بسم الله الرحمن الرحیم
سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.

مانای ( التَّواضُع ) لەڕووی زمانەوانیەوە :
(التواضع) بەمانای خۆ شکاندن دێت .
مانای ( التَّواضُع ) لەڕووی ئیستلاح وبەکار هێنانەوە :
(التَّواضُع) بریتی یە لە : (ترك التَّرؤس، وإظهار الخمول، وكراهية التَّعظيم، والزِّيادة في الإكرام، وأن يتجنَّب الإنسان المباهاة بما فيه مِن الفضائل، والمفاخرة بالجاه والمال، وأن يتحرَّز مِن الإعجاب والكِبْر) ((تهذيب الأخلاق)) للجاحظ (ص 25).
واتە: واز هێنان لەخۆ بەسەرۆک وسەردار زانین ، ودەربڕینی بێتاقەتی ، وڕق بوونەوە لەخۆ بەگەورە زانین ، وزیاد بەڕێز بوون ، ومرۆڤ دوور کەوێتەوە لەخۆ هەڵنان بەشتە باشەکان ، وفیز کردن بەناوبانگ وماڵ ، ودوور کەوێتەوە وخۆی بپارێزێت لە لەخۆ ڕازی بوون وخۆ بەگەورە زانین .

یەکەم : هەڵنان بۆ خۆ بەکەم زانین لەقورئانی پیرۆزدا :
- خوای پەروەردگار فەرموویەتی : (( وَعِبَادُ الرَّحْمَنِ الَّذِينَ يَمْشُونَ عَلَى الأَرْضِ هَوْنًا )) [الفرقان: 63].
واتە: وه‌ به‌نده‌كانی خوای گه‌وره‌ ئه‌و كه‌سانه‌ن كه‌ به‌سه‌ر زه‌ویدا ئه‌ڕۆن به‌هێمنی و ئارامی به‌بێ ئه‌وه‌ی كه‌ به‌ لووتبه‌رزی و فه‌خرو شانازى بڕۆن (مه‌به‌ست ئه‌وه‌ نیه‌ به‌لاوازى بڕۆن وه‌كو نه‌خۆش).
 
ابن القيِّم دەڵێت: (واتە: ئارام وگرانی و ویقار ، بە خۆ بەکەم زانین وزۆر دڵخۆش نەبوون وخۆ بەگەورە نەزانین ، حەسەن دەڵێت: (علماء حلماء)واتە: زانایان لەسەر خۆ وئارامن .
وە محمَّد بن الحنفيَّة دەڵێت : خاوەنی ویقار وپاکیەتی ، قسەی بێتام ناکەن وکرداری بێ نرخ ئەنجام نادەن ، وگەر ئەوەیان لەگەڵ بکرێت ئەوا لەسەر خۆ وئارامن.

و(الهَوْن) بەفەتحی (هـ) لەڕووی زمانەوانیەوە بەمانای : نەرم ونیانی دێت ، و(الهُون)بەزەمی (هـ) لەڕووی زمانەوانیەوە بەمانای : سەرشۆڕی وزەلیلی دێت ، ئەوەیان کەفەتحەی لەسەرە : سیفەتی ئەهلی ئیمانە ، وئەوەشیان کەزەمەی لەسەرە سیفەتی ئەهلی کوفرە ، وپاداشتیان لای خودا ئاگری دۆزەخە .  ((مدارج السَّالكين)) (3/108).) .

خوای گەورە فەرموویەتی: ((تِلْكَ الدَّارُ الآخِرَةُ نَجْعَلُهَا لِلَّذِينَ لا يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي الأَرْضِ وَلا فَسَادًا وَالْعَاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ )) [القصص: 83].
واتە: خوای گه‌وره‌ ئه‌فه‌رمووێ: به‌هه‌شتمان بۆ كه‌سانێك داناوه‌ كه‌ خۆیان به‌گه‌وره‌ نازانن له‌سه‌ر ڕووی زه‌ویداو لووتبه‌رز نین وه‌ ئاشووب ناگێڕن و ماڵى خه‌ڵكى به‌ ناحه‌ق ناخۆن ، وه‌ سه‌ره‌نجامیش هه‌ر بۆ ئه‌و كه‌سانه‌یه‌ كه‌ ته‌قوای خوای گه‌وره‌ ئه‌كه‌ن. 
 ابن كثير دەڵێت: ( خوای پەروەردگار هەواڵ دەدات بەوەی ڕۆژی دوایی وخۆشیە بەردەوامەکەی کەناگۆڕێ ولەنێو ناچێت ، بۆ عەبدە باوەڕدارەکانی داناوە ئەوانەی کەخۆ بەکەم زان ونەرم ونیانن ئەوانەی کەفیز ناکەن بەسەر ئەرزدا ، واتە: خۆ بەگەورە نازانن لەبەرانبەر کەسانی تردا ، وخراپە وفەساد بڵاو ناکەنەوە تیایاندا . ((تفسير القرآن العظيم)) (6/258)

دووەم: هەڵنان بۆ بۆ خۆ بەکەم زانین لەسووننەتی پێغەمبەردا ﷺ:
ئیسلامی خەڵکی هەڵناوە لەسەر خۆ بەکەم زانین وپێ داگری کردووە لەسەری لەپێناوی خودادا ، وەهەرکەسێک خۆی بەکەم بزانێت خوا پاداشتی دەداتەوە بەبەرز کردنەوەی ، وچەند فەرموودەیەک لەم بارەیەوە هاتوون وبەڵگەن لەسەر ئەوە :
- لەوانەی فەرموودەی پێغەمبەر ﷺ فەرمووییەتی: ((ما نقصت صدقة مِن مال، وما زاد الله عبدًا بعفوٍ إلَّا عزًّا، وما تواضع أحد لله إلَّا رفعه الله))  رواه مسلم (2588) مِن حديث أبي هريرة رضي الله عنه. .
واتە: ماڵ بەخێر کردن کەم ناکات ، و عەبد بەلێبوردن هیچ شتێکی زیاد نابێ جگە لەبەعیزەت بوون ، وهەرکەسێک بۆ خودا خۆی بچەمێنێت وخۆی بەکەم بزانێت ئیلا خودا بەرزی دەکاتەوە .

القاضي عياض لەبارەی ئەم بڕگەیەوە ((وما تواضع أحد لله إلَّا رفعه الله)):دەڵێت:

 (فيه وجهان: أحدهما: أنَّ الله تعالى يمنحه ذلك في الدُّنْيا جزاءً على تواضعه له، وأنَّ تواضعه يُثْبِتُ له في القلوب محبَّةً ومكانةً وعزَّةً.
والثَّاني: أن يكون ذلك ثوابه في الآخرة على تواضعه) ((إكمال المعْلِم شرح صحيح مسلم)) للقاضي عياض (8/59).
واتە: دوو جۆر لێکدانەوەی بۆ کراوە:
دانەیەکیان : خودا ئەوەی لەدونیادا پێ دەبەخشێت وەک پاداشتێک بۆی لەبەرانبەر ئەو خۆ بەکەم زانینەدا ، وئەو کارە لەدڵەکاندا خۆشەویستی ڕێزی و عزەتی بۆ دەڕوێنێت .
دووەم: ئەو پاداشتەی لەقیامەتدا بدرێتەوە .
 
وە حاریسەی کوڕی وەهب گێڕاویەتیەوە ودەڵێت: گوێی لەپێغەمبەر ﷺ بووە دەیفەرموو ((ألا أخبركم بأهل الجنَّة؟ قالوا: بلى. قال ﷺ: كلُّ ضعيف متضعِّف، لو أقسم على الله لأبرَّه. ثمَّ قال:ألا أخبركم بأهل النَّار؟ قالوا: بلى. قال: كلُّ عتلٍّ جوَّاظٍ مستكبر))   .رواه البخاري (4918)، ومسلم (2853) مِن حديث حارثة بن وهب رضي الله عنه .
واتە: ئایا هەواڵتان پێ بدەم بەئەهلی بەهەشت ؟ گوتیان: بەڵێ .
پێغەمبەر ﷺ فەرمووی: هەموو لاوازێکی بەلاواز دانراو ، گەر سوێند لەسەر خودا بخوات بۆی بەجێ دێنێت .
پاشان فەرمووی: ئەی هەواڵتان پێ بدەم بەئەهلی دۆزەخ ؟ گوتیان: بەڵێ . فەرمووی: هەموو (( كلُّ عتلٍّ جوَّاظٍ   مستكبر)) .
جا ( عتلٍّ ): واتە: کەسی دڵڕەق و وشک وتوند لەموناقەشەدا بەباتڵ ، وگوتراوە: هەموو کەسێکی وشک و توندە. ((شرح مسلم)) للنووي (17/188).
وە (الجوَّاظ): قەڵەوێکە کە بەفیزەوە دەچێت بەسەر ئەرزدا وگوتراوە: کورتە باڵایەکی سک زلە وگوتراوە کەسێکی فاجرە : ((شرح مسلم)) للنووي (17/188).

القاضي عياض دەڵێت: (فەرموودەکەی لەبارەی ئەهلی بەهەشتەوە: ((كلُّ ضعيفٍ متضعِّف))... سیفەتێکە کەنەفی خۆ بەگەورە زانین ولوت بەرزی دەکات کەئەوەش سیفەتی ئەهلی دۆزەخە ، و وەسفکردنی خۆ بەکەم زانین وبێتاقەتی ، وملکەچ کردن بۆ خودا ، وهەڵنان لەسەری) ((إكمال الُمْعِلم شرح صحيح مسلم)) للقاضي عياض (8/383).

وە ابن معاذ دەڵێت: خۆشویستنی تۆ بۆ کەسی هەژار لەڕەوشتی پێغەمبەرانە ، وگرنگی دان بەکۆڕ ومەجلیسی پیاو چاکان ، وهەڵاتنت لەوانە نیشانەی دوو ڕووین)  (فيض القدير)) للمناوي (1/109).

سوودەکانی خۆ بەکەم زانین :
1- خۆ بەکەم زانین مرۆڤ بەرز دەکاتەوە وڕێزداری دەکات (1) .
2- خۆ بەکەم زانین دەبێتە هۆکاری ملکەچ بوون بۆ حەق وخۆ یەکلا کردنەوە بۆی   (2) .
3- خۆ بەکەم زانین خودی عیزەتە ؛ چونکە گوێڕایەڵی خودایە وگەڕانەوەیە بۆ حەق وڕاستی (3) .
4- ئەوندە بەسە کە خۆ بەکەم زانین وا لە بەندەکانی خودا دەکات کەخۆشیان بوێت ، وخودا پلەی بەرز دەکاتەوە  (4) .
5- خۆ بەکەم زانین مەسڵەحەتی دین ودونیا تێدایە ، وڕق وکینە لا دەبات ، وڕزگارکەرە لەفیز وخۆ هەڵنان  (5) .
6- خۆ بەکەم زانین سەلامەت بەدەست دەخات ، وبرایەتی دروست دەکات ، و کینە ناهێڵێت  (6) .
7- بەر وبوومی خۆشەویستی ، هەروەک چۆن بەر وبوومی قەناعەت ئارامی ، وخۆ بەکەم زانین زیاتر شەرفی پێ دەبەخشێت ، هەروەک خۆ بەگەرە زانین زیاتر مرۆڤ دادەگرێت  (7) .
8- خۆ بەکەم زانین دڵەکان یەک دەخات ،وخاوەنەکەی ڕێزدار دەکات.

(1)  ((روضة العقلاء)) لابن حبان البستي (ص 61).
(2)  ((الأخلاق الإسلاميَّة)) لحسن المرسي -بتصرُّف- (ص 209).
(3) ((الأخلاق الإسلاميَّة)) لحسن المرسي (ص 209).
(4) ((الأخلاق الإسلاميَّة)) لحسن المرسي (ص 209).
(5) ((فتح الباري)) لابن حجر بتصرُّف (11/341).
(6) ((روضة العقلاء)) لابن حبان البستي (ص 61).
(7) ((روضة العقلاء)) لابن حبان البستي (ص 61).