خوای پەروەردگار لەزۆر شوێندا لەقورئاندا سەرزەنشتی شوێنکەوتنی هەواو ئارەزووی کردووە ، لەوانە ئایەتی : (  أَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ أَفَأَنْتَ تَكُونُ عَلَيْهِ وَكِيلًا ) الفرقان/43 ، 
واتە: ئایا نەت بینیوە ئەوەی کە هەواو ئارەزوی خۆی کردوە بەخوداو پەرستراو ئایە تۆ دەبیتە پارێزەر بۆی.
وەئایەتی : ( أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ أَفَلَا تَذَكَّرُونَ ) الجاثية/23 ،
واتە : ئاخۆ بینیوتە ئەو كەسەی هەواو ئارەزووی خۆی كردۆتە پەرستراوی خۆی ،وخودا بەزانینەوە گومڕای کردووە ـ واتە: کەسە زاناشە کەگومڕا بووە ـ وخەتمی داوە بەسەر دڵ وگوێیدا ، وپەردەیەکی داوە بەسەر چاوی دا ، دەی ئایە هیج کەسێک جگە لەخودا دەتوانێ هیدایەتی بدا ، ئەوە بۆ بیرناکەنەوە وتێنافکرن.
 وەئایەتی : ( فَإِنْ لَمْ يَسْتَجِيبُوا لَكَ فَاعْلَمْ أَنَّمَا يَتَّبِعُونَ أَهْوَاءَهُمْ وَمَنْ أَضَلُّ مِمَّنِ اتَّبَعَ هَوَاهُ بِغَيْرِ هُدًى مِنَ اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ لَا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ ) القصص/50 .
خواى پەروەردگار ئەفەرموێت ئەگەر وەڵامى تۆ نەدەنەوە ئەى محمد صلى الله علیه و سلم ئەوا چاک بزانە ئەوان بە دواى هەوا و هەوست بازى خۆیان ئەکەون ، دەی کێ لەو کەسە گومڕاترە کەشوێن هەواو ئارەزووی خۆی دەکەوێت جگە لەهیدایەت وڕێنونی خودا خوا کەسانی ستەمکار ڕێنوێنی ناکات .
 
وەشوێنکەوتنی هەواو ئارەزوو یەک پلەو ئاست نی یە ، هەندێکی کوفرە وهەندێکی شریکی گەورەیە ، وهەندێکی تری تاوانی گەورە ، وهەندێکی تاوانی بچووکە .

جا ئەگەر شوێنی هەواو ئارەزووی بکەوێت تاوەکو وای لێ بێت پێغەمبەرى خوا ﷺ بەدرۆ بخاتەوە ، یاخود گاڵتەی پێ بکات ، ویاخود پشتی لێ بکات ، هەروەک بەڕوونی لەئایەتەکانی سورەتی(الفرقان والجاثية) هاتووە ، ئائەوە شیرکی گەورەیە . 
و بەم شێوەیە هەرشتێک وا لەمرۆڤ بکات شتانێك ئەنجام بدات کەبەڵگەی لەسەرە شیركە یاخود کوفری گەورەیە ، وەك داوا کردن لەمردوو ، یاخود نکۆڵی کردن لەشتێک کەمەعلوم بێت لەدیندا ، یاخود واز هێنان لەنوێژ ، یاخود بەحەڵاڵ زانینی زینا یاخود عەرەق .

وەئەگەر شوێنی هەواو ئارەزووی بکەوێت وسوێند بەغەیری خودا بخوات ، یاخود ڕیا بکات لەکارەکانی دا ، ئەوا شیرکی بچووکی ئەنجام داوە .

وەئەگەر شوێنی هەواو ئارەزووی بکەوێت وکاری بیدعە ئەنجام بدات بەمەرجێ بیدعەی موکەفیرە نەبێت ئەوا دەبێتە بیدعەچی .
وەئەگەر شوێنی هەواو ئارەزووی بکەوێت وتاوانێکی گەورە ئەنجام بدات هاوشێوەی زینا وعەرەق خواردنەوە بێ ئەوەی بەحەڵاڵی بزانێ ، ئەوا فاسقە.
وەئەگەر شوێنی هەواو ئارەزووی بکەوێت وتاوانێکی بچووک ئەنجام بدات ، ئەوا سەرپێچی کارەو فاسق نی یە.
بەم شێوەیە دەردەکەوێت کەشوێنکەوتنی هەواو ئارەزوو سەرەکێشێ بۆ چەند شتێکی جیاواز ، وناتوانرێ بوترێ:
هەرکەسێک  هەواو ئارەزوو بکەوێت بەڕەهایی کافر دەبێت.

وەبڕگەی ( من اتخذ إلهه هواه ) بەسەر کەسێکدا جێ بەجێ دەبێ شیرکی گەورەو بچووک ئەنجام بدات ، بۆیە هەرکەسێک وابەستەی جگە لەخودا ببێت ، ئەوا جۆرێک لەبەندایەتی و کردن بەخودای تێدایە ، ئەوەش هەندێ جار کوفری گەورەیە وهەندێ جاریش کوفری بچووک ، هەر بۆیە هەندێ لەزانایان هەموو تاوانێک بەمەفهومی گشتی جۆرێک لەشیرکی تێدایە ؛ چونکە هەرکەسێک بێفەرمانی خودا بکات شوێنی ئارەزووی کەوتووە ، وبووە بەندەی ئارەزووەکانی ، هەروەک لەفەرموودەیەکدا هاتووە : ( تَعِسَ عَبْدُ الدِّينَارِ وَالدِّرْهَمِ  ) رواه البخاري (2887).
واتە: سەرشۆڕبێ ئەو کەسەى بەندەى دینار و درهەمە .
بەڵام حوکمدان بەوەی ئەو کارەی کەبۆتە هۆکاری شوێنەکەوتنی ئارەزوو کە ئایە شیرکی گەورەیە یاخود بچووک دەگەڕێتەوە بۆ یاسا شەرعیەکان وبەڵگەکانی تر .

وەئەمەش هەندێ لەقسەی زانایانە لەو بارەیەوە .

زاناى پایەبەرز شێخ محمد الأمين الشنقيطي ڕەحمەتی خوای لێ بێت لەتەفسیرەکەیدا "أضواء البيان" : " لەبارەی ئایەتی : ( أرأيت من اتخذ إلهه هواه أفأنت تكون عليه وكيلا ).  ابن كثير ڕەحمەتی خوای لێ بێت لەتەفسیری ئەم ئایەتەدا دەڵێت :
( أرأيت من اتخذ إلهه هواه ) واتە : هەر جۆرێک بێت شتێک بەباش بزانێت ، ولەدڵی خۆیدا پێی باش بێت : ئەوا دین ومەزهەبی ئەوە  . 
تاوەکو دەڵێت: ابن عباس خوای لێ ڕازی بێت دەڵێت : لەسەردەمی نەفامی دا خەڵک بەردێکی سپی بۆ ماوەیەک دەپەرست ، جا ئەگەر بەردێکی تری جوانی ببینایە وازی لەوە دەهێناو بەردە جوانەکەی دەپەرست .

وە خاوەنی کتێبی ( الدر المنثور) دەڵێت : ( ابن أبي حاتم وابن مردويه) لە ( ابن عباس )ـەوە گێڕاویانەتەوە گوتوویەتی:
عیبادەتکردن بۆ بەردی دووەم وازهێنان لەبەردی یەکەم هۆکاری دابەزینی ئەم ئایەتە بوو پاشان دەڵێت ( ابن مردويه )لە (أبي رجاء العطاردي)ـەوە گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : لەسەردەمی نەفامی دا خوێنیان دەخواردەوە وبەردیان دەپەرست ، وهەرکات بەردێکی جوانتریان ببیانەیە ، بەردی یەکەمیان فڕێ دەدا وئەوی تریان دەپەرست وهەرکات ونیان بکردبایە کەسێک هاواری دەکرد ودەیگوت: هۆ خەڵکینە خوداکەتان ون بووە وبیبیننەوە، خوای پەروەردگاریش ئەم ئایەتەی دابەزاند : ( أرأيت من اتخذ إلهه هواه ) ، وە( ابن المنذر وابن أبي حاتم) لە ( ابن عباس)ـەوە گێڕاویانەتەوە لەبارەی ئایەتی : ( أرأيت من اتخذ إلهه هواه ) ، گوتوویەتی : ئائەوە کافرێکه دینێکی بۆ خۆی داتاشیوە بەبێ عیلم وزانست وهیچ بەڵگەیەك .
و( ابن أبي شيبة ، وابن المنذر ، وابن أبي حاتم) ، لە( الحسن)ـەوە گێڕاویانەتەوە لەبارەی : ( أرأيت من اتخذ إلهه هواه ) گوتوویەتی : 
حەزی لەهیچ شتێک نەبووە ئیلا پەرستوویەتی .
وە ( عبد بن حميد ، وابن أبي حاتم )لە( قتادة)ـەوە گێڕاویانەتەوە لەبارەی : ( أرأيت من اتخذ إلهه هواه ) ، گوتوویەتی : 
هەرکات حەزی لەشتێك بووبێت سواری بووە ، ودڵی هەرشتێکی داوا کردبێ چووە بۆی ، وهیچ شتێك نەبوەتە ڕێگر لێی.
وە( عبد بن حميد عن الحسن) ـەوە ، هاتووە پێی وتراوە : 
ئایە لەئەهلی قیبلەدا شیرک هەیە ؟
گوتوویەتی: بەڵێ ، کەسی دوو ڕوو موشریکە، وکەسی موشریک خۆر ومانگ دەپەرستێ، وکەسی مونافیق عەبدی هەواو ئارەزووەکانیەتی ، پاشان ئەم ئایەتەی خوێندەوە : ( أرأيت من اتخذ إلهه هواه أفأنت تكون عليه وكيلا ) .
وە( الطبراني) لە( أبي أمامة )ـەوە گێڕاویەتیەوە ودەڵێت: پێغەمبەری خوا - ﷺ - فەرووی: ( ما تحت ظل السماء من إله يعبد من دون الله أعظم عند الله من هوى متبع ) .
واتە:
لەژێر سێبەری ئاسماندا هیچ پەرستراوێک گەورە ترە نییەـ ئەوەی کەجگە لەخودا دەپەرستێت ـ هاوشێوەی ئارەزوو پەرستی.
ولەقسەی زانایانەوە ئەوەمان بۆ ڕوون دەبێتەوە ، واجبە کەسی موکەلەف هەموو کردەوەکانی موتابقی هەموو فەرمانەکانی پەرستراوەکەی بێت ، جا گەر هەموو کردەوەکانی هاوتەریبی هەواوئارەزووەکانی بێت، ئەوا هەموو ئەوشتانەی کەپێویستە بۆ خالیقەکەی بێت بۆئارەزووەکانی ئەنجام داوە ، وکردنی هەواو ئارەزوو بەخودا زۆر ڕوون ووازحە "أضواء البيان".

وە (الشيخ ابن عثيمين) ڕەحمەتی خوای لێ بێت لەتەفسیری ئەم ئایەتەدا دەڵێت : (  أَلْقِيَا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفَّارٍ عَنِيدٍ . مَنَّاعٍ لِلْخَيْرِ مُعْتَدٍ مُرِيبٍ . الَّذِي جَعَلَ مَعَ اللَّهِ إِلَهًا آخَرَ ) ق/24- 26 : 
ئەم ئایەتە چەند مانای فراوانی هەیە وکاتێ ئەم کەلیمە وەسفی کافری کەلەڕەق بێت ، ماناکەی ئەوەیە لەگەڵ غەیری خودادا کەسی تر دەپەرستێ ، وهەموومان دەزانین موشریکەکان لەگەڵ خودادا کەسی تریان دەپەرست ، لات وعوزا مەنات وهوبەلیان دەپەرست، وەهەر هۆزێک پەرستراوی تایبەت بەخۆی هەبوو وهاوشێوەی خودا دەیان پەرست ، وهاوشێوەی خودا خۆشیان دەویست ،ولێی دەترسان هەروەک چۆن لەخودا دەترسان ئەمە گەر : ( مع الله إلهاً آخر ) وەسف بێت بۆ ئەو کافرە کەلە ڕەقە .

بەڵام گەر بەگشتگیر تر داینێین ، ئەوا هەموو مرۆڤێک دەگرێتەوە کەجگە لەخودا کەسێکی تر ببەپەرستێت ، وخۆی ملکەچی غەیری خودا بکات ، تەنانەت بازرگانیش کاتێ کەهیچ غەمێکی نەبێ جگە لەبازرگانیەکەی وزیادکردنی ، ئەوەش عەبدیەتی ،خاوەن وشتریش ئەوەی کەهیچ غەمێکی نی یە جگە وشترەکانی ، ئەویش عەبدی وشترەکانیەتی ، بەڵگەش لەسەر ئەوەی کەهەرکەسێک سەرقاڵی شتێک بێت وبێ ئاگای کات لەعیبادەتی خودا عەبدی ئەو شتەیە ، فەرموودەکەی پێغەمبەرە ﷺ : ( تعس عبد الدينار، تعس عبد الدرهم، تعس عبد الخميصة، تعس عبد الخميلة ) . 
واتە: عەبدی دینار ئەو کەسەیە کەبازرگانی بەزێڕەوە دەکات ، وعەبدی درهەم ئەوەیە کەبازرگانی بەزیوەوە دەکات ، وعەبدی قەمیس ئەو کەسەیە بازرگانی بەقەمیسەوە دەکات ،چونکە قەمیس جلێکی ڕەنگاو ڕەنگە ، وەهەروەها عەبدی فەرش وهاوشێوەکانی ، مەبەستەکە ئەوەیە ئەم کەسە سەرقاڵە بەم شتانەوە ومەرج نییە بازرگانی پێوە بکات تەنها ئەوەندە بەسه ببێت بەعەبدیان کاتێ یادی خودا وعیبادەتیان بیر دەباتەوە ، ئەمانە گەر پێیان ببەخشرێت ڕازی دەبێت وگەر لێیان بگیردرێتەوە توڕە دەبن ، پێغەمبەر ﷺ ناوی ئەو کەسانەی کەسەرقاڵ دەبن بەم جۆرە شتانەوە ناوە بەعەبد ، ولەقورئانی پیرۆزدا 
بەڵگە هەیە لەسەر ئەم بابەتە ، خوای پەروەردگار فەرموویەتی : ( أرءيت من اتخذ إلهه هواه ) ئەوەش بەڵگەیە لەسەر ئەوەی هەرکەسێگ هەواو ئارەزووی پێش ڕێنونی خودا بخات ، ئەوا کردوویەتی بەخودای خۆی . 
هەر بۆیە دەتوانین بڵێین:
هەموو جۆرە تاوانێک لەم ڕووەوە داخلی شیرک دەبێت ؛ چونکە پێش عیبادەت وڕازی بوونی خودای خستووە ، بۆیە بەشیرک ناوی هێناوە ، شیرک بابەتێکی ترسناکە سەرەنجامەکەی مەترسی دارە ، تەنانەت کاتێ کەسێک خێرێک دەکات وچاوەڕێیەتی کەسانێک ببینن ئەوەش بەشیرك دانان ئەژمار دکرێت.
پێغەمبەر عليه الصلاة والسلام زۆر ترساوە ئومەتەکەی توشی ڕیاو شیرکی شاراوە ببن . 
هەر بۆیە دەڵێین: ( الذي جعل مع الله إلهاً ءاخر )گەر وەسفێکی تایبەت بێت بەکافرە کەلە ڕەقەکان ، ئەوا تایبەتە بەوانەی بت دەپرستن ، و ئەگەر عام بێت ئەوا هەموو ئەو کەسانە دەگرێتەوە کەخودا وعیبادەتکردنیان لەیاد کردووە وسەرقاڵی شتانی ترن " ابن عثيمين (8/ 23) وهو في "لقاء الباب المفتوح" (136/ 4) .

وە پرسیار کراوە لە( الشيخ ابن عثيمين رحمه الله) : 
زابیت ویاسای شیرکی گەورە وبچووک چی یە؟ و ئایە تاوان بەشیرک ئەژمار دەکرێت ، لەکاتێکدا خۆشەویستی بۆ تاوان زاڵ دەبێت بەسەر خۆشویستی خودادا ؟
لە وەڵامدا گوتوویەتی:
زابیتی شیرکی گەورە ئەوەیە خاوەنەکەی لەئیسلام دەکاتە دەرەوە ، ئەوەش دەگەڕێتەوە بۆ ئەوەی کە کاتێ بیستت فڵانە شت شیرکە ، ئەوا بڕوانە بۆ یاساکانی شەریعەت و بەڵگەی تر ، خۆ ئەگەر ئەو شتە هاوشێوەی ئەو شتانە بوو کەخاوەنەکەی لەئیسلام دەباتە دەرەوە ئەوا شیرکی گەورەیە ، گەرنا شرکی بچووکە .
بۆیە دەبێ ئەوە بزاین کاتێ بەڵگەیەک هات لەسەر شتێک و گوتی فڵانە شت شیرکە ، ئەوا تەماشای بەڵگەی تر دەکەین ودەیگەڕێنینەوە بۆ یاساو قاعیدە شەرعیەکانی تر ؛  جا ئەگەر دەق هەبوو لەسەر شیرک بوونی ئەو شتە ، بەڵام بەپێی یاسا شەرعیەکان کەسەکەی لەئیسلام دەرنەدەکرد ، ئەوا شیرکی بچووکە ، وەک فەرموودەکەی پێغەمبەر صلى الله عليه وعلى آله وسلم : ( من حلف بغير الله فقد كفر أو أشرك ) .
واتە: هەرکەسێک سوێند بەغەیری خوا بخوات ئەوا کافر بووە یاخود شیرکی ئەنجام داوه.
وە بەنیسبەت ئەوەی هەموو تاوانێک بەشیرک ئەژمار بکرێ : بەڵێ ئەوە ڕاستە ، بەشێوەیەکی گشتی ؛ چونکە تاوان لەهەواو ئارەزووەوە سەرچاوە دەگرێ ، خوای پەروەردگار ناوی ئەو کەسەی کەشوێنی ئارەزووی دەکەوێ ناوە عەبد وفەرموویەتی : ( أَفَرَأَيْتَ مَنِ اتَّخَذَ إِلَهَهُ هَوَاهُ وَأَضَلَّهُ اللَّهُ عَلَى عِلْمٍ وَخَتَمَ عَلَى سَمْعِهِ وَقَلْبِهِ وَجَعَلَ عَلَى بَصَرِهِ غِشَاوَةً فَمَنْ يَهْدِيهِ مِنْ بَعْدِ اللَّهِ ) [الجاثية:23] .

کەواتە ئێمە سێ شتمان هەیە:

بەشێوەیەکی گشتی و فراوان : 
ئەویش ئەوەیە هەموو تاوانێک جۆرێکە لەشیرکی تێدایە؛ چونکە لەئارەزووەوە سەرچاوەی گرتووە ، وخودا ناوی ئەو کەسانەی ناوە عەبد.
دووەم : شیرک کاتێ بەگشتی وڕەهایی  هات ، ئایە ناوی لێ دەنێین شیرکی گەورە یاخود بچووک؟ 
دەڵێین : تەماشای یاسا گشتگیرەکان شەریعەت دەکەین ؛ گەر وای خواست کەسەکە لەئیسلام دەرکات ئەوا شیرکی گەورەیه ، گەرنا نەخێر .
 "لقاء الباب المفتوح" (192/ 13) .
پوختەی وتە : 
 کردنی بەپەرستراو وخودا بەشوێنکەوتنی هەواو ئارەزوو وملکەچ کردن بۆی دەبێت ، ئەوەش هەندێ جار وا لەخاوەنەکەی دەکات بکەوێتە شیرکی گەورە یاخود بچووک یاخود بیدعەوە .

وەلەبارەی ئەو نموونەیەیی کەباسکرا دەڵێین ، بەڵام بەحەڵاڵی نەزانێت ، ولەگەڵیدا کوفری گەورە ئەنجام نەدا وەک واز هێنان لەنوێژ ، ئەوا فاسق ، وفاجرە ..، بەڵام لەگەڵ ئەوەشدا هێشتا لەبازنەی ئیسلام دا ماوە وکافر نەبووە .

وە ئەگەر خۆشویستنی بۆ زینا وای لێ بکات بەحەڵاڵی بزانێت ، وناشیرینی زینا لەدڵی دا نەمێنێ ، یاخود ڕازی نەبێت بەحەرامی شەرع بۆ زینا ، وملنەدا بۆ دەقە شەرعیەکان ، و وای لێ بکات واز لەنوێژ بێنێت ، ئەوا کافر دەبێت ، ئەوەش نەک لەبەر زیناکە ، بەڵکو لەبەر ئەوەی زینای بەحەڵاڵ زانیوە ، چونکە بەحەڵاڵ زانینی حەرامێک هاوشێوەی زینا کوفرە تەنانەت گەر ئەنجامیشی نەدا ، وەهەروەها ڕازی نەبوون بەبەشێک لەشەرعی خوا ، جا گەورە بێت یاخود بچووک ، یاخود ملنەدان بۆ یاسایەک لەیاساکانی ئیسلام ، یاخود بێتاقەت بوون بەرانبەری ، خوای پەروەردگار فەرموویەتی : ( فَلا وَرَبِّكَ لا يُؤْمِنُونَ حَتَّى يُحَكِّمُوكَ فِيمَا شَجَرَ بَيْنَهُمْ ثُمَّ لا يَجِدُوا فِي أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَيْتَ وَيُسَلِّمُوا تَسْلِيماً) النساء/65 .

وە بەم شێوەیە گەر خۆشویستی زینا وای لێ بکات واز لەنوێژ بێنێت ؛ چونکە واز هێنان لەنوێژ خۆی لەخۆیدا کوفرە ، جا زینا بکات یاخود نا ، بێگومان واز هێنان لەنوێژ لەبەر زینا خراپتر ناشیرینترە ، وتاوانێکی گەورەترە.

والله أعلم .