چەند بابەتێکی پەیوەندی دار 
کەسی تەوبەکار لەتاوان وەک ئەوە وایە تاوانی نەبێت 
ئایه کەسی تەوبەکار وەلی خودایه ؟
گۆڕینی تاوان و خراپە بۆ چاکە 
کەسی تەوبەکار پێویستە لەسەری هەوڵی چاککردنی دڵی بدات 
ئایە هەموو ئەوانەی تەوبە دەکەن دەچنە فیردەوسەوە؟

یەکەم: کەسی تەوبەکار لەتاوان وەک ئەوە وایە تاوانی نەبێت 
مرۆڤ هەرچەند تاوانی گەورە وبچووکی هەبێت گەر تەوبەیەکی ڕاست ودروست بکات خوا تەوبەکەی قەبوڵ دەکات ولێی خۆش دەبێت.  
خوای پەروەردگار فەرموویەتی: ﴿ وَهُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ وَيَعْفُو عَنِ السَّيِّئَاتِ وَيَعْلَمُ مَا تَفْعَلُونَ﴾ الشورى /25.
واتە: وه‌ خوای گه‌وره‌ ئه‌و خوایه‌یه‌ كه‌ ته‌وبه‌ له‌ به‌نده‌كانی وه‌رئه‌گرێت ،وه‌ له‌ خراپه‌و تاوانه‌كانیان ئه‌بوورێت ،وه‌ ئه‌زانێ ئێوه‌ چ كرده‌وه‌یه‌ك ئه‌كه‌ن. 

وە هەروەها فەرموویەتی: ﴿ قُلْ يَا عِبَادِي الَّذِينَ أَسْرَفُوا عَلَى أَنْفُسِهِمْ لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَمِيعاً إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ﴾  الزمر/53.
واتە: (ئیبنو عه‌بباس) ده‌فه‌رمێت: كه‌سانێك له‌ هاوبه‌شبڕیارده‌ران خه‌ڵكیان كوشتبوو به‌ زۆرى، وه‌ زینایان كردبوو به‌ زۆرى، هاتنه‌ لاى پێغه‌مبه‌رى خوا -ﷺ - وتیان ئه‌ی محمد -ﷺ - ئه‌وه‌ى تۆ ده‌یڵێیت و بانگه‌وازى بۆ ده‌كه‌یت شتێكى چاكه‌ به‌ڵام پێمان بڵێ: ئایا ئه‌و تاوانانه‌ى كه‌ پێشتر كردوومانه‌ ده‌سڕێته‌وه‌و خوا لێمان خۆش ده‌بێت؟ خواى گه‌وره‌ ئه‌م ئایه‌ته‌ى دابه‌زاندو فه‌رمووى: ئه‌ی محمد -ﷺ - به‌و به‌ندانه‌م بڵێ كه‌ ئیسراف و زیادڕه‌ویان كردووه‌ له‌ تاوان و سه‌رپێچیدا: بێئومێد نه‌بن له‌ ڕه‌حمه‌تی خوا ، به‌دڵنیایی خوای گه‌وره‌ له‌ هه‌موو تاوانێك خۆش ئه‌بێ ته‌نها شه‌ریك دانان نه‌بێت بۆی ئیتر له‌ هه‌موو تاوانێكی تر خۆش ئه‌بێت، (ئه‌مه‌ ئومێدبه‌خشترین ئایه‌ته‌ له‌ كتابی خوای گه‌وره‌، وه‌ صه‌حابه‌ زۆر دڵیان پێی خۆش بووه‌)، وه‌ (ئه‌م ئایه‌ته‌ بانگكردنى سه‌رجه‌م كافران و تاوانبارانه‌ بۆ ته‌وبه‌ كردن و گه‌ڕانه‌وه‌ بۆ لاى خواى گه‌وره‌، وه‌ ئه‌وه‌ى ته‌وبه‌ بكات چه‌ندێك تاوانى زۆر بێت خواى گه‌وره‌ لێى خۆش ده‌بێت، وه‌كو ئه‌و كه‌سه‌ى كه‌ سه‌د كه‌سى كوشت و ته‌وبه‌ى كردو خواى گه‌وره‌ لێى خۆش بوو)، (ابن عباس) ده‌فه‌رمێت: (هه‌ركه‌سێك له‌ پاش ئه‌م ئایه‌ته‌ خه‌ڵكى بێئومێد بكات له‌ ته‌وبه‌ ئه‌وا باوه‌ڕى به‌ قورئانى پیرۆز نیه‌) ، وه‌ به‌ دڵنیایی خوای گه‌وره‌ زۆر لێخۆشبوو به‌ڕه‌حم و به‌زه‌ییه‌. 

دووەم: ئایه کەسی تەوبەکار وەلی خودایه ؟
بەنیسبەت بوون بەوەلی خودا ،  هەموو باوەڕدارێکی بەتەقوا بەشێکی لەوەلیەتی بۆ هەیە ، بەئەندازەی باوەڕ وتەقواکەی ، خوای پەروەردگار فەرموویەتی: ﴿  أَلا إِنَّ أَوْلِيَاءَ اللَّهِ لا خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلا هُمْ يَحْزَنُونَ * الَّذِينَ آمَنُوا وَكَانُوا يَتَّقُونَ ﴾ يونس/62،63.
 واتە: ئاگادار بن و بزانن كه‌ به‌ڕاستی ئه‌ولیاو دۆستان و خۆشه‌ویستانی خوای گه‌وره‌ هیچ ترسێكیان له‌سه‌ر نیه‌ له‌ داهاتوویاندا له‌ قیامه‌تدا ،وه‌ هیچ خه‌فه‌تێكیش ناخۆن له‌وه‌ی كه‌ به‌جێیان هێشتووه‌ له‌ دونیا چونكه‌ خواى گه‌وره‌ باشترو چاكتریان پێ ده‌به‌خشێت. 
كێن ئه‌ولیائی خوای گه‌وره‌؟ ئه‌و كه‌سانه‌ن كه‌ باوه‌ڕدارو ئه‌هلی ته‌وحیدن به‌تاك و ته‌نها خوای گه‌وره‌ ئه‌په‌رستن و یه‌كخواپه‌رستن وه‌ ته‌قوای خوای گه‌وره‌ ئه‌كه‌ن و خۆیان له‌ تاوان ئه‌پارێزن. 

 شيخ الإسلام ابن تيمية رحمەتی خوای لێ بێ دەڵێت:
"فَكُلُّ مَنْ كَانَ مُؤْمِنًا تَقِيًّا، كَانَ لِلَّهِ وَلِيًّا. وَهُمْ عَلَى دَرَجَتَيْنِ: السَّابِقُونَ الْمُقَرَّبُونَ وَأَصْحَابُ الْيَمِينِ الْمُقْتَصِدُونَ، كَمَا قَسَّمَهُمْ اللَّهُ تَعَالَى فِي سُورَةِ فَاطِرٍ وَسُورَةِ الْوَاقِعَةِ وَالْإِنْسَانِ وَالْمُطَفِّفِينَ." انتهى من "مجموع الفتاوى" (2/234).
واتە: هەموو باوەڕدارێکی بەتەقوا ولەخوا ترس ، وەلی خودایە ، وئەوانە دوو کۆمەڵن و دوو پلەیان هەیە:
پێشڕەوان ونزیکان لەخودا ، وئەسحابولیەمین ئەوانەی کەمامناوەند و وەسەتن ، هەروەک خوای گەوره دابەشی کردوون بەسەر ئەو دوو تاقمەدا لەسورەتەکانی( فَاطِرٍ ) و(الْوَاقِعَةِ )و(الْإِنْسَانِ) و(الْمُطَفِّفِينَ)دا .

سێیەم: گۆڕینی تاوان وخراپە بۆ چاکە
وە بەنیسبەت گۆڕینی تاوان وخراپەوە بۆ چاکە ، بەو شێوەیەیە کە لەم ئایەتە پیرۆزەدا خودا ئاماژەی پێداوە: ﴿وَالَّذِينَ لَا يَدْعُونَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ وَلَا يَقْتُلُونَ النَّفْسَ الَّتِي حَرَّمَ اللَّهُ إِلَّا بِالْحَقِّ وَلَا يَزْنُونَ وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ يَلْقَ أَثَامًا * يُضَاعَفْ لَهُ الْعَذَابُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ وَيَخْلُدْ فِيهِ مُهَانًا * إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا﴾  الفرقان/68 – 70.
واتە: (ئیبنو عه‌بباس) ده‌فه‌رمێت: كه‌سانێك له‌ هاوبه‌شبڕیارده‌ران خه‌ڵكیان كوشتبوو به‌ زۆرى، وه‌ زینایان كردبوو به‌ زۆرى، هاتنه‌ لاى پێغه‌مبه‌رى خوا - ﷺ - وتیان ئه‌ی محمد - ﷺ - ئه‌وه‌ى تۆ ده‌یڵێیت و بانگه‌وازى بۆ ده‌كه‌یت شتێكى چاكه‌ به‌ڵام پێمان بڵێ ئایا ئه‌و تاوانانه‌ى پێشتر كردوومانه‌ ده‌سڕێته‌وه‌و خوا لێمان خۆش ده‌بێت؟ خواى گه‌وره‌ ئه‌م ئایه‌ته‌ى دابه‌زاند: وه‌ ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ له‌گه‌ڵ خوای گه‌وره‌دا دوعا ناكه‌ن له‌ خوایه‌كی ترو له‌ خوایه‌كی تر ناپاڕێنه‌وه‌ ته‌نها له‌ خوای گه‌وره‌ ئه‌پاڕێنه‌وه‌ ،وه‌ ئه‌و نه‌فسه‌ی كه‌ خوای گه‌وره‌ حه‌رامی كردووه‌ نایكوژن ته‌نها به‌ حه‌ق نه‌بێ: مه‌گه‌ر كه‌سێك له‌ دوای زه‌واجی شه‌رعی زینای كردبێت، یان كه‌سێكی به‌ ناحه‌ق كوشتبێت، یان له‌ دین هه‌ڵگه‌ڕابێته‌وه‌ ئه‌میش حاكمی موسڵمان ئه‌یانكوژێ ، وه‌ زیناش ناكه‌ن ، وه‌ هه‌ر كه‌سێك كاری وا بكات ، ئه‌وا تووشی تاوان و سزای خوای گه‌وره‌ ئه‌بێت، یاخود دۆڵێكه‌ له‌ دۆزه‌خ سزاى زیناكارانى تێدا ده‌درێت. 
له‌ ڕۆژی قیامه‌ت سزای چه‌ند قاتێك ئه‌درێ ، وه‌ له‌ناو سزادا ئه‌مێنێته‌وه‌ به‌ سه‌رشۆڕى و ڕیسوایی و زه‌لیلی.
ته‌نها كه‌سانێك ئه‌گه‌ر ته‌وبه‌یان كردبێ له‌م تاوانانه‌ وه‌ ئیمانیان هێنابێ وه‌ كرده‌وه‌ی چاكیان كردبێ، (كرده‌وه‌ى چاك ئه‌وه‌یه‌ نیه‌تت بۆ خوا بێت و بۆ ریات نه‌بێت، وه‌ له‌سه‌ر سوننه‌ت بێت و بیدعه‌ نه‌بێت) ، ئه‌مانه‌ خوای گه‌وره‌ له‌ دونیادا خراپه‌كانیان بۆ ئه‌گۆڕێت به‌ چاكه‌، یاخود له‌ قیامه‌تدا خراپه‌كانیان بۆ ئه‌گۆڕێت به‌ چاكه‌ ، وه‌ خوای گه‌وره‌ زۆر لێخۆشبوو و به‌به‌زه‌ییه‌. 

جا ئەم گۆڕینە: هەندێ لەزانایان پێیان وایە مەرج نی یە یەکسەر تاوانەکان بگۆڕدرێن بۆ چاکە ، بەڵکو ڕەنگە لەڕۆژی دوایی دا ولەکاتی لێپرسینەوەدا ئەوە بکرێت ، وبەڵگە بۆ بۆچوونەکەیان دێننەوە بەو فەرموودەیەیی کە ئەبو زەڕ خوا لێی ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەری خوا صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فەرمووی: ( إِنِّي لَأَعْلَمُ آخِرَ أَهْلِ الْجَنَّةِ دُخُولًا الْجَنَّةَ، وَآخِرَ أَهْلِ النَّارِ خُرُوجًا مِنْهَا، رَجُلٌ يُؤْتَى بِهِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ، فَيُقَالُ: اعْرِضُوا عَلَيْهِ صِغَارَ ذُنُوبِهِ، وَارْفَعُوا عَنْهُ كِبَارَهَا، فَتُعْرَضُ عَلَيْهِ صِغَارُ ذُنُوبِهِ، فَيُقَالُ: عَمِلْتَ يَوْمَ كَذَا وَكَذَا كَذَا وَكَذَا، وَعَمِلْتَ يَوْمَ كَذَا وَكَذَا كَذَا وَكَذَا، فَيَقُولُ: نَعَمْ، لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُنْكِرَ وَهُوَ مُشْفِقٌ مِنْ كِبَارِ ذُنُوبِهِ أَنْ تُعْرَضَ عَلَيْهِ، فَيُقَالُ لَهُ: فَإِنَّ لَكَ مَكَانَ كُلِّ سَيِّئَةٍ حَسَنَةً، فَيَقُولُ: رَبِّ، قَدْ عَمِلْتُ أَشْيَاءَ لَا أَرَاهَا هَا هُنَا 
فَلَقَدْ رَأَيْتُ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ضَحِكَ حَتَّى بَدَتْ نَوَاجِذُهُ ) رواه مسلم (190).
واتە:  من ئەزانم کێ ئاخیر کەسە کە لە ئاگر دێتە دەرەوە وە ئاخیر کەس کە ئەچێتە بەهەشتەوە ، کۆتا کەس کە لەدۆزەخ دەردەهێندرێت پیاوێکە لەڕۆژی دوایی دا دەهێندێت ، ودەوترێت  : تاوانە بچوکەکانی پێ پیشان بدەن وتاوانە گەورەکانی لەبەر چاو لابەرن ، جا تاوانە بچووکەکانی پێ پیشان دەدرێت ، ودەوترێت: لەفڵان ڕۆژدا ئەوە و ئەوەت کرد وئەنجامدا ، ئەویش دەڵێت: بەڵێ ، وناتوانی نکۆڵی لێ بکات لەکاتێکدا زۆر دەترست تاوانە گەورەکانی پێ پیشان بدرێت، پاشان دەوترێت تۆ لەبری هەر تاوانێک لەوانە چاکە و خێرێکت بۆ هەیە ، ئەویش دەڵێت: پەروەردگارم من کردەوە گەلێکم کردووە لێرەدا نایبینم .
ڕاوی فەرموودەکە دەڵێت : پێغەمبەری خوام بینی ﷺ پێکەنی تا وەکو کاکیلەکانی دەر کەوتن .

وە ابن رجب رحمەتی خوای لێ بێ دەڵێت:
"... وە کۆمەڵێك لەزانایان دەڵێن: تاوان لەنامەی کردەوەکاندا نە بەتەوبە و نە بەهیچ شتێکی تر ناسڕێتەوە ، بەڵکو ئەبێت ڕوو بەڕووی خاوەنەکەی بکرێتەوە لەڕۆژی دوایدا ، بەڵگەشیان ئەم ئایەتە پیرۆزەیە: (وَوُضِعَ الْكِتَابُ فَتَرَى الْمُجْرِمِينَ مُشْفِقِينَ مِمَّا فِيهِ وَيَقُولُونَ يَاوَيْلَتَنَا مَالِ هَذَا الْكِتَابِ لَا يُغَادِرُ صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً إِلَّا أَحْصَاهَا).
واتە:  وه‌ له‌ ڕۆژی قیامه‌تدا نامه‌ی كرده‌وه‌كان دائه‌نرێ ، وه‌ تاوانباران ئه‌بینی ئه‌ترسێن له‌ وه‌رگرتنی نامه‌كانیان بۆ ئه‌وه‌ی ئابڕوویان نه‌چێ ، وه‌ ئه‌ڵێن: هاوار بۆ خۆمان ئه‌مه‌ چۆن كتابێكه‌ هیچ تاوانێكی بچووك و گه‌وره‌ نیه‌ ئیلا هه‌ر هه‌مووی سه‌رژمێر كردووه‌و هه‌مووی تیا نووسراوه‌ته‌وه‌، یه‌كه‌مجار هاواریان كرد له‌ بچووكه‌كان كه‌ كۆبۆته‌وه‌ له‌سه‌ریان ئینجا له‌ تاوانه‌ گه‌وره‌كان (بۆیه‌ نابێت مرۆڤـ تاوانى بچوكى پێ كه‌م بێت، چونكه‌ كۆ ببێته‌وه‌ مرۆڤـ به‌ هیلاك ده‌بات و هاوار ده‌كات لێیان) .
وە کردنی ئەم ئایەتە بەبەڵگە جێی تێڕامانە ، چونکە لەباسی کەسانی موجریم وخراپەکاردا هاتووە ، وئەوان ئەهلی جەریمە وخراپەن ، وموسوڵمانانی تەوبەکار لەتاوان داخلی ئەو ئایەتە نابن.
وبەڵگەی لەپێشتر بۆ قسەکەیان ئەم ئایەتەیە : (فَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ خَيْرًا يَرَهُ * وَمَنْ يَعْمَلْ مِثْقَالَ ذَرَّةٍ شَرًّا يَرَهُ).
واتە: له‌و ڕۆژه‌دا هه‌ر كه‌سێك كرده‌وه‌ی چاكی كردبێ له‌ دونیادا به‌ ئه‌ندازه‌ی مسقاله‌ زه‌ڕه‌یه‌ك واته‌: بچووكترین مێرووله‌ یاخود ئه‌و گه‌رده‌ی كه‌ ئه‌بینرێت ته‌پو تۆزێك له‌ په‌نجه‌ره‌یه‌كه‌وه‌ دیاره‌ ئه‌وه‌ش ئه‌گرێته‌وه‌، جا كه‌سێك به‌ ئه‌ندازه‌ی یه‌كێك له‌و گه‌ردانه‌ چاكه‌و خێری كردبێ ئه‌وه‌ له‌ ڕۆژی قیامه‌تدا ئه‌جرو پاداشته‌كه‌ی وه‌رئه‌گرێ، بۆیه‌ نابێ مرۆڤی موسڵمان چاكه‌ی له‌لا كه‌م بێ، هه‌ر بۆیه‌ پێغه‌مبه‌ر - ﷺ - ئه‌فه‌رمووێ: (خۆتان له‌ ئاگری دۆزه‌خ بپارێزن ئه‌گه‌ر به‌ له‌ته‌ خورمایه‌كیش بێت كه‌ كردووته‌ به‌خێر له‌ پێناو خوای گه‌وره‌دا به‌كه‌می مه‌زانه‌، ئه‌گه‌ر قسه‌یه‌كی چاكیش بێ به‌كه‌می مه‌زانه‌، ئه‌گه‌ر له‌ دۆلكه‌كه‌ت ئاو بكه‌یته‌ ناو گڵاسی كه‌سێكی تره‌وه‌ به‌كه‌می مه‌زانه‌، ئه‌گه‌ر به‌ڕووی خۆش به‌رامبه‌ر موسڵمانێك ڕاوه‌ستی و ڕووت له‌ گه‌ڵیدا خۆشبێ به‌كه‌می مه‌زانه‌، ئه‌گه‌ر پێی ئاژه‌ڵێك به‌دیاری به‌ری بۆ هاوسێكه‌ت به‌كه‌می مه‌زانه‌)، ئه‌مانه‌ هه‌رچه‌نده‌ خێرو شتێكی یه‌كجار كه‌من، به‌ڵام له‌ ڕۆژی قیامه‌تدا هه‌ر كه‌سێك له‌وانه‌ كه‌متر به‌ ئه‌ندازه‌ی گه‌ردێك یان مێروووله‌یه‌كی بچووك خێرو چاكه‌ بكات ئه‌یبینێته‌وه‌و خوای گه‌وره‌ ئه‌جرو پاداشتى ئه‌داته‌وه‌ له‌سه‌ری، وه‌ چاكه‌یش یه‌ك به‌ ده‌یه‌ تا یه‌ك به‌ حه‌وت سه‌د تا زیاتریش. 
وه‌ به‌ پێچه‌وانه‌یشه‌وه‌ هه‌ر كه‌سێك ئه‌گه‌ر به‌ ئه‌ندازه‌ی مێرووله‌یه‌كی بچووك یان گه‌ردێكی بچووك شه‌ڕو خراپه‌ بكات له‌ ڕۆژی قیامه‌تدا ئه‌یبینێته‌وه‌ ئه‌گه‌ر خوای گه‌وره‌ لێی خۆش نه‌بێت، ئه‌گه‌ر لێی خۆشبوو ئه‌وه‌ هیچ ئه‌گه‌ر لێی خۆش نه‌بووبێ ئه‌وه‌ له‌ ڕۆژی قیامه‌تدا خوای گه‌وره‌ لێپرسینه‌وه‌ی له‌گه‌ڵدا ئه‌كات، بۆیه‌ نابێ مرۆڤی موسڵمان تاوانی بچووكیشی پێ كه‌م بێ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی هیچ بچووكێك له‌گه‌ڵ به‌رده‌وامیدا بچووك نیه‌ به‌ڵكو گه‌وره‌ ئه‌بێت، والله أعلم.
وەهەندێ لەزانایان تەفسیر دەڵێن ئەم بۆچوونە ڕاستە لای لێکۆڵەرەوان لەزانایان... 
وە خاوەن ئەم بۆچوونە: ئەو فەرموودانەی کەباس لەسڕینەوەی تاوان دەکەن بەچاکە ، دەڵێن مەبەست لێی سڕینەوەی سزاکەیەتی نەک سڕینەوەی لەنامەی کردەوەکاندا. والله أعلم." انتهى من"جامع العلوم والحكم" (1 / 452 – 454).

چوارەم: کەسی تەوبەکار پێویستە لەسەری هەوڵی چاککردنی دڵی بدات .
وە بەنیسبەت چاککردنی دڵ ، وبوونی خشوع لەنوێژدا ، ئەمە داوا کراوە لەکەسی تەوبەکار ، بەوەی هەوڵی چاککردنی دڵی بدات بەزانست وئەنجامدانی کردەوە ، وهەوڵ بدات لەنوێژەکانی دا خشوعی هەبێت .

پێنجەم: ئایە هەموو ئەوانەی تەوبە دەکەن دەچنە فیردەوسەوە؟
 چوونە فیردەسی بەرزەوە مەرج نی یه ، چونکە موسوڵمانان جیاوازن لەپلەو وپایە وباوەڕ وکرداردا ، وکەسانی تەوبەکار لەیەک ئاست وپلەدا نین ، هەیە بەتەواوی واز لەتاوان دێنێت ، وهەیانە کەمتەرخەمی دەکات لەتاوانی بچوکدا ، وهەیانە تەنها عیبادەتە فەرزەکان ئەنجام دەدات وسوننەت ناکات ، وهەیانە بەردەوام پێشبڕکێیەتی لەکردنی خێر وچاکەدا وهەموو کات وساتەکانی بەکار دێنێت لەو پێناوەدا ، وگرنگی بەشتە گرنگ وپێویستەکان دەدات .

( القرطبي ) ڕەحمەتی خوای لێ بێ دەڵێت:
پێشەوا موسلیم لەسەهلی کوڕی سەعدەوە گێڕاویەتیەوە ودەڵێت: پێغەمبەری خوا ﷺ فەرمووی: (إِنَّ أَهْلَ الجَنَّةِ يَتَرَاءَوْنَ أَهْلَ الغُرَفِ مِنْ فَوْقِهِمْ ، كَمَا يَتَرَاءَوْنَ الكَوْكَبَ الدُّرِّيَّ الغَابِرَ فِي الأُفُقِ، مِنَ المَشْرِقِ أَوِ المَغْرِبِ، لِتَفَاضُلِ مَا بَيْنَهُمْ ، قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ تِلْكَ مَنَازِلُ الأَنْبِيَاءِ لاَ يَبْلُغُهَا غَيْرُهُمْ، قَالَ: بَلَى وَالَّذِي نَفْسِي بِيَدِهِ، رِجَالٌ آمَنُوا بِاللَّهِ وَصَدَّقُوا المُرْسَلِينَ)...
واتە: ئەهلی بەهەشت خاوەن كۆشكەكانی ناو بەهەشت لەسەر و خۆیانەوە دەبینن، وەكو ئەستێرەیەكی پڕشنگداری ڕۆیشتووە لە ئاسۆی ڕۆژهەڵات یان ڕۆژئاوای بەرزی ئاسماندا بەهۆی جیاوازی نێوان پلەكانیان ، گوتیان ئەی پێغەمبەری خوا ﷺ  ئەوانە جێگای پێغەمبەرانن و كەسی ترجگە لەوان پێ‌ ی ناگات، فەرمووی: بەڵی سوێند بەوەی كە نەفسی منی بەدەستە ئەوە پلەی كەسانێكە كە باوەڕیان بەخوای  خۆیان هەبووە و پێغەمبەرانیان بەڕاست زانیووە.
وە بڕگەی: (والذي نفسي بيده رجال آمنوا بالله وصدقوا المرسلين) هیچ کردەوەیەکی تری تێدا نی یە جگە لەباوەڕهێنان بەخودا وبەڕاست خستنەوەی پێغەمبەران ، ئەوەش لەبەر ئەوەیە بزانرێت مەبەستی ئیمانێکی ڕۆچوو وتەواوە ، وبەڕاست خستنەوەی پێغەمبەران بێ داوا کردنی موعجیزە ودەمە دەمە ، گەرنا چۆن پلەوپایه بەرزەکان ( الغرفات) بەئیمان وبەڕاست خستنەوە دەستی عامەی خەڵک دەکەوێت ، خۆ ئەگەر وابوایە ئەوا هەمووباوەڕداران لەبەرزترین پلە ودەرەجەدا دەبوون لەبەهەشتدا ئەمەش ئەستەمە ،  وە خوای گەورە فەرموویەتی: (أُولَئِكَ يُجْزَوْنَ الْغُرْفَةَ بِمَا صَبَرُوا) .
واتە: ئه‌مانه‌ پله‌ به‌رزه‌كانی به‌هه‌شتیان پێ ئه‌درێ به‌هۆی ئارام گرتنیان له‌ دونیادا ،وه‌ له‌ناو به‌هه‌شتدا له‌لایه‌ن فریشته‌كانه‌وه‌ سڵاویان لێ ئه‌كرێت. 
 "التذكرة بأحوال الموتى وأمور الآخرة." (ص 963 - 966).

وە خوای پەروەردکار سیفاتی دانیشتوانی فیردەوسی ڕونکردووەتەو ـ داوا کارین ئێمە وئێوەشی تێدا کۆبکاتەوە ـ و فەرموویەتی: ﴿إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ كَانَتْ لَهُمْ جَنَّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلًا * خَالِدِينَ فِيهَا لَا يَبْغُونَ عَنْهَا حِوَلًا ﴾ الكهف/107 - 108.
] به‌ دڵنیایى ئه‌و كه‌سانه‌ی كه‌ ئیمانیان هێناوه‌و كرده‌وه‌ی چاكیان كردووه‌، (كرده‌وه‌ى چاك ئه‌وه‌یه‌ بۆ خوا بێت و بۆ ریا نه‌بێت، وه‌ له‌سه‌ر سوننه‌ت بێت و بیدعه‌ نه‌بێت) ،  ئه‌مانه‌ به‌هه‌شتی فیرده‌وسیان بۆ هه‌یه‌ كه‌ ناوه‌ڕاست و به‌رزترین و چاكترین پله‌ی به‌هه‌شته‌، فیرده‌وس واته‌: داری چڕ زیاتر بۆ دار مێو به‌كاردێ له‌ زمانی عه‌ره‌بدا، وه‌ له‌ زمانی تردا به‌ مانای بێستان دێت،وە (نُزُلًا)واته‌: شوێنێكه‌ بۆیان ئاماده‌ كراوه‌ .
به‌ نه‌مری و هه‌میشه‌یی له‌ فیرده‌وسدا ئه‌مێننه‌وه‌ ، به‌هیچ شێوازێك لێی لاناده‌ن و بۆ شوێنێكی تر ناچن و بێزار نابن، چونكه‌ ئه‌وێ باشترین و به‌زرترین شوێنی به‌هه‌شته‌ كه‌ عه‌رشی خوای گه‌وره‌ له‌سه‌رووی فیرده‌وسه‌وه‌یه‌ .

وەهەروەها فەرموویەتی: (  قَدْ أَفْلَحَ الْمُؤْمِنُونَ * الَّذِينَ هُمْ فِي صَلَاتِهِمْ خَاشِعُونَ * وَالَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ * وَالَّذِينَ هُمْ لِلزَّكَاةِ فَاعِلُونَ * وَالَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ * إِلَّا عَلَى أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَيْرُ مَلُومِينَ * فَمَنِ ابْتَغَى وَرَاءَ ذَلِكَ فَأُولَئِكَ هُمُ الْعَادُونَ * وَالَّذِينَ هُمْ لِأَمَانَاتِهِمْ وَعَهْدِهِمْ رَاعُونَ * وَالَّذِينَ هُمْ عَلَى صَلَوَاتِهِمْ يُحَافِظُونَ * أُولَئِكَ هُمُ الْوَارِثُونَ * الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ) المؤمنون/1 - 11.
ڕاستى ئه‌و بڕوادارانه سه‌رکه‌وتوو سه‌رفراز بوون...
ئه‌وانه‌ش ئه‌وانه‌ن که له نوێژه‌کانیاندا ملکه‌چ و دڵ ئارام و دڵ دامه‌زراون و دڵیان لاى خوایه‌...
ئه‌وانه‌ش که له گوفتارى بێ سوودو کردارى نابه‌جێ و بێ هووده دووره په‌رێزن...
هه‌روه‌ها ئه‌وانه‌ش که زه‌کاتى ماڵیان ده‌رده‌که‌ن...
ئه‌وانه‌ش که پارێزه‌رى داوێنى خۆیانن...
جگه له‌گه‌ڵ هاوسه‌ران و که‌نیزه‌که‌کانیاندا نه‌بێت، که ئه‌وه جێگه‌ى لۆمه‌و سه‌ر زه‌نشت نیه‌، (له بارودۆخى نائاسایدا به‌هۆى جه‌نگه‌وه ئافره‌تانى موسڵمان ده‌که‌ونه ده‌ست دوژمنان و ده‌ستدرێژى بێ سنوور ده‌کرێته سه‌ریان، دوور نیه ئافره‌تانى دوژمن نه‌که‌وێته ده‌ست ئیمانداران، ئه‌و کاته ته‌نها یه‌ك که‌س ده‌بێته هاوسه‌رىو، به ڕێزه‌وه ڕه‌فتارى له‌گه‌ڵ ده‌کات).
جا ئه‌وه‌ى جگه له‌و سنووره دیارى کراوه‌، ڕێگه‌و ڕێبازى تر بگرێته‌به‌ر، ئه‌و جۆره که‌سانه به یاخى و له سنوور ده‌رچوو ده‌ژمێردرێن.
هه‌روه‌ها ئه‌وانه‌ى که چاودێرى ئه‌مانه‌ت و په‌یمانه‌کانیان ده‌که‌ن (خیانه‌ت و فێڵ ناکه‌ن).
ئه‌وانه‌ش که پابه‌ندى نوێژه‌کانن و له کاتى خۆیدا به ڕێکو پێکى ئه‌نجامى ده‌ده‌ن و ده‌یپارێزن.
ئا ئه‌وانه میراتگران و خاوه‌نانى به‌هه‌شتن.
ئه‌وانه ده‌بنه خاوه‌نى به‌هه‌شتى فیرده‌وس (که به‌رزترین و به نرخترین به‌هه‌شته‌) و بۆ هه‌میشه ژیانى نه‌بڕاوه‌ى تیادا ده‌به‌نه سه‌ر (له‌و په‌ڕى لاوێتى و ته‌ندروستى ئاسووده‌ییدا).

وە (الشيخ المفسر محمد الأمين الشنقيطي) ڕەحمەتی خوای لێ بێ دەڵێت:
خوای بەرز وبڵند لەم ئایەتەدا باسی لەوە کردووە: باوەڕداران ئەوانەی کەئەم سیفاتانەیان تێدایه کەپێشتر باسکران: ئا ئەوانە وارسی بەهەشتن ، وە ( مفعول اسم الفاعل)ـی لابردووە ، کەمەبەست لێی وارسەکانە ، ئەوەش بەبەڵگەی ئایەتی: (الَّذِينَ يَرِثُونَ الْفِرْدَوْسَ) . 
وە (الفردوس) : سەری سەرەوە وناوەڕاستی بەهەشتە ، ولەوێوە ڕوبارەکانی بەهەشت هەڵدەقوڵێن ، ولەسەریەوە عەڕشی خوای بەرز وبڵند هەیە." انتهى من"أضواء البيان" (5 / 848).
والله أعلم.