن بۆلای پێغەمبەران ـ عليهم الصلاة والسلام ـ بەگشتی پێغەمبەری خۆشمان صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بە تایبەتی، وە داوایان لێ‌ دەكەن شەفاعەت بكەن لای خوا بۆ ئەهلی مەحشەر، بەڵام ئەو تایبەتە بە ڕۆژی قیامەت كاتێك كە پێغەمبەران ـ عليهم الصلاة والسلام ـ زیندوو وحازرو ئامادەن لای خۆیان، وە گشت ئەو حەدیسانەی كە باسی ئەو دای شەفاعەتەمان بۆ دەكەن، هەموویان تایبەتیان كردووە بە ڕۆژی دوایییەوە، وە لە هیچ حەدیسێكی زەعیفیشدا نەهاتووە كە بڵێت ئەوە لە دوای مردنی دەبێت كاتێك كە لەناو گۆڕە !

* وە هەروەها لە كتێبەكانی عەقیدەی ئیسلامی بە درێژی باس لە هەموو جۆرەكانی شەفاعەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ كراوە، وە لە هیچ كامێكیاندا باسی ئەوە نەكراوە كە جۆرێك لە شەفاعەتەكانی صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دوای دوای مردنی بێت لە ناو گۆڕدا !

* كەواتە داوای شەفاعەت كردن لە مردوانی ناو گۆڕ ـ جا پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بێت، یان پیاوچاكان ـ ئەوە هیچ بەڵگەیەكی لەسەر نییەو داهێنراوو بیدعەیەكی شیركییە.

* وە لەبەر ئەوە نابینین هیچ كام لە هاوەڵانی رضي الله عنهم دوای مردنی ڕۆیشتبنە سەر گۆڕەكەی و داوای شەفاعەت كردنیان لێكردبێت. بە ڵكو دەچون داوایان لە زیندووەكانیان دەكرد، وەك لە ساڵی وشكانی و بێ‌ ئاویەكە داوایان لە عباس رضي الله عنه كرد دوعایان بۆ بكات.
وە بۆ زیاتر تێگەیشتن لە شەفاعەت، ئەوە بە بەڵگەی قورئان و سوننەت باسی لێوە دەكەین بۆئەوەی نەفام و تێنەگەیشتوان گومانی خراپ بەئەهلی سوننەت نەبەن و، پڕوپاگەندە نەكەن كە گوایە باوەڕیان بە شەفاعەت نیە!! چونكە لە هەموو كەس زیاتر باوەڕمان بە شەفاعەت هەیەو دڵیشمان خۆشە كە بەر شەفاعەت دەكەوین إن شا‌و الله؛ چونكە تەنها داوا لە خوا دەكەین كە هەر ئەو خاوەنی شەفاعەتەو، هەمووی موڵكی خۆیەتی: {قُل لِّلَّـهِ الشَّفَاعَةُ جَمِيعًا ۖ لَّهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿٤٤﴾} [الزمر].

جۆری یەکەم: شەفاعەتی شیرکی (الشفاعة الشرکیة)
ئەو شەفاعەتەی كە داواكردنی شیركە:
ئەم جۆرەیان ئەوەیە كە داوا بكرێت لە غەیری خواو هاوار بكرێتە پیاوچاكان و فریشتەو جنۆكەو قەبر، بۆ ئەوەی شەفاعەت بكەن لای خوا بۆ هاواركەر واتە: بەبێ‌ ئیزن و فەرمانی خوا، واسیتەو شەفاعەتكار دابنرێت بۆ ئەوەی شەفاعەت بكەن لای خواو شەفاعەت دانەریش سەربڕین و ماڵ بەخشین و هاواركردن و بەگەورەدانان بكات بۆ ئەم واسیتەو شەفاعەتكارانە، وە دڵی ببەستێتەوە بە ئەوان و ئیعتیقادی پێیان بێت كە سوودی بۆ دابین بكەن و زەرەری لەسەر لابدەن بەهۆی شەفاعەت كردنیانەوە لای خوا، وە شەفیعەكانی خۆش بوێت لەگەڵ لێ‌ ترسان و بە گەورەدانانیان و پشت پێ‌ بەستنیان !!
ئەم جۆرەش خوای گەورە بە شیركی داناوەو كوفرەو دینی موشریكەكانی كۆنەو لە جیاتی سوود گەیاندن زەرەر دەگەیەنێت و، لە جیاتی نزیك كردنەوە لە خوا، دوورت دەخاتەوە لێی.
وە پەروەردگار لەچەندان ئایەتدا ئەم شەفاعەتە شیركیەی باس كردووە بۆ نمونە:

بەڵگەی یەكەم:
{وَيَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَـٰؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِندَ اللَّـهِ ۚ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللَّـهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ ۚ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿١٨﴾} [یونس].
واتە: هاوبەشی پەیداكەران جگە لە خوا شتی تر دەپەرستن و لێی دەترسن و دڵیان پێیان خۆشەو ئەمەلی خێریان پێیەتی و داوای سوودو قازانجی لێ‌ دەكەن كە لەڕاستیدا هەر شتێك دەپەرستن جگە لەخوا نە دەتوانێت زەرەریان لێ‌ بدات ـ تاوەكو لێی بترسن ـ وەنە سوودیان پێ‌ دەگەیەنێت ـ تاوەكو ئیعتیقادیان پێ‌ بێت و ڕەجاو داوای لێ‌ بكەن ـ وە هاوبەشی پەیداكەران دەڵێن: ئێمە ئەم هاوار بۆ كراوانە ناپەرستین سەربەخۆ واتە باوەڕمان نیە كە دروستكەرو ڕزق دەری ئێمە بن یان بتوانن خۆیان سوودمان بۆ بهێنن و زیانمان لەسەر لابدەن؛ بەڵام ئێمە لەبەر ئەوە ئیعتیقادمان پێیانەو هاواریان دەكەینێ‌ بۆ ئەوەی شەفاعەتمان بۆ بكەن لای خوا، چونكە ئەمانە شەفاعەتكارمانن لای پەروەردگاری تاك و تەنها !!
پەروەردگاریش قەبوڵی نیە بەو شێوەیەو لەم ڕێگایەوە خەڵكی داوای شەفاعەت لەخوا بكەن و ڕێ‌ی ئەمەی پێ‌ نەداون، بۆیە ئینكاری كرد لەو كارەیان و بە شیركی داناو بەپێغەمبەری فەرموو: پێیان بڵێ‌: ئەوە ڕێگایەكیان داناوە بۆ لەخوا نزیك بوونەوە كە خوا ئاگای لێ‌ نیە ؟!
واتە ئێوە ڕێگا بۆ خوا دادەنێن و شتێكی فێر دەكەن كە خۆی نەیزانێت ؟!. چۆن دەبێت ئەو ڕێگایەی ئێوە ڕاست بێت و خواش پێ‌ی نەوتوون ؟! نەخێر ئەم كارەیان كە شەفاعەتكار دانانە لای خوا شیركەو پەروەردگاریش پاك و بەرزە لەم شیركە^(١).

بەڵگەی دووەم:
{أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّـهِ شُفَعَاءَ ۚ قُلْ أَوَلَوْ كَانُوا لَا يَمْلِكُونَ شَيْئًا وَلَا يَعْقِلُونَ ﴿٤٣﴾ قُل لِّلَّـهِ الشَّفَاعَةُ جَمِيعًا ۖ لَّهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ ثُمَّ إِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿٤٤﴾} [الزمر].
واتە: ئایا ئەو موشریكانە، پەرستراوەكانی خۆیان داناوە بە شەفاعەتكاریان و، وادەزانن كە هاواریان كردنێ‌ و پشتیان پێ‌ بەستن و ئیعتیقادیان پێیان بوو و داوایان لێ‌ كردن، وادەزانن بەوە شەفاعەتیان بۆ دەكەن، وە ئایا وا گومان دەبەن كە شەفاعەت موڵكی مەعبودەكانیانە؟ وە ئەگەر داوایان لێ‌ كردن ئەوانیش شەفاعەتیان بۆ دەكەن؟!
ئەی محمد صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بەو موشریكانە ـ بفەرموو: ئایا ئێوە هەر بە شەفاعەتكاری خۆتانیان دادەنێن، هەرچەندە هیچیشیان بەدەست نەبێت و، خاوەنی شەفاعەتیش نەبن و ئاگاشیان لە هاوارو داواكاری ئێوەش نەبێت ؟!
ئەی محمد بفەرموو: شەفاعەت هەمووی موڵكی خوایەو ئەوانەی ئێوە داوای شەفاعەتیان لێ‌ دەكەن خاوەنی شەفاعەت نین، كەواتە دەبێت داوای شەفاعەت تەنها لەوخوایە بكرێت كە خاوەنیەتی، نەك لەوانەی هیچیان بەدەست نیەو، خاوەنی هیچ سوودو زیان و موڵكێك نین، بەڵام پەروەردگار خاوەنی شەفاعەتەو خاوەنی موڵكی هەموو ئاسمانەكان و زەویشە، وە لەپاشانیش تەنها هەر بۆلای ئەو دەگەڕێنەوە^(٢).

بەڵگەی سێیەم:
وە لە ئایەتێكی تردا پەروەردگار دەفەرموێت: {وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ يُبْلِسُ الْمُجْرِمُونَ ﴿١٢﴾ وَلَمْ يَكُن لَّهُم مِّن شُرَكَائِهِمْ شُفَعَاءُ وَكَانُوا بِشُرَكَائِهِمْ كَافِرِينَ ﴿١٣﴾} [الروم].
واتە: لەو ڕۆژەدا كە كاتی زیندوو بونەوەیە تاوانبارەكان بێ‌ ئومێد دەبن لە ڕزگار بوونیان لە سزا وە سەرسام دەمێنن و هیچ پەناو دەروازەیەكیان دەست ناكەوێت و بەڵگەیان نامێنێت.
وە لەو ڕۆژەدا ئەو مەعبودانەی كە لە دونیا دەیان پەرستن و هاواریان دەكردنێ‌ و ئومێدی شەفاعەت كردنیان پێیان بوو ـ بۆیە جۆرەها پەرستنیان بۆ دەكردن و كردبوویانن بە شەریك بۆ خوا لەپەرستن و پشت پێ‌ بەستندا ـ لەو ڕۆژەدا شەفاعەتیان بۆ ناكەن و نابن بە شەفاعەتكاریان بەڵكو بە پێچەوانەوە دەبن بە دوژمنیان و بەڕائەتی خۆیان دەردەبڕن لەو هاوبەشی پەیداكەرانەی كە لە دونیادا هاواریان دەكردنێ‌ و كردبوویانن بە شەفاعەتكار وشەریكی خوا؛ چونكە شەفاعەت موڵكی خوایەو نابێت بكرێتە موڵكی غەیری ئەو.
وە كە هاوبەشی پەیداكەران بێ‌ ئومێد بوون لە مەعبودەكانیان و بینیان بەڕائەتیان لێ‌ دەكەن ئەو كاتە ئەوانیش بەڕائەت لە مەعبودەكانیان دەكەن و دەڵێن: ئێمە لە دونیا ئێوەمان دەپەرست و پشتمان پێ‌ دەبەستن بۆ ئەمڕۆ، بۆ ئەوەی شەفاعەتمان بۆ بكەن، نەك بەڕائەتمان لێ‌ بكەن !
كەواتە بەم ئایەتە قوڕئانیانە ڕوون بۆوە كە شەفاعەت تەنها موڵكی پەروەردگارەو، تەنها دەبێت لەو داوا بكرێت، وە هەر كەسێك ئیعتیقادی وابێت یەكێكی تر غەیری خوا شەفاعەتی بەدەستەو داوای شەفاعەت لەو بكات بۆ ئەوەی شەفاعەتی بۆ بكات لای خوا بێ‌ ئیزنی خوا ئەوا شەریكی بۆ خوا داناوە لەچەند لایەنێكەوە:

١- لەو ڕوانگەوە كە شەفاعەت تەنها موڵكی خوایەو بە حەقی یەكیێكی تری دەزانێت جگە لە خوا. واتە وا دەزانێت كە شەفاعەتكارەكانی شەفاعەت كردنیان بە دەستەو بێ‌ ڕووخسەتی خواش شەفاعەتی خۆیان هەر دەكەن لای خوا.
٢- لە ڕوانگەی داوا كردنی شەفاعەت لە غەیری خوا؛ چونكە داواكردن و هاوار كردنە پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) و پیاوچاكانی غاییب، یان مردوو شیركەو نابێت هاوار بكرێتە غەیری خواو داوا لە غەیری ئەو بكرێت.
٣- لە ڕوانگەی تەشبیە كردنی پەروەردگار بە پادشاو كار بەدەستانی دروست كراو واتە چۆن شەفاعەتكاران شەفاعەتی خۆیان دەكەن لای كاربەدەستان بێ‌ ئەوەی كار بەدەستەكە پێشی خۆش بێت، وە بێ‌ ڕۆخسەتی ئەوانیش شەفاعەتی خۆیان هەر دەكەن و كار بەدەستانیش ناچارن وەڵامیان بدەنەوەو تكایان بگرنەوە، جا لە خۆشی بێت یان لە ناخۆشی ! چونكە زۆربەی كات وایە كە شەفاعەتكاران مافێكیان هەیە بەسەر كاربەدەستەوە چونكە شەفاعەتكاران:

أ ـ یان ئەوانیش كار بەدەستن و خاوەن موڵكن لەلایەكی ترەوە.
ب ـ وەیان لەگەڵ خودی ئەم كاربەدەستە شەریكن لە موڵكایەتی.
ج ـ وەیان شەریكی نین لە موڵكدا بەڵام جێگرو یاریدەدەرینی.
بۆیە كاربەدەست ناتوانێت شەفاعەتیان نەگرێتەوە، چونكە جاری وا هەیە خۆی ئیشی بەو شەفاعەتكارانە دەبێت و ئەگەر ئیشیان نەكات ئەوانیش لێی هەڵدەگەڕێنەوەو لــەوانـەیـە زەرەری پێ‌ بگەیەنن،وە جاری وا هەیە مەترسی هەیە لێیان، بۆیە ناچارە ڕەتیان نەكاتەوە، وە جاری واش هەیە چاكەو منەتی شەفاعەتكاری زۆر لەسەرە بۆیە بە پێویستی دەزانێت پاداشتی بداتەوەو تكایەكەی گیرا بكات.
وە لە بنەڕەتدا شەفاعەت بۆیە دەكرێت كە كار بەدەست و حاكم واز لە حوكمە دادپەروەریەكە بهێنێت و، حوكمەكە بەسەر شەفاعەت بۆ كراو تەتبیق نەكات لەبەر خاتری شەفاعەتكار.
كەواتە شەفاعەتكار دەتوانێت ڕاو حوكمی حاكم بگۆڕێت، چونكە مافی بەسەر حاكمەوە هەیە.
بەڵام پەروەردگار زۆر لەوە بەرزترە كە تەشبیە بكرێت بە حاكمێكی دروست كراو (مخلوق)، وە خوای گەورە كەس ناتوانێت حوكمی پێ‌ بگۆڕێت و كاریگەری تێ‌ بكات، وە لەكەسیش ناترسێت و منەتی كەسیشی بەسەرەوە نیەو ئیشیشی بەكەس نیە وە هیچ كەسێكیش نیە خاوەنی هیچ بێت لە بوونەوەرداو كێشی مێرولەیەكی بچوك موڵكی هەبێت سەربەخۆ، یان شەریكی خوا بێت لە موڵكایەتیدا یان یاریدەدەری بێت. وەلەوەش زیاتر كەس ناتوانێت شەفاعەتیشی لابكات بێ‌ ئیزنی خوا.

بەڵگەی چوارەم:
{وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادَىٰ كَمَا خَلَقْنَاكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَتَرَكْتُم مَّا خَوَّلْنَاكُمْ وَرَاءَ ظُهُورِكُمْ ۖ وَمَا نَرَىٰ مَعَكُمْ شُفَعَاءَكُمُ الَّذِينَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِيكُمْ شُرَكَاءُ ۚ لَقَد تَّقَطَّعَ بَيْنَكُمْ وَضَلَّ عَنكُم مَّا كُنتُمْ تَزْعُمُونَ ﴿٩٤﴾} [الأنعام].
واتە: لە ڕۆژی قیامەتدا پەروەردگار بە هاوبەشی پەیداكەران دەفەرموێت : سوێند بەخوا, بێگومان ئێوە بە تاك تاك گەڕانەوە لای ئێمە، هەروەكو یەكەمجار دروستمان كردن، وە هەرچی پێمان بەخشیبوون و لەبەردەستتان دابوو بەجێتان هێشت دوای خۆتان، وە ناشبینین لەگەڵتان شەفاعەتكارەكانتان؛ ئەو فریشتەو جنۆكەو پێغەمبەرو پیاوچاكانەی ئیعتیقادتان پێیان بوو، وە وا گومانتان دەبرد تكاتان بۆ بكەن و فریاتان بكەون كاتێ‌ لەگەڵا خوا هاوارتان دەكردنێ‌ و كردبوتانن بە شەریكی خوا لە ئیعتیماد خستنە سەرو هانا بۆ بردن و داوالێ‌ كردن ! سوێند بە خوا هەرچی پەیوەندیەك هەبوو لە نێوانتاندا پچڕا، وە هەرچی ئومێدێكتان پێیان بوو ون بوو و پێچەوانەش بۆوە.
دوای باس كردنی بەڵگەكانی قورئان، لەوانەیە كەسانێكی بێ‌ بەش لە قورئان بڵێن: ئێمە لە قورئان ناگەین، لەبەر ئەوە ئیشی پێ‌ ناكەین !، بەڵكو تەنها لەسەر قسەی زانایان دەڕۆین!. لەبەر ئەوە با بزانن كە زانایانی ئیسلام ئەم جۆرە شەفاعەتە شیركیەیان بۆ ڕوون كردووینەوە بە گوێرەی قورئان بەم شێوەیەی خوارەوە:

(١) وقال ابن جرير الطبري المفَسّر الشافعي ـ ڕەحمەتی خوای لێ بێت  ـ:
(قد تبيّن مِمّا تقدّم من الآيات أنّ الشفاعة التي نفاها القرآن هي التي تُطْلَبُ من غير الله) (تفسير الطبري. سورة البقرة: ٢٥٥).

(٢) زانای هەموو زانستە ئیسلامیەكان (شيخ الإسلام) أحمد بن تيمية ـ ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت ـ لە كتابی (مجموع الفتاوى) كە (٣٧) بەرگە فەرموویەتی:
(االشَّفَاعَةُ الَّتِي نَفَاهَا اللَّهُ تَعَالَى كَاَلَّتِي أَثْبَتَهَا الْمُشْرِكُونَ وَمَنْ ضَاهَاهُمْ مِنْ جُهَّالِ هَذِهِ الْأُمَّةِ وَضُلَّالِهِمْ، وَهِيَ شِرْكٌ).
(وَالْمُشْرِكُونَ : يَتَّخِذُونَ شُفَعَاءَ مِنْ جِنْسِ مَا يَعْهَدُونَهُ مِنْ الشَّفَاعَةِ).
(فَالْمُشْرِكُونَ: كَانُوا يَتَّخِذُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ شُفَعَاءَ مِنْ الْمَلَائِكَةِ وَالْأَنْبِيَاءِ وَالصَّالِحِينَ، وَيُصَوِّرُونَ تَمَاثِيلَهُمْ فَيَسْتَشْفِعُونَ بِهَا وَيَقُولُونَ: هَؤُلَاءِ خَوَاصُّ اللَّهِ، فَنَحْنُ نَتَوَسَّلُ إلَى اللَّهِ بِدُعَائِهِمْ وَعِبَادَتِهِمْ لِيَشْفَعُوا لَنَا كَمَا يُتَوَسَّلُ إلَى الْمُلُوكِ بِخَوَّاصِهِمْ لِكَوْنِهِمْ أَقْرَبَ إلَى الْمُلُوكِ مِنْ غَيْرِهِمْ، فَيَشْفَعُونَ عِنْدَ الْمُلُوكِ بِغَيْرِ إذْنِ الْمُلُوكِ، وَقَدْ يَشْفَعُ أَحَدُهُمْ عِنْدَ الْمَلِكِ فِيمَا لَا يَخْتَارُهُ فَيَحْتَاجُ إلَى إجَابَةِ شَفَاعَتِهِ رَغْبَةً وَرَهْبَةً، فَأَنْكَرَ اللَّهُ هَذِهِ الشَّفَاعَةَ:  

١ ـ فَقَالَ تَعَالَى : {مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِندَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ} [البقرة ٢٥٥].
٢ ـ وَقَالَ : {وَكَم مِّن مَّلَكٍ فِي السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا إِلَّا مِن بَعْدِ أَن يَأْذَنَ اللَّـهُ لِمَن يَشَاءُ وَيَرْضَىٰ ﴿٢٦﴾} [النجم].
٣ ـ وَقَالَ عَنْ الْمَلَائِكَةِ : {وَقَالُوا اتَّخَذَ الرَّحْمَـٰنُ وَلَدًا ۗ سُبْحَانَهُ ۚ بَلْ عِبَادٌ مُّكْرَمُونَ ﴿٢٦﴾ لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ ﴿٢٧﴾ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَىٰ وَهُم مِّنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ ﴿٢٨﴾} [الأنبياء].

٤ ـ وَقَالَ : {قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُم مِّن دُونِ اللَّـهِ ۖ لَا يَمْلِكُونَ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ وَمَا لَهُمْ فِيهِمَا مِن شِرْكٍ وَمَا لَهُ مِنْهُم مِّن ظَهِيرٍ ﴿٢٢﴾ وَلَا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ عِندَهُ إِلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ} [سبأ ٢٢-٢٣].

٥ ـ وَقَالَ تَعَالَى : {وَيَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ مَا لَا يَضُرُّهُمْ وَلَا يَنفَعُهُمْ وَيَقُولُونَ هَـٰؤُلَاءِ شُفَعَاؤُنَا عِندَ اللَّـهِ ۚ قُلْ أَتُنَبِّئُونَ اللَّـهَ بِمَا لَا يَعْلَمُ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ ۚ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَىٰ عَمَّا يُشْرِكُونَ ﴿١٨﴾} [يونس].

٦ ـ وَقَالَ تَعَالَى : {وَأَنذِرْ بِهِ الَّذِينَ يَخَافُونَ أَن يُحْشَرُوا إِلَىٰ رَبِّهِمْ ۙ لَيْسَ لَهُم مِّن دُونِهِ وَلِيٌّ وَلَا شَفِيعٌ لَّعَلَّهُمْ يَتَّقُونَ ﴿٥١﴾} [الأنعام].

٧ ـ وَقَالَ تَعَالَى : {اللَّـهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضَ وَمَا بَيْنَهُمَا فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ ثُمَّ اسْتَوَىٰ عَلَى الْعَرْشِ ۖ مَا لَكُم مِّن دُونِهِ مِن وَلِيٍّ وَلَا شَفِيعٍ ۚ أَفَلَا تَتَذَكَّرُونَ ﴿٤﴾} [السجدة].

٨ ـ وَقَالَ تَعَالَى : {وَلَا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ ﴿٨٦﴾} [الزخرف].

٩ ـ وَقَالَ تَعَالَى : {وَلَقَدْ جِئْتُمُونَا فُرَادَىٰ كَمَا خَلَقْنَاكُمْ أَوَّلَ مَرَّةٍ وَتَرَكْتُم مَّا خَوَّلْنَاكُمْ وَرَاءَ ظُهُورِكُمْ ۖ وَمَا نَرَىٰ مَعَكُمْ شُفَعَاءَكُمُ الَّذِينَ زَعَمْتُمْ أَنَّهُمْ فِيكُمْ شُرَكَاءُ ۚ لَقَد تَّقَطَّعَ بَيْنَكُمْ وَضَلَّ عَنكُم مَّا كُنتُمْ تَزْعُمُونَ ﴿٩٤﴾} [الأنعام].

١٠ ـ وَقَالَ تَعَالَى : {أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّـهِ شُفَعَاءَ ۚ قُلْ أَوَلَوْ كَانُوا لَا يَمْلِكُونَ شَيْئًا وَلَا يَعْقِلُونَ ﴿٤٣﴾} [الزمر].

١١ ـ وَقَالَ تَعَالَى : {وَخَشَعَتِ الْأَصْوَاتُ لِلرَّحْمَـٰنِ فَلَا تَسْمَعُ إِلَّا هَمْسًا ﴿١٠٨﴾ يَوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَـٰنُ وَرَضِيَ لَهُ قَوْلًا ﴿١٠٩﴾} [طـه].

١٢ ـ وَقَالَ صَاحِبُ يس : { وَمَا لِيَ لَا أَعْبُدُ الَّذِي فَطَرَنِي وَإِلَيْهِ تُرْجَعُونَ ﴿٢٢﴾ أَأَتَّخِذُ مِن دُونِهِ آلِهَةً إِن يُرِدْنِ الرَّحْمَـٰنُ بِضُرٍّ لَّا تُغْنِ عَنِّي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا وَلَا يُنقِذُونِ ﴿٢٣﴾ إِنِّي إِذًا لَّفِي ضَلَالٍ مُّبِينٍ ﴿٢٤﴾ إِنِّي آمَنتُ بِرَبِّكُمْ فَاسْمَعُونِ ﴿٢٥﴾} [يس].
فَهَذِهِ الشَّفَاعَةُ الَّتِي أَثْبَتَهَا الْمُشْرِكُونَ لِلْمَلَائِكَةِ وَالْأَنْبِيَاءِ وَالصَّالِحِينَ حَتَّى صَوَّرُوا تَمَاثِيلَهُمْ وَقَالُوا: اسْتِشْفَاعُنَا بِتَمَاثِيلِهِمْ اسْتِشْفَاعٌ بِهِمْ، وَكَذَلِكَ قَصَدُوا قُبُورَهُمْ وَقَالُوا: نَحْنُ نَسْتَشْفِعُ بِهِمْ بَعْدَ مَمَاتِهِمْ لِيَشْفَعُوا لَنَا إلَى اللَّهِ، وَصَوّ
َرُوا تَمَاثِيلَهُمْ فَعَبَدُوهُمْ كَذَلِكَ، وَهَذِهِ الشَّفَاعَةُ أَبْطَلَهَا اللَّهُ وَرَسُولُهُ، وَذَمَّ الْمُشْرِكِينَ عَلَيْهَا وَكَفَّرَهُمْ بِهَا)^(٣).
(الشَّفَاعَةُ الْمَنْفِيَّةُ هِيَ الشَّفَاعَةُ الْمَعْرُوفَةُ عِنْدَ النَّاسِ عِنْدَ الْإِطْلَاقِ، وَهِيَ أَنْ يَشْفَعَ الشَّفِيعُ إلَى غَيْرِهِ ابْتِدَاءً فَيَقْبَلُ شَفَاعَتَهُ)^(٤).

وە ڕوونی كردۆتەوە كە مەبەست لەم ئایەتانەی كە نەفی شەفاعەت دەكەن چییه: فەرمووی:

(أَنَّهُ يُرَادُ بِذَلِكَ نَفْيُ الشَّفَاعَةِ الَّتِي يُثْبِتُهَا أَهْلُ الشِّرْكِ وَمَنْ شَابَهَهُمْ مِنْ أَهْلِ الْبِدَعِ: مِنْ أَهْلِ الْكِتَابِ وَالْمُسْلِمِينَ الَّذِينَ يَظُنُّونَ أَنَّ لِلْخَلْقِ عِنْدَ اللَّهِ مِنْ الْقَدْرِ أَنْ يَشْفَعُوا عِنْدَهُ بِغَيْرِ إذْنِهِ كَمَا يَشْفَعُ النَّاسُ بَعْضُهُمْ عِنْدَ بَعْضٍ فَيَقْبَلُ الْمَشْفُوعُ إلَيْهِ شَفَاعَةَ شَافِعٍ لِحَاجَتِهِ إلَيْهِ رَغْبَةً وَرَهْبَةً، وَكَمَا يُعَامِلُ الْمَخْلُوقُ الْمَخْلُوقَ بِالْمُعَاوَضَةِ)^(٥).
(وَالشُّفَعَاءُ الَّذِينَ يَشْفَعُونَ عِنْدَهُ : لَا يَشْفَعُونَ إلَّا بِإِذْنِهِ

وَقَالَ تَعَالَى : {قُلِ ادْعُوا الَّذِينَ زَعَمْتُم مِّن دُونِ اللَّـهِ ۖ لَا يَمْلِكُونَ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ وَمَا لَهُمْ فِيهِمَا مِن شِرْكٍ وَمَا لَهُ مِنْهُم مِّن ظَهِيرٍ ﴿٢٢﴾} [سبأ].

فَبَيَّنَ أَنَّ كُلَّ مَنْ دُعِيَ مِنْ دُونِهِ: لَيْسَ لَهُ مُلْكٌ وَلَا شِرْكٌ فِي الْمُلْكِ وَلَا هُوَ ظَهِيرٌ، وَأَنَّ شَفَاعَتَهُمْ لَا تَنْفَعُ إلَّا لِمَنْ أَذِنَ لَهُ، وَهَذَا بِخِلَافِ الْمُلُوكِ: فَإِنَّ الشَّافِعَ عِنْدَهُمْ قَدْ يَكُونُ لَهُ مُلْكٌ، وَقَدْ يَكُونُ شَرِيكًا لَهُمْ فِي الْمُلْكِ، وَقَدْ يَكُونُ مُظَاهِرًا لَهُمْ مُعَاوِنًا لَهُمْ عَلَى مُلْكِهِمْ، وَهَؤُلَاءِ يُشَفَّعُونَ عِنْدَ الْمُلُوكِ بِغَيْرِ إذْنِ الْمُلُوكِ هُمْ وَغَيْرُهُمْ، وَالْمَلِكُ يَقْبَلُ شَفَاعَتَهُمْ : تَارَةً بِحَاجَتِهِ إلَيْهِمْ، وَتَارَةً لِخَوْفِهِ مِنْهُمْ، وَتَارَةً لِجَزَاءِ إحْسَانِهِمْ إلَيْهِ وَمُكَافَأَتِهِمْ وَلِإِنْعَامِهِمْ عَلَيْهِ؛ حَتَّى إنَّهُ يَقْبَلُ شَفَاعَةَ وَلَدِهِ وَزَوْجَتِهِ لِذَلِكَ فَإِنَّهُ مُحْتَاجٌ إلَى الزَّوْجَةِ وَإِلَى الْوَلَدِ؛ حَتَّى لَوْ أَعْرَضَ عَنْهُ وَلَدُهُ وَزَوْجَتُهُ لَتَضَرَّرَ بِذَلِكَ، وَيَقْبَلُ شَفَاعَةَ مَمْلُوكِهِ؛ فَإِذَا لَمْ يَقْبَلْ شَفَاعَتَهُ؛ يَخَافُ أَنْ لَا يُطِيعُهُ أَوْ أَنْ يَسْعَى فِي ضَرَرِهِ.
وَشَفَاعَةُ الْعِبَادِ بَعْضِهِمْ عِنْدَ بَعْضٍ: كُلُّهَا مِنْ هَذَا الْجِنْسِ، فَلَا يَقْبَلُ أَحَدٌ شَفَاعَةَ أَحَدٍ إلَّا لِرَغْبَةِ أَوْ رَهْبَةٍ، وَاَللَّهُ تَعَالَى: لَا يَرْجُو أَحَدًا وَلَا يَخَافُهُ وَلَا يَحْتَاجُ إلَى أَحَدٍ بَلْ هُوَ الْغَنِيُّ).

(٣) وە زانای بەناوبانگ محمد رشيد رضا المفسِّر ـ ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت ـ، لەتەفسیرەكەیدا (تفسير المنار) فەرموویەتی:
(الشفاعة المعروفة عند الناس هي أن يحمل الشافعُ المشفوعَ عنده على فعلٍ أو تركٍ كان أراد غيره ـ حكمَ به أم لا ـ فلا تتحقق الشفاعة إلاّ بترك الإرادة وفسخها لِأجل الشفيع، فأمّا الحاكم العادل فإنّه لا يقبل الشفاعة إلاّ إذا تغيّر علمه، بـما كان أراده أو حكمَ به، كأن كان أخطأ ثمّ عرفَ الصواب ورأى أنّ المصلحة أو العدالة في خلاف ما كان يريدهُ أو حكمَ به، وأمّا الحاكم المستبد الظالم فإنّه يقبلُ شفاعة المقربين عنده في الشيء، وهو عالمٌ بأنّه ظالمٌ وأنّ العدلَ في خلافه، ولكنّه يفضِّلُ مصلحة ارتباطهِ بالشافع المقرب منه على العدالة، وكلٌّ من النوعين محالٌ على الله تعالى، لِأنّ إرادتَهُ تعالى على حسب علمه وعلمه أَزليٌّ لا يتغيّر).
(كان اليهود المخاطبون بِبيان هذه الحقيقة كغيرهم من أمم الجاهلية وأهل الملل الوثنيّة كقدماء المصرييّن واليونان يقيسون أمور الآخرة على أمور الدنيا فيتوهّمون أنّه يمكنُ تخلص المجرمين من العقاب بفداءٍ يدفع بدلاً وجزاء عنه ـ كما يستبدل بعض حكامهم منفعة مالية بعقوبة بدنية ـ أو بشفاعة من بعض المقربين إلى الحاكم يُغيّر بها رأيهُ ويفسَحْ إزادته. ولقد اكتسح الإسلام هذه العقائد وآثارها العمليّة بالتوحيد الخالص، وأتى بُنيانها من القواعد، ولكن المسلمين لم يَسلموا منها فقد دخل في الإسلام أقوامٌ يحملون أوزاراً ممّا كانوا عليه من الوثنيّة، ولم يلقنوا الدين من القرآن ولا كما أرشد القرآن، ولكنّهم تقلّدوه مِمّن لا يعرفهُ حقَّ المعرفة، ولقنوه كما ترشد إليه كُتب التقليد من مصطلحات مبتدعة، فكانوا على بقيّة مِمّا كان عندهم وعلى جهل بالاسلام، وجاء قومٌ آخرون تعمدوا الإفساد فجعلوا بالتأويل الباطلَ حقّاً والكذبَ صِدقاً)^(٦).

(٤) زانای بەناوبانگ ابن كثير المفسّر الشافعي ـ ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت ـ دەفەرموێت:
{وَكَمْ مِنْ مَلَكٍ فِي السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا إِلَّا مِنْ بَعْدِ أَنْ يَأْذَنَ اللَّهُ لِمَنْ يَشَاءُ وَيَرْضَىٰ}[النجم] ... فإذا كان هذا في حقِّ الملائكة المقربين، فكيف ترجون أيها الجاهلون شفاعة هذه الأنداد عند الله؛ وهو لم يشرع عبادتها ولا أذن فيها، بل قد نهىعنها على ألسنة جميع رُسُلهِ؛ وأنزل بالنهي عن ذلك جميع كتبه).

(٥)وە زانای پایە بەرز إبن قيم الجوزية ـ ڕەحمەتی خوای لێ‌ بێت ـ فەرموویەتی:
(ومِنْ أنواعهِ – أي الشرك – طلب الحوائج من الموتى والإستغاثةُ بهم، وهذا أصلُ شرك العالم، فإنَّ الميت انقطع عملهُ وهو لا يـملك لِنفسه نفعاً ولا ضرّاً، فضلاً عمَّنْ استغاثَ به وسأله أن يشفعَ له إلى الله، وهذا من جهله بالشافعِ والمشفوعِ عنده، فإنَّه لايقدرُ أنْ يشفع له عند الله إلاّ بإذنهِ، والله لم يجعلْ استغاثته وسؤاله سبباً لِإذنهِ؛ وإنَّما السبب كمال التوحيد، فجاء هذا المشرِك بسبب يمنع الإذنَ، وهو بمنـزلة مَنْ استعان في حاجته بما يمنع حصولَها، وهذه حالةُ كُلِّ مشركٍ، والميت محتاج إلى من يدعو له ويترحم عليه ويستغفر له كما أوصانا النبي صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إذا زرنا قبور المسلمين : أن نترحم عليهم ونسأل لهم العافية والمغفرةا فعكس المشركون هذا وزاروهم زيارة العبادة واستقضاء الحوائج والاستغاثة بهم وجعلوا قبورهم أوثانا تعبد وسموا قصدها حجا واتخذوا عندها الوقفة وحلق الرأس، فجمعوا بين الشركِ بالمعبودِ وتغيير دينهِ، ومعاداة أهل التوحيد، ونسبة أهله إلى التنقص بالأموات، وهم قد تنقصوا الخالق بالشركِ، وأولياءهُ الموحدين بذمهم وعيبهم ومعاداتهم، وتنقصوا مَنْ أشركوا به غاية التنقص؛ إذ ظَنُّوا أنّهم راضون منْهم بهذا، وأنَّهم أمروهم به، وأنَّهم يوالونهم عليه، وهولاء هم أعداءُ الرُسُل في كُلِّ زمانٍ ومكان، وما أكثر المستجيبين لهم؛ وما نجى من شَرَكِ هذا الشرك الأكبر إلاّ مَنْ جَرِّد توحيده لله وعادى المشركين في الله، وتقرَّبَ بـمقتهم إلى الله، واتَّخذَ الله وحده وَلِـيَّهُ وإلههُ ومعبُودَهُ، فجرَّدَ حُبَّهُ للهِ وخوفهُ للهِ، ورجاءه للهِ، وذُلَّه للهِ، وتوكُّلهُ على اللهِ، واستعانتهُ باللهِ، والتجاءه إلى اللهِ، واستغاثتهُ باللهِ، وقصدهُ للهِ، متَّبِعاً لأمرهِ متطلباً لمرضاتهِ، إذا سأل سأل اللهَ، وإذا استعان استعان باللهِ، وإذا عمل عمل للهِ، فهو للهِ وبالله ومع اللهِ)^(٧).
 

جۆری دووەم شەفاعەتی شەرعی (الشفاعة الشرعیة)
شەفاعەتی شەرعی ئەو جۆرە شەفاعەتەیە كە قوڕئان و حەدیس ئاماژەیان كردووە بەبوونی لە ڕۆژی قیامەتدا وە مانای ئەم شەفاعەتەش ئەمەیە كە:(أَنَّ اللَّهَ هُوَ الَّذِي يَتَفَضَّلُ عَلَى أَهْلِ الْإِخْلَاصِ وَالتَّوْحِيدِ فَيَغْفِرُ لَهُمْ بِوَاسِطَةِ دُعَاءِ الشَّافِعِ الَّذِي أَذِنَ لَهُ أَنْ يَشْفَعَ لِيُكْرِمَهُ بِذَلِكَ وَيَنَالَ بِهِ الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ)^(٨).
واتە: پەروەردگار خۆی ڕێزو چاكەو فەزڵ دەنوێنێ‌ لەسەر ئەهلی ئیخڵاص و تەنها خوا پەرستدا، بەوەی كە لێیان دەبورێت بەهۆی دوعاو تكای ئەو تكاكارەی كە خۆی ڕوخسەتی داوە تكا بكات بۆ ئەوەی ڕێز بنێت لە تكاكارو بیگەیەنێت بە پلەی سوپاس كراو بەهۆی تكاكردنەكەی.

(أنَّ الشفاعة المثبتة التي تقع بإذنهِ إنَّما هي الشفاعة لأهلِ الإخلاص خاصَّة وأنَّها كُلَّها مِنْه، (رحمةً مِنْه وكرامةً للشافع)، و(رحمةً مِنْه وعفواً عنْ المشفوع له)، وأنَّه هو المحمود عليها في الحقيقة، وهو الذي أذِنَ لـمحمد صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فيها وأناله المقام المحمود)^(٩).
واتە: ئەو شەفاعەتەی كە هەیە ئەوەیە كە بەڕوخسەتی خوا دەبێت وە بریتییە لەو شەفاعەتەی كە تەنها بۆ ئەهلی ئیخلاص (تەنها خوا پەرستان) دەكرێت بەتایبەتی. وە ئەو شەفاعەت كردنەش هەمووی هەر لە خواوەیەو مەبەستیش لەو ڕوخسەت دانی تكاكردنە: ڕێزلێنان و ڕەحم كردنە بە تكاكار (نەك ترسان لە تكاكار یاخود ئیش پێ‌ بوونی یاخود ناچاری بێت).
هەروەها ئەم ڕوخسەت دانی شەفاعەت كردنەش ڕەحمی خوایە بۆ شەفاعەت بۆكراوو عەفوو كردنیەتی. كەواتە پەروەردگار هەر تەنها خۆی سوپاس كراوە لەسەر ئەم ڕوخسەت دانی تكاكردنە، وەهەر خۆیشی ئیزنی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دەدات شەفاعەت بكات بۆ ئەوەی بگات بە پلەی بەرزی سوپاس كراو^(١٠).^(١١).
كەواتە لەڕۆژی قیامەتدا جۆرێك لە شەفاعەت هەیە كە دوو مەرجی تێدا بێت:

١ - پەروەردگار شەفاعەت كار ئیزن بدات بۆ شەفاعەت كردن؛ چونكە هیچ كەسێك ناتوانێت بەبێ‌ ئیزنی ئەو لە خۆیەوە شەفاعەت بكات وەك لای سەركردەو كاربەدەستان دەكرێت ! وە خوای پەروەردگار دەفەرموێت: {مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِندَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ} [البقرة ٢٥٥].
واتە كێ‌یە ئەوەی شەفاعەت دەكات لای پەروەردگار ئیللا بە ئیزنی خۆی نەبێت؟!.

٢ - مەرجی دووەمی شەفاعەتی شەرعی ئەوەیە: كە ئەو كەسەی شەفاعەت كار شەفاعەتی بۆ دەكات دوای ئیزنی خوا، كەسێك بێت خوا بیەوێت شەفاعەتی بۆ بكرێت و ڕازیش بێت لە قسەوكردەوەی.
وەك پەروەردگار دەفەرموێت: {بَلْ عِبَادٌ مُّكْرَمُونَ ﴿٢٦﴾ لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ وَهُم بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ ﴿٢٧﴾ يَعْلَمُ مَا بَيْنَ أَيْدِيهِمْ وَمَا خَلْفَهُمْ وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَىٰ وَهُم مِّنْ خَشْيَتِهِ مُشْفِقُونَ ﴿٢٨﴾} [الأنبياء].

واتە: فریشتەكانی خوا هەرچەندە لە خوا نزیكن، بەڵام ڕۆڵەو شەریكی خوا نین و خاوەنی هیچ نین لەگەڵ پەروەردگاردا، بەڵكو بەندەی ڕێز لێ‌ گیراون. چونكە پێش پەروەردگاریان ناكەون بەهیچ قسەیەك، وە بەفەرمانی ئەو كاردەكەن و لە خۆیانەوە شت داناهێنن و چاوەڕِێی فەرمانی ئەون، وە پەروەردگار ڕابردوو و داهاتوویان دەزانێت و ناتوانن شەفاعەت بكەن تەنها بۆ ئەو كەسە نەبێت كە پەروەردگار خۆی لێی ڕازییە، وە فریشتەكانیش لە ترسی خوا لەترس و لەرزدان.

كەواتە هەرچەندە شەفاعەت دەكەن بەڵام ناتوانن بەبێ‌ ئیزنی ئەو بیكەن؛ چونكە {لَا يَسْبِقُونَهُ بِالْقَوْلِ} پیش خوا ناكەون، وە شەفاعەت كردنەكەشیان هەر بە فەرمانی خوایە؛ چونكە {وَهُم بِأَمْرِهِ يَعْمَلُونَ} واتە بە فەرمانی خوا كاردەكەن.
وە شەفاعەتیش تەنها بۆ كەسێك دەكەن كە خوا بیەوێت بۆی بكەن و لێی ڕازی بێت. وە لەگەڵ ئەوەشدا لە خوا دەترسن و خۆیان بە خاوەنی هیچ دانانێن لە بەرامبەر خوا.
وە زانای المفسِّر (ابن كثير) لە تەفسیری ئەم ئایەتە دەفەرموێت: (فإذا كان هذا في حقِّ الملائكة المقربين، فكيف ترجون أيها الجاهلون شفاعة هذه الأنداد عنداللهِ؛ وهولم يشرع عبادتها ولا أذِنَ فيها، بل قد نهى عنها على ألسنة جميع رُسُلهِ؛ وأنزل بالنهي عن ذلك جميعَ كُتُبهِ ؟!).

واتە: جا كە ئەوە حاڵی ئەو فریشتانە بێت كە لە خوا نزیكن و بەندەی خالیسی پەروەردگارن، وە لە عیبادەت و بە پاك ڕاگرتنی خوا هیچی تر ناكەن، ئەدی كە وابوو چۆن ئێوەی نەفام دڵی خۆتان خۆش دەكەن بە شەفاعەتی كەسانێك، كە وەكو فریشتە نەپارێزراون لە هەڵەو تاوان، وە سەرەڕای ئەوەش پەروەردگار مۆڵەتی ئێوەی نەداوە بە داواكردنی شەفاعەت لەو مردوو و پیاوچاكانەو هاواركردنە ئەوان و پەرستنیان، بەڵكو بەپێچەوانەوە نەهی كردووە لەم جۆرە شەفاعەت دانانە لە هەموو كتێبەكانی و لەسەر زمانی هەموو پێغەمبەرەكانی.
وە لە ئایەتێكی تردا هەردوو مەرجەكەی كۆكردۆتەوە دەفەرموێت:
{وَكَم مِّن مَّلَكٍ فِي السَّمَاوَاتِ لَا تُغْنِي شَفَاعَتُهُمْ شَيْئًا إِلَّا مِن بَعْدِ أَن يَأْذَنَ اللَّـهُ لِمَن يَشَاءُ وَيَرْضَىٰ ﴿٢٦﴾} [النجم].

قال الشوكاني (فتح القدير: ٥/١٤٥): والمعنى التوبيخ لهم بما يتمنون ويطمعون فيه من شفاعة الأصنام، مع كون الملائكة مع كثرة عبادتها وكرامتها على الله لا تشفع الا لمن أذن أن يشفع له، فكيف بهذه الجمادات
الفاقدة للعقل والفهم، وهو معنى قوله {إِلَّا مِن بَعْدِ أَن يَأْذَنَ اللَّـهُ} لهم بالشفاعة {لِمَن يَشَاءُ} أن يشفع له {وَيَرْضَىٰ} بالشفاعة له، لكونه من أهل التوحيد، وليس للمشركين في ذلك حظٌ، ولا يأذن الله بالشفاعة لهم ولا يرضاها، لكونهم ليسوا من المستحقين لها).
واتە: چەندین فریشتە لە ئاسمانەكان شەفاعەتیان هیچ سودی نابێت، تەنها دوای ئەوە نەبێت كە: (١) پەروەردگار ئیزنیان بدات شەفاعەت بكەن(٢) بۆ ئەو كەسەی پەروەردگار خۆی بیەوێت بۆی بكرێت و(٣) ڕازیش بێت شەفاعەتی بۆ بكرێت.
وە لە ئایەتێكی تردا دەفەرموێت: {يَوْمَئِذٍ لَّا تَنفَعُ الشَّفَاعَةُ إِلَّا مَنْ أَذِنَ لَهُ الرَّحْمَـٰنُ وَرَضِيَ لَهُ قَوْلًا ﴿١٠٩﴾} [طه].
واتە: لەو ڕۆژی قیامەتەدا شەفاعەت سودی نابێت تەنها بۆ ئەو كەسە نەبێت پەروەردگار شەفاعەتكاری ئیزن دابێت بۆ شەفاعەتكردن بۆی وە لە وتەكەشی ـ واتە لە شەفاعەتەكەی ـ ڕازی بێت، وە ئەوانەش كە خوا لێیان ڕازییە پێغەمبەران و پیاوچاكانن.

وە لە دوای ئەوەی كەزانیمان كەس شەفاعەتی بۆ ناكرێت تەنها ئەوە نەبێت كە پەروەردگار بیەوێت بۆی بكرێت و لێی ڕازی بێت، ئایا پەروەردگار بۆ كێ‌ ڕازییە^(١٢)؟
لە وەڵامدا: پەوەردگار لەو كەسە ڕازییە كە دوو مەرجی بەیەكەوە بەستراوی تێدابێت:
١ـ تەنها خوا پەرست و (مخلص) بێت، واتە نیەتی پاك و تاك بێت بۆ خوا.
٢ـ وەهیچ یەكێك و هیچ كەسێك نەكاتە شەریك بۆ خوا لە هیچ جۆرێك لە جۆرەكانی پەرستندا.

بەڵگەی یەکەمی ئەم دوو مەرجەش
پەروەردگار فەرموویەتی:{وَلَا يَمْلِكُ الَّذِينَ يَدْعُونَ مِن دُونِهِ الشَّفَاعَةَ إِلَّا مَن شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ ﴿٨٦﴾} [الزخرف].
تەفسیرەكانی ئەم ئایەتە:

تەفسیری یەكەم:(ولا يـملك عيسى وعزيرُ والملائكةُ الشفاعة في أحدٍ (أو لِأحد) إلا فيمن (أو لمن) شهد بالحق (أي بالتوحيد) وآمن على علمٍ وبصيرةٍ بما شَهِدَ به).
واتە عیساو عوزەیرو فریشتەكان، شەفاعەتیان پێ‌ ناكرێت بۆ كەس، تەنها بۆ ئەوانە نەبێت كە شاهیدیان داوە بە تەوحیدو، ئیمانیان هێناوە لەسەر عیلم و زانیاری و تێگەیشتنەوە.
كەواتە شەفاعەت ناكەن بۆ دوو كۆمەڵ:
١ـ ئەوانەی شاهیـدی نادەن بە (حـەق) واتە بە (لا إله إلا الله) كە كافرو موشریكن.
٢ـ ئەوانەی شاهیدی دەدەن بەدەمیان بە (لا إله إلا الله)، بەڵام نازانن ماناكەی بریتییە لەوەی كە: (هیچ پەرستراوێكی حەق نیەو، تەنها (الله) پەرستراوی حەقەو، پێویستە پەرستن و خۆش ویستن و ترسان و ئیعتیقاد پێ‌ بوون و هاواركردن و داوا لێ‌ كردن و پشت پێ‌ بەستن و سەربڕین و ماڵ بەخشین، بۆ ئەو (الله)یە بكەن بەتەنها، بێ‌ ئەوەی بۆ كەسی تری بكەن).
ئەم كۆمەڵی دووەمە، ئەگەر نوێژیش بكەن و ڕۆژوش بگرن و حەجیش بكەن، وە شاهیدیش بدەن بەدەم بە (لا إله إلا الله) سود لە شاهیدی و عیبادەتەكانیان نابینن، و شەفاعەتیشیان بـۆ نـاكـریـَت، چونكە شاهیدی دانەكەیان تەنها بە دەمەو، مانای شاهیدیەكە نازانن و، لە دڵدا ئیعتیقادیان بە ماناكەی دانەمەزراوە^(١٣)؛
چونكە ئیعتیقادیان بە غەیری خواش هەیەو، بە ئیعتیقادو كردەوەیان شاهیدی دانەكەیان هەڵوەشاندۆتەوەو^(١٣)،
هاوار دەكەنە غەیری خواو، سەربڕین بۆ غەیری خوا دەكەن و، داوای بەفریاكەوتن لە غەیری خوا دەكەن و، داوا لە مردوو دەكەن شەفاعەتیان بۆ بكەن، وەك چۆن موشریكەكانی كۆن داوایان لێ‌ دەكردن !!

تەفسیری دووەم:(لا يـملكُ هولاءِ الذين اعتقدوا أن الملائكة أو الأصنام أو الجن أو الشياطين تشفعُ لهم ـ لا يـملكُ هولاء العابدون من دون الله أن يشفع لهم أحد إلا من شهد بالحق أي لكن من شهد بالحق ـ يعني الموحدين ـ يملكون شفاعة الملائكة والأنبياء إذا أذن لهم اللهُ عز وجل، فإن من شهد بالحق يُشْفَعُ لهُ ولا يُشَفع لمشرك).
واتە: ئەوانەی كە ئیعتیقادیان هەیە بە فریشتەو پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) و بت و جنۆكە كەشەفاعەتیان بۆ بكەن، وە هاوار دەكەنە ئەوان و داوای شەفاعەت لەوان دەكەن، ئەوانە چونكە غەیری خوا دەپەرستن شەفاعەتیان بۆ ناكرێت، چونكە تەنها ئەوانە شەفاعەتیان بۆ دەكرێت كە شاهیدیانداوە بەتەنها پەرستراوێتی خوا بەدڵ و گیان و دەشزانن تەنها خوا شایستەی پەرستن و داوا لێ‌ كردنە، بۆیە تەنها ئەو بڕوادارانە ـ دوای ئیزنی خوا ـ بەر شەفاعەتی پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) و فریشتەكان دەكەون، كەواتە موشریك بەر شەفاعەت ناكەوێت هەرچەندە دڵی خۆی خۆش بكات لەدونیا بەو پێغەمبەرو پیاوچاكانەی كە داوای شەفاعەتیان لێ‌ دەكات لەگۆڕەكانیاندا!!

تەفسیری سێهەم:(لا يـملك من يدعونه من دون الله من الأصنام والأنبياء والملائكة والأولياء والجن الشفاعة كما يزعمون أنهم يشفعون لهم، إلا من شهد بالحق (بالتوحيد) على علم وبصيرة بما شهدوا به؛ وهم المسيح وعُزير والملائكة، لِأنهم شَهدوا بالحق والوحدانية لله على بصيرة، فإنهم يملكون الشفاعة لمن يستحِقُّها).
واتە: هەموو ئەو پەرستراوانەی كە موشریكەكان دایان ناون بە شەفاعەتكار بۆ خۆیان و ئیعتیقادیان وایە شەفاعەتیان بۆ دەكەن ـ هیچ كام لەم پەرستراوانەیان شەفاعەتیان پێ‌ ناكرێت و، ڕێگایان پێ‌ نادرێت شەفاعەتیان بۆ بكەن، تەنها ئەوانەیان نەبن كە شاهیدیانداوە بە (لا إله إلا الله) بە تێگەیشتنەوە، كە ئەمانەش (عیساو عوزەیرو فریشتەكانن) تەنها ئەمانەو وێنەی ئەو خوا بە تەنها پەرستانە ڕێگایان پێ‌ دەدرێت شەفاعەت بكەن، بۆ ئەو كەسانەی شایستەن كە بڕوادارانی تەنها خوا پەرستن (المُوحِّدون).

كەواتە بە بەڵگەی ئەم ئایەتە پیرۆزە بە هەرسێ‌ جۆرە تەفسیرەكانیەوە بۆمان دەركەوت كە:
(أ) زۆربەی ئەوانەی خەڵكی ئیعتیقادیان پێیانە شەفاعەتیان بۆ بكەن، ناتوانن شەفاعەت بكەن؛ چونكە تەنها ئەو كەسە دەتوانێت شەفاعەت بكات كە {شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ ﴿٨٦﴾} (الزخرف) واتە تەنها خوا پەرست بێت و، لەسەر ڕۆشناییش بیپەرستێت، بەڵام ئەوانەی خوا بەتەنها نەپەرستن و بیروباوەڕو ئیعتیقادیان بەغەیری خوا هەبێت، وەك زۆر لە جادوگەرەكانی ئەمڕۆ كە ئیددیعای زانینی غەیب دەكەن و، خۆیان بە پیرۆز دەزانن و ڕێگا بەخەڵكی دەدەن هاواریان بكەنێ‌ و، قاچیان ماچ بكەن و، كڕنوشیان بۆ ببەن و، پاشەو پاش بگەڕێنەوە دواوە لە خزمەتیانداو، سەربڕینیان بۆ بكەن، ئەوانە هەرچەندە نەفامەكانیان و زۆر لە خەڵكی ناتێگەیشتوی تریش بە شەفاعەتكاریان دەزانن و داوای شەفاعەتیان لێ‌ دەكەن؛ بەڵام لە ڕاستیدا نەك هەر ناتوانن شەفاعەت بۆ كەس بكەن، بەڵكو خۆشیان شەفاعەتیشیان بۆ ناكرێت؛ چونكە:
* شاهیدیان بە حەق بە (لا إله إلا الله) نەداوە بە تێگەیشتنەوە.
* وە هەروەها بە شیرك و كوفر شاهیدیەكەیان هەڵوەشاندۆتەوە، وە كەسێكیش شیركی هەبێت شەفاعەتی قەبوڵ نیە، چونكە مەرجی شەفاعەتكار ئەوەیە تەنها خوا پەرست (موحد) بێت و شەریك بۆ خوا دانەنێت لە پەرستندا، وەك ئایەتەكەی پێشوو بەڵگەیە لەسەر ئەمە بە گوێرەی لێك دانەوەی سێهەم.
وە هەروەها وەك لەم حەدیسەی بەڵگەی دووەمەشدا دەردەكەوێت:
بەڵگەی دووەمی دوو مەرجەکە
((مَا مِنْ رَجُلٍ مُسْلِمٍ يَمُوتُ فَيَقُومُ عَلَى جَنَازَتِهِ أَرْبَعُونَ رَجُلاً لاَ يُشْرِكُونَ بِاللَّهِ شَيْئًا إِلاَّ شَفَّعَهُمُ اللَّهُ فِيهِ))^(١٥).
واتە: هیچ موسڵمانێك نیە بمرێت و چل پیاوی خوا بەتەنها پەرست كە هیچ شەریك بۆ خوا دانەنێن نوێژی جەنازەی (صلاة الجنازة)ی لەسەر بكەنن ئیللا پەروەردگار دوعاو نوێژو تكایان قبوڵ دەكات بۆ ئەو موسڵمانە مردووە.
كەواتە ئەوەی نوێژی جەنازە دەكات و لە نوێژەكەیدا شەفاعەت و تكا دەكات لای خوا بۆ مردوو ئەگەر شیركی هەبێت ئەوە تكای ناگیرێتەوە.
* وە هەروەها هەر كەسێك ڕازی بێت خەڵكی هاواری بكەنێ‌ و دوای مردنیشی داوای شەفاعەتی لێ‌ بكەن، ئەوە نەك هەر شەفاعەت ناكات، بەڵكو گاغوتهو دەخرێتە ناو دۆزەخەوە بە بەردەوامی لەگەڵ ئەو كەسانەدا كە دەیان پەرستن و هاواریان دەكردنێ‌.
* وە هەروەها هەموو ئەو جنۆكە شەیتانانەش، كە پەرستنی غەیری خوا دەڕازێننەوە بۆ خەڵكی، لەژێر پەردەی شەفاعەتكاری و دۆستایەتی كردن و خۆش ویستنی پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) و پیاوچاكان، وە ئەم جنۆكە شەیتانانەش بەقسەیان دەكرێت و گوێڕایەڵیان دەكرێت و هاواریان دەكرێتێ‌، ئەوانیش ناتوانن شەفاعەت بكەن و، بۆ ناو دۆزەخیش دەڕۆن.
* وە هەروەها هەموو ئەو بت و سەنەم و دار و بەردانەی كە خەڵكی بە پیرۆزیان دەزانن و ئیعتیقادیان پێیانەو ئومێدی شەفاعەت كردنیان پێیان هەیە؛ هەر هەموویان لەگەڵ شوێن كەوتەكانیان دەچنە ناو دۆزەخەوە ـ پەنا بە خواـ وەك پەروەردگار دەفەرموێت:
{إِنَّكُمْ وَمَا تَعْبُدُونَ مِن دُونِ اللَّـهِ حَصَبُ جَهَنَّمَ أَنتُمْ لَهَا وَارِدُونَ ﴿٩٨﴾ لَوْ كَانَ هَـٰؤُلَاءِ آلِهَةً مَّا وَرَدُوهَا ۖ وَكُلٌّ فِيهَا خَالِدُونَ ﴿٩٩﴾ لَهُمْ فِيهَا زَفِيرٌ وَهُمْ فِيهَا لَا يَسْمَعُونَ ﴿١٠٠﴾ إِنَّ الَّذِينَ سَبَقَتْ لَهُم مِّنَّا الْحُسْنَىٰ أُولَـٰئِكَ عَنْهَا مُبْعَدُونَ ﴿١٠١﴾ لَا يَسْمَعُونَ حَسِيسَهَا ۖ وَهُمْ فِي مَا اشْتَهَتْ أَنفُسُهُمْ خَالِدُونَ ﴿١٠٢﴾ لَا يَحْزُنُهُمُ الْفَزَعُ الْأَكْبَرُ وَتَتَلَقَّاهُمُ الْمَلَائِكَةُ هَـٰذَا يَوْمُكُمُ الَّذِي كُنتُمْ تُوعَدُونَ ﴿١٠٣﴾} [الأنبياء]. واتە: ئەی موشریكەكان، ئێوەش و ئەوانەش كە دەتان پەرستن و هاوارتان دەكردنێ‌ و داوای شەفاعەتتان لێ‌ دەكردن جگە لە خوا، وە ئەوانیش ڕازی بوون یان بێ‌ دەنگ بوون لەسەر ئەم پەرستنەی ئێوە بۆ ئەوان ؟! هەردوولاتان سوتەمەنی دۆزەخن و دەچنە ناویەوە. وە ئەگەر ئەو پەرستراوانەی ئێوە شایستەی پەرستن و هاوار لێ‌ كردن بان، ئێستا نەدەچوونە ناو دۆزەخەوە بەڵام ئێستا هەردوولاتان بە بەردەوامی تێیدا دەمێننەوە.
كەواتە ـ بێ‌ عەقڵی و نەفامی و زەرەرمەندییە ـ موسڵمان ئیعتیقادی بە پەڕۆ، یان بەردێك، یان دارێكی سەر قەبری پیاوچاكێك بێت و، بە پیرۆزی بزانێت و وابزانێت لەزەرەر دەیپارێزێت، وە سوودی پێ‌ دەبەخشێت، وە یان باوەڕی بە كەسێكی خۆپەرست بێت شەفاعەتی بۆ بكات، بەداخەوە ئایا نازانن ئەمانە هەموویان بۆ ناو دۆزەخن و شەفاعەتیان پێ‌ ناكرێت بۆخۆشیان !!

موسڵمانان بیربكەنەوەو هۆشیار بنەوە...
بەسیەتی لاسایی كردنەوەی كوێرانەو، بەندایەتی كردن بۆ بەندە.

(ب)ـ وە لە ئایەتەكەی سوڕەتی (الزخرف) بۆمان دەركەوت: كە تەنها ئەو كەسانە شەفاعەتیان بۆ دەكرێت، كە شاهیدیان داوە بەحەق واتە بە (لا إله إلا الله محمد رسول الله) بە تێگەیشتنەوە، نەك بەلاسایی كردنەوەی كوێرانە. وە بۆمان دەركەوت كە ئەوانەی پەروەردگار لێیان ڕازیەو دەیەوێت شەفاعەتیان بۆ بكرێت ئەوانەن كە {شَهِدَ بِالْحَقِّ وَهُمْ يَعْلَمُونَ} خوا بە تەنها دەپەرستن لەسەر ڕۆشناییەوە، وەك شيخ عبدالرحمن بن ناصر السعدي دەفەرموێت:
(ولا يقبل منها [ أي النفس ]، شفاعةٌ لِأحدٍ بدون إذن الله ورضاهُ عن المشفوع له ولا يرضى منه العمل إلاّ:(١) ما أريد به وجههُ و(٢)كان على السبيل والسنّة)^(١٦).
واتە: شەفاعەت لە هیچ شەفاعەتكارێك وەرناگیرێت لە ڕۆژی قیامەتدا بەبێ‌ ئیزنی خواو ڕازی بوونی لە شەفاعەت بۆ كراو. وە لە كردەوەی شەفاعەت بۆ كراویش ڕازی نابێت تەنها ئەوە نەبێت كە تەنها لە پێناوی خوا كرابێت و لەسەر ڕێبازو سوننەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بێت.
كەواتە تەنها ئەوانە شەفاعەتیان بۆ دەكرێت كە تەنها (الله) پەرستراوو خۆشەویستیان بوو. وە تەنها عیبادەتی خوایان كردووە بە خالیسی، وە شەریكیان بۆ دانەناوەو، لەغەیری ئەو هاواریان نەكردۆتە كەس بۆ شەفاعەت كردن، وەك لە بەڵگەی سێهەمدا دەردەكەوێت:

بەڵگەی سێیەم دوو مەرجەکە
أ بو هریرە دەگێڕێتەوە دەفەرموێت:
وتم ئەی پیغەمبەری خوا: ((مَنْ أَسْعَدُ النَّاسِ بِشَفَاعَتِكَ يَوْمَ الْقِيَامَةِ ؟)) واتە: كێ‌ بەختەوەرترین كەس دەبێت بە شەفاعەتی تۆ لە ڕۆژی قیامەتدا ؟
((فَقَالَ: أَسْعَدُ النَّاسِ بِشَفَاعَتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ مَنْ قَالَ لاَ إِلَهَ إِلاَّ اللَّهُ ، خَالِصًا مِنْ قَلْبِهِ))(صحيح مسلم) ،
فەرمووی: بەختەوەرترین كەس بە شەفاعەتی من لە ڕۆژی قیامەتدا ئەو كەسەیە كە بڵێ‌: ـ لا إله إلا الله ـ واتە هیچ پەرستراوێكی حەق نیە تەنها الله نەبێت وە بە خالیسی لە دڵەوە ئەم شاهیدی دانە دەربچێت.
كەواتە ئەگەر وتنی (لا إله إلا الله) لە دڵێكی بە ئیخلاس و تەنها ڕوو لە خواو ئیعتیقاد بەخوا بوو دەرنەچێت، سوودی نیەو، بەختەوەر نابێت بە شەفاعەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ.
وە هەر كەسێك شەریك بۆ خوا دابنێت و هاوار بكاتە غەیری خواو ئیعتیقادی بە غەیری خوا بێت، ئەوە بەهیچ شێوەیەك بەر شەفاعەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ناكەوێت، وەك لە بەڵگەی چوارەمدا لەم حەدیسەدا دەردەكەوێت:
بەڵگەی چوارەمی دوو مەرجەکە
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : ((لِكُلِّ نَبِيٍّ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَةٌ فَتَعَجَّلَ كُلُّ نَبِيٍّ دَعْوَتَهُ، وَإِنِّي اخْتَبَأْتُ دَعْوَتِي شَفَاعَةً لأُمَّتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ فَهِيَ نَائِلَةٌ إِنْ شَاءَ اللَّهُ: مَنْ مَاتَ مِنْ أُمَّتِي لاَ يُشْرِكُ بِاللَّهِ شَيْئًا)) ^(١٧).

واتە: بۆ هەموو پێغەمبەرێك دوعایەكی گیرا (وەڵام دراوە) هەبووە. وە هەموو پێغەمبەرانیش (عليهم الصلاة والسلام) دوعای خۆیان كردو وەڵامیان وەرگرتەوە، بەڵام من دوعا گیرا بووەكەی خۆم هەڵ گرتووە (شاردوومەتەوە) بۆ تكا كردنی ڕۆژی قیامەت بۆ گەلەكەم وە تكاكەم (شەفاعەتەكەم) دەگات ـ إن شاء الله ـ بەهەموو یەكێك كە مردبێت و هیچ شەریكی بۆ خوا پەیدا نەكردبێت واتە بە شیركەوە نە مردبێت.
الشيخ ابن القيِّم لە شەرحی ئەم حەدیسەدا فەرموویەتی: (تأمّل هذا الحديث كيف جعل أعظمَ الأسبابِ التي تُنالُ بها شفاعَتُهُ تجريدَ التوحيد، عكس ما عند المشركين أنّ الشفاعة تُنالُ باتخاذهم شفعاء وعبادتهم وموالاتهم، فقَلَبَ النّبي صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ما في زعمهم الكاذب، وأخبر أنّ سبب الشفاعة تجريد التوحيد، فحينئذٍ يأذن الله للشافع أن يشفع، ومن جهل المشرك اعتقاده أنّ مَن اتخذهُ وليّاً أو شفيعاً أنّه يشفع له وينفعهُ عند الله، كما يكون خواص الولاة والملوك تنفع مَن والاهم ولم يعلم أنّه لا يشفع عنـده احدٌ إلاّ بإذنه في الشفاعة، ولا يأذن في الشفاعة إلاّ لمن رضيَ قولهُ وعملهُ، كما قال في
الفصل الأول: {مَن ذَا الَّذِي يَشْفَعُ عِندَهُ إِلَّا بِإِذْنِهِ} [البقرة]،
وفي الفصل الثاني: {وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْ‌تَضَىٰ} [الأنبياء]، وبقي فصل ثالث: وهو أنّه لا يرضى من القول والعمل إلاّ توحيده واتباع رسوله صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فهذه ثلاثة فصولٍ تقطعُ شجرةَ الشركِ من قلبِ مَنْ عَقَلَها ووعاها) ^(١٨).

پرسیار: ئایا موسڵمانی بیدعەچی (المبتدِع)^(١٩) بەر شەفاعەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دەكەوێت؟!

لە وەڵامی ئەم پرسیارەدا ـ بە یارمەتی خوا ـ دەڵێم:
بیدعەچی لە گومڕایی دایەو تاوانی بیدعەكەی زۆر گەورەیە، هەرچەندە خۆیشی هەستی پێ‌ نەكات، بەڵام ئەگەر نیەتی خالص بێت بۆ خواو، تەنها خواپەرست بێت واتە (مُوحِّد) بێت؛ ئەوە ـ إن شاء الله ـ بەر شەفاعەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دەكەوێت، ئەگەرچی شایستەی چوونە ناو ئاگریش بێت و بشچێتە ناویەوە. دوایی پەروەردگار هەر دەیهێنێتەوە دەر بۆ ناو بەهەشت بەهۆی تەوحیدەكەی و شەفاعەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ و فریشتە و بڕواداران. چونكە هەر كەسێك شەریكی بۆ خوا پەیدا نەكردبێت، واتە تەنها خوا پەرست بووبێت ئەوە ـ إن شاء الله ـ بەر شەفاعەت دەكەوێت، وە ئەگەر بشخرێتە ناو دۆزەخ هەر دێتە دەرەوەو شەفاعەتی بۆ دەكرێت بە بەڵگەی چەندەها حەدیسی ڕاستی (صةحيحى) پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، بەڵام بیدعەچی لە شوێنێكدا ڕێگا نادرێت شەفاعەتی بۆ بكرێت، ئەویش كاتی ڕۆیشتنی موسڵمانانە بۆ سەر حەوزی (الكوثر)، لەو شوێنەدا بیدعەچیەكان ڕێگەیان لێ‌ دەگیرێت و دەگێڕدرێنەوە دواوەو قەدەغە دەكرێن لە چوونە سەر ئەم حەوزەی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وە ناهێڵرێت شادبن بە خواردنەوەی ئاوەكەی، وە كە پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دەبینێت دەگەڕێنرێنەوە، نازانێت ئەمانە بیدعەچی بوون؛ بۆیە دەیەوێت شەفاعەتیان بۆ بكات بۆ هاتنەسەر حەوزەكەی، بەڵام ڕێگای پێنادرێت تكایان بۆ بكات و پێی دەوترێت: تۆ نازانیت ئەمانە دوای تۆ چیان داهێناوە لەم دینەدا بە ناوی دینەوە، ئەو كاتە پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دەفەرموێت: دووركەوتنەوە بۆ ئەو كەسانە بێت كە دوای من دینەكەیان گۆڕیوەو شتیان لێ‌ زیادكردووەو داهێناوە، با دووربخرێنەوەو هەر دووربن !!
پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لە حەدیسێكدا فەرمووی:((هَلْ تَدْرُونَ مَا الْكَوْثَرُ ؟ قَالُوا: اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَعْلَمُ، قَالَ: هُوَ نَهْرٌ أَعْطَانِيهِ رَبِّي عَزَّ وَجَلَّ فِي الْجَنَّةِ، عَلَيْهِ خَيْرٌ كَثِيرٌ، تَرِدُ عَلَيْهِ أُمَّتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ، آنِيَتُهُ عَدَدُ الْكَوَاكِبِ، يُخْتَلَجُ الْعَبْدُ مِنْهُم فَأَقُولُ: يَا رَبِّ إِنَّهُ مِنْ أُمَّتِي، فَيُقَالُ لِي: إِنَّكَ لاَ تَدْرِي^(٢٠) مَا أَحْدَثُوا بَعْدَكَ، [فَأَقُولُ: سُحْقاً سُحْقاً لِمَنْ بَدَّلَ بَعْدِي])) ^(٢١).
كەواتە: موسڵمانی ژیر، ووردبەوەو بزانەكە هەر كەسێك لە دونیا لە خوا پەرسیتنیدا شوێن سوننەتی پێغەمبەری پێشەوا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نەكەوێت ئەوا لە قیامەت لە زەرور ترین كاتدا كە پێویستی بەئاو هەیە تینوێتی پێ‌ بشكێنێ‌، بەتایبەتی بە ئاوی (كوثر) كە شیرین ترە لە هەنگوین و سپی ترە لە شی
ر، ـ لەو كاتەدا مەحڕوم دەبێت لە خواردنەوەی ئاوی ئەو ڕوبارەی پێغەمبەری پێشەوا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ .
وە پێغەمبەریش لە جیاتی شەفاعەت بۆ كردن، دوعای لێ‌ دەكات و دەفەرموێت: (سُحقاً) واتە: هەر بادوور كەوێتەوە، چونكە لە دونیا دوور بوو لە سوننەتی من!!

زیادە زانیارییەک لەبارەی شەفاعەتەوە
بۆ ئەوەی زیاتر بابەتی شەفاعەت تێ‌ بگەین و هیچ نەفامێك و گومڕا كەرێك بوهتان بەناوی ئێمە نەكات و نەڵێت:
نوسەری ئەم كتابەو هاو بیروڕاكانی لە ئەهلی سوننەت باوەڕیان بە دوعاو شەفاعەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ نیە، بۆ ئەوەی بە هەڵە موسڵمانان حاڵی نەكرێن لەو بیروڕایەی كە هەمانە، بەگوێرەی قوڕئان و سوننەت و تێگەیشتنی زانایان ـ لەبەر ئەوە دەڵێم: ئێمەی ئەهلی سوننەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، و هاوەڵانی ـ ڕەزای خوایان لێ‌ بێت ـ باوەڕی ڕاست و دروست و تەواومان هەیە بە دوعاو شەفاعەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ وە هەروەها دوعاو شەفاعەتی فریشتەو بڕوادارانیش، بەو شێوەیەی كە لە حەدیسی (صحيح)دا هاتووە:

پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ باسی ڕۆژی قیامەتمان بۆ دەكات، كە شەفاعەتكاران شەفاعەت دەكەن بۆ ئەو موسڵمانانەی دەچنە ناو دۆزەخەوە، بۆ هێنانە دەرەوەیان، وە پەروەردگاریش شەفاعەتیان قەبوڵ دەكات، وە دوایی بە فەزڵ و ڕەحمەتی خۆی ئەوانە دەردەهێنێت كە بەر شەفاعەت نەكەوتوون لە ئەهلی تەوحید، وەك پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ دەفەرموێت:((فَيَقُولُ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ: شَفَعَتِ الْمَلاَئِكَةُ وَشَفَعَ النَّبِيُّونَ وَشَفَعَ الْمُؤْمِنُونَ، وَلَمْ يَبْقَ إِلاَّ أَرْحَمُ الرَّاحِمِينَ، فَيَقْبِضُ قَبْضَةً مِنَ النَّارِ فَيُخْرِجُ مِنْهَا قَوْمًا لَمْ يَعْمَلُوا خَيْرًا قَطُّ))^(٢٢).
وە هەروەكو چۆن باوەڕمان بەوە هەیە كە لە ڕۆژی دواییدا خەڵكی دەچن داوا لە پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) دەكەن شەفاعەتیان بۆ بكەن و، شەفاعەت هەیە لەو ڕۆژەدا، بەهەمان شێوەش باوەڕی تەواویشمان هەیە بە شەرعیەتی داواكردنی دوعای خێر لە پێغەمبەران (عليهم الصلاة والسلام) و پیاوچاكان تا لە ژیانی دونیادا مابن و نەمردبن، بۆ تێكڕای موسڵمانان. وە چەندان بەڵگە هەیە^(٢٣) لەسەر شەرعیەتی ئەم داوای دوعا كردنە ـ لەچاكەكارانی زیندوو، كە بچیتە لایان و داوایان لێ‌ بكەیت دوعا بۆ موسڵمانان بكەن، نەك داوا لە پیاوچاكان بكەیت لە دوورو بێ‌ ئاگاییانەوە.

دوو وەسیلەی شەرعی بۆ بەختەوەر بوون بە شەفاعەت
دوای ئەوەی كە تێگەیشتین: داوای شەفاعەت بۆكردن لە پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ و پیاوچاكان دوای مردنیان، دەبێتە ڕێگری شەفاعەت بۆ كردن.
وە زانیمان تەنها موسڵمانی تەنها خوا پەرست (الْمُوحِّد) شەفاعەتی بۆ دەكرێت.
با بزانین ئایا هیچ وەسیلەیەكی زیاتر هەیە كە بیگرینە دەست و ببێتە مایەی بەختەوەر بوون بە شەفاعەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ؟!
لە وەڵامدا دەڵێم: بەڵێ‌، ئەگەر بڕواداری تەنها خوا پەرست ئەم دوو وەسیلەیەی داهاتوو بگرێتە دەست ئەوە ـ إن شاء الله ـ بە دڵنیاتر بەختەوەر دەبێت بە شەفاعەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:

١. پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فەرموویەتی: ((مَنْ قَالَ حِينَ يَسْمَعُ النِّدَاءَ: اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ وَالصَّلاَةِ الْقَائِمَةِ آتِ مُحَمَّدًا الْوَسِيلَةَ وَالْفَضِيلَةَ، وَابْعَثْهُ مَقَامًا مَحْمُودًا الَّذِي وَعَدْتَهُ، حَلَّتْ لَهُ شَفَاعَتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ)) ^(٢٤).
واتە: هەركەسێك دوای بانگ بیستن^(٢٥) بڵێت: (اللَّهُمَّ رَبَّ هَذِهِ الدَّعْوَةِ التَّامَّةِ وَالصَّلاَةِ الْقَائِمَةِ آتِ مُحَمَّدًا الْوَسِيلَةَ وَالْفَضِيلَةَ، وَابْعَثْهُ مَقَامًا مَحْمُودًا الَّذِي وَعَدْتَهُ) ئەوە بەر شەفاعەتی من دەكەوێت و خوا دەمكاتە شەفاعەتكاری.

٢. پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فەرمویەتی: ((مَنْ صَلَّى عَلَيَّ حِينَ يُصْبِحُ عَشْرًا، وَحَتَّى يُمْسِيَ عَشْرًا، أَدْرَكْتُهُ شَفَاعَتِي يَوْمَ الْقِيَامَةِ))^(٢٦).
واتە: هەر كەسێك كە بەیانی كردەوە (١٠) جار، سەڵاوەت بدات لەسەر من، وە كە ئێوارەشی كردەوە (١٠) جار، ئەوە شەفاعەتی منی گەیشتۆتێ‌ ڕۆژی قیامەت^(٢٧).
كەواتە: موسڵمانی تەنها خواپەرست، سەرەڕای تەوحیدەكەت، كە بناغەی ئیسلامەتیتە، ئەم دوو سەبەبەش بگرە دەست، بۆ ئەوەی بەر شەفاعەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بكەویت، بەڵام وریابە، نەكەیت ڕێگەیەكی داهێنراو بگریتەبەر، بە نیازی بەختەوەر بوون بە شەفاعەتی پێغەمبـەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ .

ئێستا دەڵێین : كێ‌ دینێكی تازەی داهێناوەو، دینی دێرینی ئیسلامی وەلاناوە ؟!
موسڵمانی شوێن كەوتەی قوڕئان و سوننەت، دوای ئەوەی جیاوازی نێوان (شەفاعەتی شیركی و شەفاعەتی شەرعی)ت بۆ ڕوون بۆوە، وەزانیت كێ‌یە داوای شەفاعەتی شیركی دەكات، وە كێشە داوای شەفاعەتی شەرعی دەكات. وە بۆت دەركەوت كێ‌ بێ‌ بەش دەبێت لە شەفاعەت لە ڕۆژی دوایی و، كێش بەختەوەر دەبێت بە شەفاعەت و، شەفاعەتی بۆ دەكرێت، وە زانیت جیاوازی چییه لە نێوان (التوسل الشرعي) وە (التوسل البدعي)وە (التوسل الشركي)، وە زانیت كامەیە ڕێگای لە خوا نزیك بونەوە.
كەواتە ئێستا زۆر ئاسانە لات ئەهلی باتڵ و ئەهلی حەق لێك جیا بكەیتەوە لە دەوروبەرت وە بزانیت كێ‌یە بەڕاستی شوێن كەوتەی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ و، دەستی گرتووە بەحەق و، لەسەر دینە دێرینەكەی ئیسلام ماوەو، لە ڕێگەی ئەو باب و باپیرانەی لای نەداوە كە ئەهلی عیلم بوون و دەستگرتوو بوون بە سوننەتی پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ.
وە دەشزانیت كێ‌ لای داوە لە ڕێگای ڕاستی باب و باپیران و زاناو پێشەوایان و چوار ئیمامەكان و پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ و هاوەڵانی رضي الله عنهم!! وە ئەوكاتە دەزانی كێ‌ دینی تازەی داهێناوەو سەری لە خەڵك شێواندووەو گومڕای كردون و پارچەپارچەی كردوون ؟!

ئایا ئەو كۆمەڵە گەنج و لاوە بڕوادارەن، كە وەك پەروەردگار دەفەرموێت:{إِنَّهُمْ فِتْيَةٌ آمَنُوا بِرَبِّهِمْ وَزِدْنَاهُمْ هُدًى ﴿١٣﴾ وَرَبَطْنَا عَلَىٰ قُلُوبِهِمْ إِذْ قَامُوا فَقَالُوا رَبُّنَا رَبُّ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ لَن نَّدْعُوَ مِن دُونِهِ إِلَـٰهًا ۖ لَّقَدْ قُلْنَا إِذًا شَطَطًا ﴿١٤﴾} [الكهف].
واتە: ئەوانە كۆمەڵە لاوێكن، باوەڕیان هێناوە بەخوا كە تەنها ئەو شایستەی پەرستن و، دڵ پێ‌ بەستن و، ئومێد پێ‌ بوون و، ئیعتیقاد پێ‌ بوون و، پشت پێ‌ بەستن و، لێ‌ ترسان و، هاوار بۆكردن و، بەگەورە دانان و، خۆش ویستن و، زەلیلی بۆ نواندن و، داوای یارمەتی لێ‌ كردن و، لە پێناودا تێ‌ كۆشان و، سەربڕین بۆ كردن و، ماڵ لە پێناو بەخشینە، كۆمەڵە لاوێكن ئاوا بە تەوحیدی باوەڕیان هێنا بوو بە پەروەردگاریان، وە ئێمەش ـ واتە پەروەردگار ـ هیدایەت و ڕێ‌ نمونیمان بۆ زیاد كردن، وە دڵەكانیانمان پتەوكرد لەسەر حەق و تەوحیدو ئازایەتی، وە نەترسانمان پێ‌ بەخشین بە شێوەیەكی وا كە ڕاست بوونەوە ڕوو بەڕوی سەركردە موشریكەكەیان و، عەقیدەی تەوحیدی خۆیان بە شانازیەوە خستەڕوو و وتیان: پەروەردگاری ئێمە پەروەردگاری هەموو ئاسمانەكان و زەویە. كەواتە تەنها ئەو پەرستراو (إله)ی حەقەو شایستەی پەرستن بۆ كردن و هاوار بۆ كردنە؛ بۆیە ئێمەی ئەهلی تەوحید {لَن نَّدْعُوَ مِن دُونِهِ إِلَـٰهًا} واتە: غەیری ئەو پەروەردگارە هاوار ناكەینە هیچ پەرستراوێكی ترو، پەرستنی بۆ ناكەین؛ چونكە ئەگەر هاوار بكەینە غەیری ئەو پەروەردگارە، ئەوە: {لَّقَدْ قُلْنَا إِذًا شَطَطًا ﴿١٤﴾} واتە: قسەیەكی زوڵم و پێچەوانەی ڕاست و لە حەق دەرچوومان كردووە.

ئا بەم شیوەیە پەروەردگار بیروباوەڕی ئەو گەنجانەی باس كردووەو، خۆیشی لەوە لێیان ڕازی بووە، جا ئایا ئەو كۆمەڵە گەنجەی كە ئەمە عەقیدەكەیان بوو، وە پەروەردگار پەسندی كردبون، ئایا ئەمانە لەسەر حەق و دینی ئیسلامن، یان ئەو خەڵكە نەفامانەی كە شەریك بۆ خوا دادەنین لە پەرستنداو، هاوار دەكەنە غەیری خوا؛ وەك پەروەردگار وەسفی ئەوانیشمان بۆ دەكات: {هَـٰؤُلَاءِ قَوْمُنَا اتَّخَذُوا مِن دُونِهِ آلِهَةً ۖ لَّوْلَا يَأْتُونَ عَلَيْهِم بِسُلْطَانٍ بَيِّنٍ ۖ فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّـهِ كَذِبًا ﴿١٥﴾} [الكهف].
واتە: ئەو قەومەی ئێمە لەغەیری خوا چەند پەرستراو(ئالیهە)ێكی تریان بۆ خۆیان داناوەو، هاواریان دەكەنێ‌ و، داوای یارمەتی و پەنادان و پاراستن و بە فریاكەوتنیان لێ‌ دەكەن و، ماڵ و سامانیان لە پێناودا دەبەخشن و، ئیعتیقادیان پێیانەو، لێیان دەترسێن و، بە گەورەیان دادەنێن و، زەلیلییان بۆ دەنوێنن !!

بەڵام بۆچی بەڵگەیەكی ڕوون و ڕاست ناهێننەوە لەسەر شەرعیەتی دانانی ئەم پەرستراوانەو داوای بەفریاكەوتنیان لێیان ؟!^(٢٨).
وە بێگومان هاوبەشی پەیداكەرانی كۆن و تازەش هیچ بەڵگەیەكیان پێ‌ نیە لە شوبهە زیاتر، كەواتە ئەو دینە داهێنراوو تازەیە كە ئەوانی لەسەرن و، بەناوی ئیسلامەتییەوە دەیكەن و، دەڵێن: واسیتە دانان و، شەفاعەت دانان لەنێوان خۆمان و خوادا بەئەمری خوایە ـ بەبێ‌ بەڵگەش وا دەڵێن ـ ، كەواتە ئەمانە درۆ بەناوی خواوە دەكەن و، بوهتانی بۆ دەكەن و، دینێكی تازەیان داهێناوە، وە كەسیش لەوە زاڵم تر نیە كە درۆ بەناوی خواوە دەكات و، شتێك بە دینی خوا دادەنێت كە خوا بە دینی دانەناوەو فەرمانی پێ‌ نەكردووە.
جا ئەمەیە عەقیدەو دینی ئەم خەڵكە نەفامانەی كە دژایەتی خوا بە تەنها پەرستەكان دەكەن، خۆیان شەریكیان بۆ خوا داناوە بەبێ‌ بەڵگەو، درۆیان بەناوی خواوە كردووەو، دینێكی تازەیان هێناوەو، كەس لە ئەوان زاڵم تر نیە، وەك پەروەردگار فەرمووی:{فَمَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرَىٰ عَلَى اللَّـهِ كَذِبًا} واتە: كێ‌ زاڵم ترە لەو كەسەی درۆ بەناوی خواوە دەكات و، شتێك بەناوی خواوە دەڵێت كە خۆی نەیفەرمووە؟!
وە سەرەڕای ئەم هەموو ڕوون كردنەوەیەش گۆڕپەرستان هەر وازناهێنن لە دینە داهێنراوە تازەكەی خۆیان، وە لە پێناوی دینەكەشیاندا چەندان شوبهەی تر بڵاو دەكەنەوە، بۆ ئەوەی خەڵكی سادەو ناتێگەیشتوی پێ‌ ڕاو بكەن، بەڵام بە پشتیوانی خوا بە بەڵگەی حەق لە قوڕئان و سوننەت، یەك لە دوای یەك هەموو شوبهەو درۆكانیان هەڵدەوەشێنینەوە ـ إن شاء الله ـ.
لە کتێبی : خواپەرستى نەک شەخس پەرستى وەرگیراوە لە نوسینى : د.عبداللطیف أحمد

(١) ڕازی سەبارەت بەم جۆرە شەفاعەتە فەرموویەتی:
(اختلفوا في أنهم كيف قالوا في الأصنام إنهم شفعاؤُنا عند الله !...) فذكر صوراً، منها قوله:
(ورابعها: أنهم وضعوا هذه الأصنام والأوثان على صور أنبيائهم وأكابرهم، وزعموا أنهم متى اشتغلوا بعبادة هذه التماثيل فإن أولئك الأكابر تكون شفعاء لهم عند الله تعالى.
ونظيره في هذا الزمان: اشتغال كثير من الخلق بتعظيم قبور الأكابر، على اعتقادهم أنهم إذا عظَّموا قبورهم فإنهم يكونون لهم شفعاء عند الله) ((تفسير الفخر الرازى)):(١٧/٥٩- ٦٠).
(٢) وقال الفخر الرازى في ((تفسيره)):(٢٦/٢٨٥) : (إعلم أن الكفار أوردوا على هذا الكلام سُؤالاً، فقالوا: نحن لانعبد هذه الأصنام لاعتقاد أنها آلهة تضر وتنفع، وإنَّما نعبدها لأجل أن يصير أولئك الأكابر شفعاء لنا عند الله، فأجاب الله تعالى بأن قال: {أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّـهِ شُفَعَاءَ ۚ قُلْ أَوَلَوْ كَانُوا لَا يَمْلِكُونَ شَيْئًا وَلَا يَعْقِلُونَ ﴿٤٣﴾} (الزمر).
وتقرير الجواب: أن هؤلاء الكفار إما أن يطمعوا بتلك الشفاعة من هذه الأصنام، أو من أُولئك العلماء والزهاد الذين جُعِلَت هذه الأصنام تـماثيل لها.
والأول باطلٌ؛ لأن هذه الجمادات وهي الأصنام لا تـملك شيئا ولا تعقل شيئا، فكيف يُعقل صدور الشفاعة عنها؟!
والثاني باطلٌ؛ لأن في يوم القيامة لا يملك أحد شيئا، ولا يقدر أحد على الشفاعة إلاّ بإذن الله، فيكون الشفيع في الحقيقة هو الله، الذي يأذن في تلك الشفاعة. فكان الاشتغال بعبادته أولى من الاشتغال بعبادة غيره).
(٣) (مجموع الفتاوى ١ / ١٥٠ ـ ١٥١) .
(٤) مجموع الفتاوى (١ / ١١٨).
(٥) مجموع الفتاوى (١ / ١٤٩ - ١٥٠).
(٦) تفسير المنار (١ / ٣٠٦).
(٧) مدارج السالكين لابن القيِّم: (١ / ٣٤٦ ـ ٣٤٧) ونقله صاحب (فتح المجيد) مختصرا له: (٢١٢- ٢١٣).
(٨) وتەی شێخ الاسلام ابن تيمية، بڕوانە (مجموع الفتاوى).
(٩) وتەی زانای المفسّر (عبدالرحمن بن ناصر السعدى) القول السديد ص ٦٣.
(١٠) وە (شيخ الاسلام) فەرموویەتی: (فَأَمَّا إذَا أَذِنَ لَهُ فِي أَنْ يَشْفَعَ فَشَفَعَ؛ لَمْ يَكُنْ مُسْتَقِلًّا بِالشَّفَاعَةِ، بَلْ يَكُونُ مُطِيعًا لَهُ أَيْ تَابِعًا لَهُ فِي الشَّفَاعَةِ، وَتَكُونُ شَفَاعَتُهُ مَقْبُولَةً وَيَكُونُ الْأَمْرُ كُلُّهُ لِلْآمِرِ الْمَسْئُولِ ...
فَإِنَّ الشَّفَاعَةَ إذَا كَانَتْ بِإِذْنِهِ لَمْ تَكُنْ مِنْ دُونِهِ، كَمَا أَنَّ الْوِلَايَةَ الَّتِي بِإِذْنِهِ لَيْسَتْ مِنْ دُونِهِ ؛ كَمَا قَالَ تَعَالَى: {إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّـهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا ...} [المائدة ٥٥].
وَأَيْضًا فَقَدْ قَالَ: {أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِ اللَّـهِ شُفَعَاءَ ۚ قُلْ أَوَلَوْ كَانُوا لَا يَمْلِكُونَ شَيْئًا وَلَا يَعْقِلُونَ ﴿٤٣﴾ قُل لِّلَّـهِ الشَّفَاعَةُ جَمِيعًا ۖ لَّهُ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ} [الزمر]، فَذَمَّ الَّذِينَ اتَّخَذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ شُفَعَاءَ وَأَخْبَرَ أَنَّ لِلَّهِ الشَّفَاعَةَ جَمِيعًا؛ فَعُلِمَ أَنَّ الشَّفَاعَةَ مُنْتَفِيَةٌ عَنْ غَيْرِهِ إذْ لَا يَشْفَعُ أَحَدٌ إلَّا بِإِذْنِهِ وَتِلْكَ فَهِيَ لَهُ) (مجموع الفتاوى) (١/ ١١٨- ١١٩).
(وَكُلُّ دَاعٍ شَافِعٍ دَعَا اللَّهَ - سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى - وَشُفِّعَ : فَلَا يَكُونُ دُعَاؤُهُ وَشَفَاعَتُهُ إلَّا بِقَضَاءِ اللَّهِ وَقَدَرِهِ وَمَشِيئَتِهِ، وَهُوَ الَّذِي يُجِيبُ الدُّعَاءَ وَيَقْبَلُ الشَّفَاعَةَ، فَهُوَ الَّذِي خَلَقَ السَّبَبَ وَالْمُسَبِّبَ، وَالدُّعَاءُ مِنْ جُمْلَةِ الْأَسْبَابِ الَّتِي قَدَّرَهَا اللَّهُ - سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى - .
وَإِذَا كَانَ كَذَلِكَ: فَالِالْتِفَاتُ إلَى الْأَسْبَابِ شِرْكٌ فِي التَّوْحِيدِ، وَمَحْوُ الْأَسْبَابِ أَنْ تَكُونَ أَسْبَابًا نَقْصٌ فِي الْعَقْلِ، وَالْإِعْرَاضُ عَنْ الْأَسْبَابِ بِالْكُلِّيَّةِ قَدْحٌ فِي الشَّرْعِ؛ بَلْ الْعَبْدُ يَجِبُ أَنْ يَكُونَ تَوَكُّلُهُ وَدُعَاؤُهُ وَسُؤَالُهُ وَرَغْبَتُهُ إلَى اللَّهِ - سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى -، وَاَللَّهُ يُقَدِّرُ لَهُ مِنْ الْأَسْبَابِ - مِنْ دُعَاءِ الْخَلْقِ وَغَيْرِهِمْ - مَا شَاءَ) (مجموع الفتاوى) (١/ ١٣١).
(١١) وە شێخ محمد رشيد رضا لة تفسير المنار (٣٠٨ /١) فەرموویەتی:
(وليس في الشفاعة بهذا المعنى ـ أي على أنَّها دعاءٌ يستجيبهُ الله تعالى ـ أنَّ الله سبحانه يرجع عن إرادةٍ كان أرادها لِأجل الشافع وإنَّما هي إظهار كرامةٍ للشافع بتنفيذ الإرادة الأزليَّة عقيب دعائه، وليس فيها أيضاً ما يُقَوي غرور المغرورين الذين يتهاونون بأوامر الدين ونواهيه اعتماداً على شفاعة الشافعين، بل فيه أنَّ الأمر كُلّه للهِ، وأنَّه لاينفع أحداً في الآخرة إلا طاعتهُ ورضاهُ {فَمَا تَنفَعُهُمْ شَفَاعَةُ الشَّافِعِينَ ﴿٤٨﴾} [المدثر]،{وَلَا يَشْفَعُونَ إِلَّا لِمَنِ ارْتَضَىٰ} [الأنبياء ٢٨].
(١٢) زاناى المفسّر (عبدالرحمن بن ناصر السعدى) فةرموى: ((لابُدَّ من اجتماع الشرطين: إذنه تعالى في الشفاعة، ورضاه عن المشفوع له
. ومن المعلوم المتقرر، أنه لايقبل من العمل إلاّ ماكان:(أ) خالصاً لوجه الله، (ب) موافِقا فيها صاحبه الشريعة، فالمشركون إذاً لا نصيب لهم من شفاعة الشافعين، وقد سدُّوا على أنفسهم رحمة أرحم الراحمين) ثيسير الكريم الرحمن (النجم:٢٦).
(١٣) ئيمام القرطبي المفسِّر فەرموویەتی:
(أنَّ الشهادة بالحق، غير نافعة إلا مع العلم، وأنَّ التقليد لايغني مع عدم العلم بصَّحة المقالة).
(١٤) چونكە:
(أ) شیرك عیبادەت هەڵدەوەشێنێتەوە: {وَلَقَدْ أُوحِيَ إِلَيْكَ وَإِلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكَ لَئِنْ أَشْرَكْتَ لَيَحْبَطَنَّ عَمَلُكَ وَلَتَكُونَنَّ مِنَ الْخَاسِرِينَ ﴿٦٥﴾} [الزمر]، {وَلَوْ أَشْرَكُوا لَحَبِطَ عَنْهُم مَّا كَانُوا يَعْمَلُونَ ﴿٨٨﴾} [الأنعام].
(ب) وە لەگەڵ نەبونی عەقیدەی (خوا بەتەنها پەرستی) عیبادەت سوودی نابێت:
{وَالَّذِينَ كَفَرُوا أَعْمَالُهُمْ كَسَرَابٍ بِقِيعَةٍ يَحْسَبُهُ الظَّمْآنُ مَاءً حَتَّىٰ إِذَا جَاءَهُ لَمْ يَجِدْهُ شَيْئًا وَوَجَدَ اللَّـهَ عِندَهُ فَوَفَّاهُ حِسَابَهُ ۗ وَاللَّـهُ سَرِيعُ الْحِسَابِ ﴿٣٩﴾} [النور]، {وَقَدِمْنَا إِلَىٰ مَا عَمِلُوا مِنْ عَمَلٍ فَجَعَلْنَاهُ هَبَاءً مَّنثُورًا ﴿٢٣﴾}[الفرقان]، {وَمَن يَعْمَلْ مِنَ الصَّالِحَاتِ مِن ذَكَرٍ أَوْ أُنثَىٰ وَهُوَ مُؤْمِنٌ فَأُولَـٰئِكَ يَدْخُلُونَ الْجَنَّةَ وَلَا يُظْلَمُونَ نَقِيرًا ﴿١٢٤﴾} [النساء].
(١٥) صحيح مسلم.
(١٦) تيسير الكريم الرحمن في تفسير كلام المنان (١ / ٥٨).
(١٧) (صحيح مسلم) .
(١٨) مدارج السلكين: (١ / ٣٤١) .
(١٩) (المبتدع): مرۆڤی بیدعەچی، ئەو موسڵمانەیە كە بەتەنها مەبەستی خوا پەرستییە، بەڵام خوا پەرستنەكەی بەو شێوەیە نیە كە خوا دایناوە لەسەر زمانی پێغەمبەرەكەی صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ واتە بۆ زیاتر لە خوا نزیك بوونەوە چەندان شتی داهێناوە لە خوا پەرستنیدا، كە ئیزنی پێغەمبەری صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لەسەر نیە وە هەر شتێكیش بۆ خوا بكرێت، بەڵام خوا دای نەنابێت لە ڕێگای پێغەمبەرەكەیەوە صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ؛ ئەوە بیدعەیەو داهێنراوە (مُحدَپْ)، وە هەموو داهێنراوێكیش گومڕایییەو ڕەت كراوەیەو قەبوڵ نابێ چونكە پێغەمبەر صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فەرموویەتی صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ((إِيَّاكُمْ وَمُحْدَثَاتِ الأُمُورِ فَإِنَّ كُلَّ مُحْدَثَةٍ بِدْعَةٌ)) واتة: خؤتان بثاريَزن لةو عيبادةتة داهيَنراوانة ضونكة هةموو عيبادةتيَكى داهيَنراو (بيدعةية) و ((وَكُلَّ بِدْعَةٍ ضَلاَلَةٌ وَكُلَّ ضَلاَلَةٍ فِى النَّارِ)) وة هةموو بيدعةيةكيش طومرِايىيةو هةموو طومرِايىيةكيش بؤ ناو ئاطرة.
(٢٠) ئەمەش بەڵگەیەكی ترە لەسەر بەدرۆ هێنانەوەی ئەو نەفامانەی كە عاشقی شیرك و بیدعەن و دژی تەوحیدو سوننەتن: كە دەڵێن: (ئەی لاوی موسڵمان: ئەوەش بزانە، پێغەمبەری خۆشەویستمان صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ژیانێكی بەرزەخی تەواوتری هەیە، بە جۆرێكی وەها: بەردەوام ئاگاداری كردارو، گوفتاری ئوممەتی خۆیەتی!!) بڕوانە (چەند گوڵێك لە گوڵزاری ئیسلام) (ل:٧٤).
(٢١) صحيح البخاري: (٦٥٨٢) وصحيح مسلم: (٦١٣٦) ومسند الإمام أحمد: (١٢٣٢٢) واللفظ له والزيادة له (٢٣٥٧٥) من حديث أبي سعيد الخدري رضي الله عنه .
وفي هذا الحديث تصريح بأن النبي صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ لا يعلم ما صار إليه حال أصحابه الذين أسلموا على يديه بنص الحديث ((إِنَّكَ لاَ تَدْرِي مَا أَحْدَثُوا بَعْدَكَ))، فحين رآهم عرفهم بأنهم اصحابه عام الوفود فحين اخذتهم الملائكة أخذ ينادي ((يَا رَبِّ أَصْحَابِي))، بالله عليكم لو كان يعلم وهو ميت حال أصحابه ألم يعلم أن هؤلاء ارتدوا بعده؟... ثم انظر إلى استشهاده صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ بالآية ومعنى ذلك أنه صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ يُقِرُّ أن شـأنه في ذلك كشأن أخيه عيسى عليه السلام؛ كان شهيدا عليهم مدة حياته ولكن بعد وفاته انقطعت مشاهدته وعلمه بـهم وأن الله تعالى وحده كان هو الرقيب عليهم، فهلا آب عباد القبور إلى رشدهم ؟!!!
(٢٢) صحيح مسلم: (٤٧٢).
(٢٣) بڕوانە بەشی التوسُّل كە لەوێ‌ ئەثەری عومەری كوڕی خەتتاب و موعاویەمان رضي الله عنهم باس كردووە.
(٢٤) صحيح البخاري: (٦١٤).
(٢٥) تێبینی (1): ئەم دوعایە دوای بانگە، وەك لە حەدیسەكەدا دەفەرموێت (مَنْ قَالَ حِينَ يَسْمَعُ النِّدَاءَ) وە دروست نیە قیاسی قامەت بكرێتە سەر بانگ ودوای قامەتیش بگوترێت!
تێبینی (2): لەم دوعایەدا سێ‌ بڕگە زیاد كراون كە بەڕاستی لە حەدیسەكەدا نەهاتوون:
ا ـ بڕگەی: (والدرجة الرفيعة العالية) دوای (الوسيلة والفضيلة).
ب - بڕگەی: (وارزقنا شفاعته وزيارته) لە دوای (وعدتَهُ) .
ج - بڕگەی: (إنّك لا تـخلف الميعاد) لە كۆتاییدا .
ئەم سێ‌ بڕگەیە لە حەدیسەكەدا نیە بە (صحيحى)، وە پابەند بوون بە خودی حەدیسەكە پێویستەو باشترە، لە زیاد كردن لەسەری، چونكە دوعایە؛ دوعاش عیبادەتە؛ عیبادەتیش بەگوێرەی بەڵگەیە، نەك هەوای نەفس و عەقڵ و تەقلیدی كوێرانە .
(٢٦) صحيح الجامع الصغير وزيادته .
(٢٧) لەم حەدیسەدا دەردەكەوێت كە سوننەت وەهایە، هەركەسەی خۆی بەتەنها سەڵاوەت لێ‌ بدات بەیانیان و ئێواران، نەك بە كۆرس و كۆمەڵ، بە دەنگی بەرز لە مزگەوتەكاندا !
(٢٨) تێبینی: بەڵگە ئەوەیە كە دوو سیفەتی تێدا بێت:
یەكەم: ڕاست بێت واتە یان ئایەتێكی قوڕئان بێت كە هەمووی ڕاستە. وە یان حەدیسێكی (صحيح) بێت؛ بەڵام حەدیسی هەڵبەستراو بەناوی پێغەمبەرەوە صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ یان حەدیسی لاواز (ضعيف) بەڵگە نیەو قەبوڵ نیە.
دووەم : پێویستە ئەو قەولە ڕاستە كە ئایەتێكی قوڕئان یان حەدیسێكی (صحيح)ـە، ڕوون و ئاشكراو (صريح)یش بێت لەسەر ئەو بابەتەی بەڵگەكەی بۆ هێنراوەتەوە. چونكە با قەولەكە ڕاستیش بێت، بەڵام كە بە ڕوون و ئاشكرا باسی ئەم بابەتە نەكات؛ ئەوە بە شوبهە دادەنرێت نەك بە بەڵگە.
وە كە سەیری قسەكانی گۆڕپەرست ونەفامەكان بكەین، دەبینین هیچ بەڵگەیەكیان پێ‌ نیە. چونكە قسەكانیان یان ڕاست (صحيح) نین، بەڵكو حەدیسی (ضعيف وموضوع)ن، وەیان ڕاستن بەڵام ئاشكراو ڕوون (صريح)نین! و، ڕاستەوخۆ پەیوەندیان نیە بەم بابەتەی كەبۆی هێنراوەتەوەو، بەڵگە نیە لەسەری بەڕوونی، بەڵكو:(كلمةُ حق أريد بها الباطل): واتە قسەیەكی حەقەو بۆ مەبەستێكی ناحەق بەكار هێنراوە. كەواتە خاوەنی شوبهەن ، نەك بەڵگە !