بسم الله الرحمن الرحیم
سەرەتا بێگومان بەڵگە ڕاستەكان ئەوە دەسەلمێنن كە كردەوەى بەندەكان بەرز دەكرێتەوە بۆلای خوا وپیشانی دەدرێت، ڕۆژانە وهەفتانە وساڵانە.
سەبارەت بە ڕۆژانە، دوجارە، جارێك بە شەو، وجارێكیش بە ڕۆژ، وەك لە صحيح مسلم (179)، هەروەها صحيح البخاري (555) ومسلم (632) دا هاتوە.
سەبارەت بە هەفتانە دیسانەوە دوجار لە هەفتەیەكدا دوبارە دەبێتەوە، جارێكیان لە دوشەممە، وجارێكیشیان لە پێنج شەممە. وەك لە صحیح مسلم (2565 )، وسنن الترمذي (747) وسنن النسائی (2358)، هاتوە.
سەبارەت بە ساڵانە، جارێكە، ئەویش لە مانگی شەعباندا بەرز دەكرێتەوە وپیشاندەدرێت، وەك لە سنن النسائی (2357) هاتوە وئەلبانیش لە «صحیح الجامع» بە سەحیحی داناوە.
ئەمەش لەلای زانایان شتێكی سەلمێندراوە وجێی گومان نیە. چونكە كەس نكوڵی لێنەكردوە پێم باش نیە ناوی كەس بهێنمەوە.
لەمەوە ڕون بویەوە، بەرزكردنەوە وعەرزی كردەوەكان ڕاستە وجێی گومان نیە.
بەڵام پێش باسكردنی حیكمەتەكەی، پێویستە بڵێم:
• واجبە لەسەر موسڵمان كە تەسلیمی فەرمانی خوا وفەرمانە سەحیحەكانی پەیامبەرەكەى ﷺ بێت. پەیام لە خواوەیە وگەیاندنی لەسەر پەیامبەرە وباوەڕپێكردنیشی لەسەر ئێمە. بەڵكو پێی ئیسلام ڕاناوەستێت مەگەر لەسەر پشتی تەسلیم بون. یانی: ئیسلامەتی موسڵمان ناچەسپێ مەگەر تەسلیمی دەقەكانی قورئان وسوننەت بێت، ودژی نەوەستێتەوە بە عەقڵی پەتی ناساغ وقیاسی ناڕێك.
• هەورەها قەیدی نیە موسڵمان پرسیار بكات لەبارەى ئەو پرسە دینیانەى كە لای جێی ئیشكالە، دروستە پرسیار بكات یان بگەڕێت بە دوای ڕونكردنەوە وحیكمەت بۆ هیدایەتی زیاتر، بەڵام لەگەلأ تەسلیم بوندا.
• دروست نیە بۆ هیچ كەسێك پێشنیار بداتە خوای گەورە، یان بڵێ: ئەوە باشترە وئەوە چاكترە، یان پێی وا بێت فلان شتی ئیسلام دژی حیكمەتە، بەڵكو ئەوە مرۆڤە نەزانی وكەمحاڵی بون وبێ حیكمەتی دەدرێتە پاڵ نەك خوای گەورە. {لَا يُسْأَلُ عَمَّا يَفْعَلُ وَهُمْ يُسْأَلُونَ }.
• ئەبێت موسڵمان وەسوەسەی شەیتان لەخۆی دوربخاتەوە، موسڵمان ئاسا بڵێت: {سَمِعْنَا وَأَطَعْنَا غُفْرَانَكَ رَبَّنَا وَإِلَيْكَ الْمَصِيرُ}. ونابێت دەرگای شەیتان لە خۆی بكاتەوە وشوێنی هەنگاوەكانی شەیتان بكەوێت. جا لەو هەنگاو ودەرگانەى شەیتان بریتیە لە هەندێك پرسیار كە پەلەكێشی دەكات بۆ تیاچون وزەرەمەندی.
 ئینجا دەڵێم:
• دەكرا هەر لەسەر وەزنی ئەو پرسیارە پرسیاری تر بكەیت وبڵێی: ئەسڵەن بۆ دەنوسرێتەوە مەگەر خوا خۆی هەمو كاروكردەوەى بەندەكان نازانێت؟! پرسیاری تری لەم جۆرەش زۆرە، كە پێویستە موسڵمان دەرگاكەى لەخۆی نەكاتەوە، ئەگەرنا بە دڵنیاییەوە تیا دەچێت.
• هەروەها ئەبێت بزانرێت خواى گەورە دانا وزانا وپارێزەرە وچاودێر وڕەقیب وبینەری وبیسەرە وتۆسقاڵە زەڕەیەكی لێ ون نابێت: {ولَا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ، وَكَفَى بِاللَّهِ حَسِيبًا} {لَا يَعْزُبُ عَنْهُ مِثْقَالُ ذَرَّةٍ فِي السَّمَاوَاتِ وَلَا فِي الْأَرْضِ وَلَا أَصْغَرُ مِن ذَلِكَ وَلَا أَكْبَرُ}. تەنانەت لە حەدیسی قودسیدا ئەفەرموێ: «ئەى بەندەكانم ئەوە كردەوەكاتانە، هەمویم سەرژمێر كردوە بۆتان پاشان لەسەری پاداشتان دەمەوە وەكو خۆی، جا هەركەس چاكەى تێدا بینیەوە با حەمدی خوا بكات، كێش ئەوەى نەبینیوە با تەنها لۆمەى كەس نەفسی خۆی بكات» مسلم: 6737. هەروەها لە الترمذي 2155 هاتوە كە هەمو شتێكی نوسیوە تا ڕۆژی قیامەت، هەروەها لە مسلم: 6919، هەمان واتا هاتوە. ه
• هەروەها فریشتەى ڕاسپاردوە بۆ نوسینەوەى كردەوەكانی بەندە: {وَإِنَّ عَلَيْكُمْ لَحَافِظِينَ * كِرَامًا كَاتِبِينَ * يَعْلَمُونَ مَا تَفْعَلُونَ} [الإنفطار:10-12]. كە ئەشمرێت پەڕاوەكەى دەپێچرێتەوە ولە گەردنی دەبێت لە گۆڕەكەیدا ولە قیامەت زیندو بویەوە پەڕاوەكە دەكرێتەوە: {وَكُلَّ إِنسَانٍ أَلْزَمْنَاهُ طَآئِرَهُ فِي عُنُقِهِ وَنُخْرِجُ لَهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ كِتَابًا يَلْقَاهُ مَنشُورًا * اقْرَأْ كَتَابَكَ كَفَى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيبًا} [الإسراء: 13 - 14].
سەبارەت بە حیكمەتی نوسینی وبەرزكردنەوەی وعەرزكردنی، ئەوەى زانستمان پێی هەبێت زۆرە، لەوانە -خواش زاناترە-:
• بۆ هاندانی بەندەیە تا زیاتر عیبادەت بكات لەو كاتانەى كردەوە بەرز دەكرێتەوە وعەرزدەكرێت، تەنانەت پەیامبەری خوا  ﷺ خۆی ئەفەرموێ: «ڕۆژانی دوو شەممە وپێنج شەممە كردەوەكان عەرزی خوا دەكرێت، جا پێم خۆشە كە كردەوەكەم عەرزكرا بە ڕۆژو بم». رواه الترمذي. بۆیە بەهۆی ئەم بەرزركردنەوە وپیشاندانە ئێواران تەوبە دەكات لە تاوانی ڕۆژەكەى، بەیانیان تەوبە دەكات لە تاوانی شەوەكەى، دوشەممان تەوبە دەكات لە تاوانەكانی پێشتر، پێنج شەممان تەوبە دەكات لە تاوانەكانی پێشتر. بۆیە هەندێك لە تابعین لە پێنج شەممە دەگریا، دەیوت: ئەمڕۆ كردەوەكانمان عەرزی خوا دەكرێت! «لطائف المعارف».
• هەروەها -كە هەر درێژەدەری خاڵی پێشوە- بۆ دوركەوتنەوەى بەندەكانە لە تاوانەكان.
• هەروەها بونی بەرزكردنەوە وعەرزكردنی ڕۆژانە وشەوانە ودوشەممانە وپێنج شەممانە وساڵانە،  هەموی بۆ ڕێخۆشكاریە بۆ عەرز وپیشاندانە گەورەكەى قیامەت، جا كە دەزانێت بەردەوام دەنوسرێ وعەرز دەكرێ  بە ڕۆژانە وشەوانە ودوشەممانە وپێنج شەممانە وساڵانە. زیاتر خۆی ئامادە دەكات. بۆ نمونە: تەماشا دەكەیت مامۆستاكان سەرباری بونی تاقیكردنەوەى كۆتایی ساڵ ، تاقیكردنەوەى ڕۆژانە ومانگانە ونیوەى ساڵیش هەیە، هەموی بۆ ئامادەكردنی خوێندكارە وتەمبەڵنەبونیەتی لە خر ئامادەكردن.
• هەروەها ئەگەر مرۆڤ بزانێ لەسەری نانوسرێ یان دەنوسرێ بەڵام یەكجارە ولە قیامەت پیشانی دەدرێت، بێگومان وەكو ئەوە نیە بزانێ ڕۆژی دووجار وهەفتانە دوو جار لەسەری دەنوسرێ، ئەوسا بێگومان كاریگەری زیاترە وئەمەش لە حیكمەت ومەبەستەكانی نوسینە.
• واتە: مرۆڤ با ئیمانداریش بێت وبڕوای وا بێت كە خوا دەیبینێت، بەڵام توشی بێئاگایی وغەفڵەت دێت، جا كە زانی فریشتەكان دەینوسن وبەرزی دەكەنەوە وپیشانی خواى دەدەن، بێگومان هانی دەدات بۆ بێداری وریایی وهۆشیاری وئاگاهاتنەوەى.
• ئەم نوسینەوەیە بۆ زەبت وردبینی وتەدقیق وتۆكمەییە –والله أعلم- بە هەمان شێوە بەرزكردنەوەیی وعەرزكردنی. هەربۆیە دوو فریشتەشی ڕاسپاردوە وبەردەوام هەمیشە لەگەڵیدان وهەمو شتێكی دەنوسێت: {إِذْ يَتَلَقَّى الْمُتَلَقِّيَانِ عَنِ الْيَمِينِ وَعَنِ الشِّمَالِ قَعِيدٌ * مَا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ} [ق: 17- 18]. {عَتِيدٌ} واتە ئامادەیە بەدرەوام، {رَقِيبٌ} لە نوسینەوە هیچ جێناهێلێت.!
• هەروەها ئەڵێم چی بێزاری موسڵمان دەكات لەو نوسینەوە وبەرزكردن وعەرزكردنەدا؟! بێگومان هیچ؟! خۆ ئەگەر ئیمان لاوازێكی وەك ئێمەش بو، ئەوە جاروبار یادی دێتەوە تەوبەیەك دەكات وشەرم دەیگرێت، بەڵام نەخۆش ومونافیق وكافرەكان بێگومان هەمو شتێكی ئەو نوسینەوەیە ناخۆشە بۆیان وپێی بێزارن: {مَالِ هَذَا الْكِتَابِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا} [الكهف: 49]. سەرشۆڕی پەشیمانیە لەسەر سەرشۆڕی وپەشیمانی، قورئانیش باسی هەندێك لەو شەرمەزاریەی ئەوانمان بۆ دەكات لە قورئاندا.
لەمەوە ڕون بویەوە نوسین وبەرزكردنەوە وعەرزكردنی نامەى كردەوەى فریشتەكان لەو كاتانەدا كارێكی ڕێكخراو وتەنزیمیە، بۆ ئەو حیكمەتانە وجگە لەوەش خوا دیناوە، ئەگەرچی خوا سبحانە زانستی هەمو شتێكی هەیە وپێش بەرزردكرنەوەى هەموی دەزانێت.
والله أعلم.

مامۆستا على خان