دایكى ئیمانداران (عائيشة) ڕەزاى خوا لەخۆى و باوكى بێت دەفەرموێت: (كَانَتْ يَدُ رَسُولِ اللَّهِ ﷺ الْيُمْنَى لِطُهُورِهِ وَطَعَامِهِ، وَكَانَتْ يَدُهُ الْيُسْرَى لِخَلاَئِهِ وَمَا كَانَ مِنْ أَذًى)^(١). واتە: (پێغەمبەرى خوا ﷺ دەستى ڕاستى بۆ دەستنوێژ و نان خواردنى بەكاردەهێنا، دەستى چەپیشى بۆ چوونە سەرئاو و ئەو شتانەى كە ئازاردەرن بەكاردەهێنا).
هەروەها دەفەرموێت: (كانَ رَسُولُ اللهِ ﷺ يُعْجِبُهُ التَّيَامُّن في تَنَعُّلِهِ، وَتَرَجُّلِهِ، وَطُهُورِهِ، وَفي شَأْنِهِ كُلِّهِ)^(٢). واتە: (پێغەمبەرى خوا ﷺ پێشخستنى لاى ڕاستى پێ خۆش بووە لە پێلاَو لەپێكردنیدا و لە سەر و ڕیش شانە كردنیدا و لە دەستنوێژ و خۆشۆردنیدا، وە لە هەموو بوارێكی ژیانیدا).
هەر كردەوەیەكیش پێغەمبەرى خوا ﷺ پێى خۆش بوبێ وە كردبێتى ماناى وایە سوننەتە یان واجبە، هەروەك ئیمامى (الصَّنْعَانِي) رحمه الله  دەفەرموێت: (كلُّ فعلٍ يُحبُّهُ اللَّهُ أو رسولُهُ، فهو يدلُّ علَى مشروعيَّتِهِ)^(٣). واتە: (هەموو كردەوەیەك كە خواى گەورە خۆشی بووێت، یان پێغەمبەرەكەى  ﷺ ، ئەوە بەڵگەیە لەسەر دروستێتى ئەو كارە).
لەم دوو فەرمودەیەدا ئەوە وەردەگیرێت، كە پێشخستنى لاى ڕاست بەلاى چەپدا لەو حاڵەتانەى كە تیایدا باسكراون سوننەتە، هەروەها لە حاڵەتى (فى شَأْنِهِ كُلِّهِ) واتە: لە هەموو بوارێكیدا (كاروبارێكیدا).
مەبەست لە (فى شَأْنِهِ كُلِّهِ): هەموو شتێك ناگرێتەوە بەڵكو ئەو حاڵەت و شتانە دەگرێتەوە، كە دەكەونە بابى ڕێزلێنان (تكریم)ەوە، هەروەها بۆ ئەو شتانەیە كە بەرز و جوانن، هەروەك زانایان ڕەحمەتى خوایان لێ بێ بە تێروتەسەلى باسیان لێوە كردوە، لەوانە ئیمامى (النووي) رحمه الله  كە دەفەرموێت: (قَاعِدَةُ الشَّرْعِ الْمُسْتَمِرَّةُ اسْتِحْبَابُ الْبُدَاءَةِ بِالْيَمِينِ فِي كُلِّ مَا كَانَ مِنْ بَابِ التَّكْرِيمِ وَالتَّزْيِينِ وَمَا كَانَ بِضِدِّهَا اُسْتُحِبَّ فِيهِ التَّيَاسُرُ)^(٤).
 واتە: (بنچینە شەرعییەكان بەردەوامە لە سوننەتێتى پێشخستنى لاى ڕاست لە هەموو ئەو شتانەى، كە لە بابەتى ڕێزلێنان و جوانكاریدایە، وە پێچەوانەى ئەمانەش لاى چەپ تێیدا سوننەتە).
هەروەها الإمامُ المُحَدِّث الحافظ: (ابْنُ رَجَبٍ الحَنْبَلِي) رحمه الله  لە شەرحى ئەم فەرمودەیەدا (انَ النَّبِيُّ ﷺ يُحِبُّ التَّيَمُّنَ مَا اسْتَطَاعَ فِي شَأْنِهِ كُلِّهِ، فِي طُهُورِهِ وَتَرَجُّلِهِ وَتَنَعُّلِهِ)^(٥)، دەفەرموێت: (أنه يدل على تقديم اليمنى في الأفعال الشريف)( ). واتە: (ئەو فەرمودەیە بەڵگەیە لەسەر پێشخستنى لاى ڕاست بەلاى چەپدا، لە كردەوە بەرز و ڕێزدارەكاندا).
(الْقَاضِي أَبُو بَكْرِ بْنُ الْعَرَبِيِّ) دەفەرموێت: (التَّيَامُنُ أَمْرٌ مَشْرُوعٌ فِي جَمِيعِ الْأَعْمَالِ لِفَضْلِ الْيَمِينِ عَلَى الشِّمَالِ حِسًّا فِي الْقُوَّةِ وَالِاسْتِعْمَالِ وَشَرْعًا فِي النَّدْبِ إلَى تَقْدِيمِهَا وَصِيَانَتِهَا)^(٦).  واتە: (پێشخستنى لاى ڕاست كارێكى شەرعییە لە سەرجەم كردەوەكاندا، لەبەر چاكەى لاى ڕاست بەسەر لاى چەپدا، لەڕووى بەهێزی و بەكارهێنانیەوە، وە لەڕوى شەرعیشەوە كە سوونەتە پێش بخرێت و پارێزگارى لێ بكرێت).
بە پێچەوانەشەوە پێشخستنى لاى چەپ بەلاى ڕاستدا لەو شوێن و حاڵەتانەدا كە جێگاى ڕێزن كارێكى سەرزەنشت كراوە و لە كردەوەى شەيطانە، هەروەك هاوەلێ خۆشەویست (ئەبو هوڕەیڕە) ڕەزاى خوایان لێ بێت بۆمان دەگێڕێتەوە، كە پێغەمبەرى خوا ﷺ فەرمویەتى: (لِيَأْكُلْ أَحَدُكُمْ بِيَمِينِهِ، وَلْيَشْرَبْ بِيَمِينِهِ، وَلْيَأْخُذْ بِيَمِينِهِ، وَلْيُعْطِ بِيَمِينِهِ، فَإِنَّ الشَّيْطَانَ يَأْكُلُ بِشِمَالِهِ، وَيَشْرَبُ بِشِمَالِهِ، وَيُعْطِي بِشِمَالِهِ، وَيَأْخُذُ بِشِمَالِهِ)^(٧).  
واتە: (با هەر كەس لە ئێوە بەدەستى ڕاستى بخوات و بەدەستى ڕاستى بخواتەوە، وە بەدەستى ڕاستى وەربگرێت و بەدەستى ڕاست ببەخشێت، چونكە شەیتان بەدەستى چەپی دەخوات و بەدەستى چەپى دەخواتەوە،  وە بەدەستى چەپى دەبەخشێت و بەدەستى چەپى وەردەگرێت).
شێخى ئیسلام (ابن تيمية) رحمه الله  دەفەرموێت: (وَقَدْ اسْتَقَرَّتْ قَوَاعِدُ الشَّرِيعَةِ عَلَى أَنَّ الأفْعَالَ الَّتِي تَشْتَرِكُ فِيهَا اليمنى واليسرى: تقدم فيها اليمنى إذا كانت من باب الكرامة، كالوضوء و وَالْغُسْلِ وَالإبْتِدَاءِ بِالشِّقِّ الأيْمَنِ فِي السِّوَاكِ، وَنَتْفِ الإبِطِ، وَكَاللِّبَاسِ وَالإنْتِعَالِ وَالتَّرَجُّلِ وَدُخُولِ الْمَسْجِدِ وَالْمَنْزِلِ وَالْخُرُوجِ مِنْ الْخَلَاءِ وَنَحْوِ ذَلِكَ. وَتُقَدَّمُ الْيُسْرَى فِي ضِدِّ ذَلِكَ كَدُخُولِ الْخَلَاءِ وَخَلْعِ النَّعْلِ وَالْخُرُوجِ مِنْ الْمَسْجِدِ وَاَلَّذِي يَخْتَصُّ بِأَحَدِهِمَا: إنْ كَانَ مِنْ بَابِ الْكَرَامَةِ كَانَ بِالْيَمِينِ كَالأكْلِ وَالشُّرْبِ وَالْمُصَافَحَةِ، وَمُنَاوَلَةِ الْكُتُبِ وَتَنَاوُلِهَا وَنَحْوِ ذَلِكَ)^(٨).
واتە: (لە بنچینە شەرعییەكانەوە جێگیر بووە كەوا ئەو كردەوانەى ڕاست و چەپ تێیدا هاوبەشن، لاى ڕاست پێش دەكەوێت لە كردەوە باشەكاندا وەك: دەست نویژ گرتن و...، ئەگەر كردەوەكە باش بوو ئەوا بەلاى ڕاست ئەكرێت وەك خواردن و خواردنەوەو تەوقە كردن و هەڵگرتنى كتێبب و دەست تێوەدانی، و نموونەى ئەوە.
بێگومان قورئانى پیرۆزیش كە كەلامى خواى میهرەبانە، هەڵگرتنى لەو كردەوانەیە كە ڕێزدار و گەورەن، هەروەها لە تەواوێتى بەگەورە دانانى قورئانى پیرۆزە كە بەدەستى ڕاست هەڵبگیرێت، لەبەر ئەم هۆكارەشە، كە هەندێك لە زانایان فەرمویانە: باشترە قورئانى پیرۆز بەدەستى ڕاست هەڵبگیرێت نەك بەدەستى چەپ، لەوانە شیخ (محمد بن صالح العثيمين) رحمه الله : كە بەم شێوازە پرسیارى لێ دەكرێت:
(فضيلة الشيخ أكثر المصلين في المساجد إذا أراد أن يتلو القرآن تناول المصحف بيده اليسرى، وقد رأيت أحد المشايخ يفعل ذلك مراراً، فهل في ذلك حرج أم لا)؟
قال: (الذي أرى أن من تمام تعظيم المصحف أن تتناوله بيدك اليمنى، وأن تضعه في مكانه بيدك اليمنى، (لأن النبي ﷺ كان يعجبه التيامن في جميع شئونه)، ولأنه أمر أن نأخذ بأيماننا وأن نعطي بأيماننا، والعلماء رحمهم الله قالوا: اليسرى تقدم للأذى واليمنى لما سواه، فالذي يريد أن يتناول شيئاً خبيثاً أو نجساً فباليسرى.
وأما المصحف فلا شك أن من تعظيمه أن تتناوله باليمنى أخذاً ورداً وإعطاءً، ولو أنك إذا رأيت أحداً يفعل هذا تقول له: يا أخي! لو أنك تريد أن تعطي رجلاً حاجة، أو تتناول منه حاجة، فأي اليدين تقدم؟ سيقول لك: أقدم اليمنى. إذاً: كلام الله أحق أن يعظم)^(٩) .
واتاكەى: پرسیار: (زۆربەى نوێژخوێنەكان لە مزگەوتدا كاتێك ئەیانەوێت قورئان بخوێننەوە، بەدەستى چەپ هەڵیدەگرن، وە یەكێك لە (شیخ)ەكانیشم بینى ئەمەى چەند جارێك دەكرد، ئایا تاوان لەوەدا هەیە یان نا ؟
لەوەڵامدا فەرموى: (ئەوەى من دەیبینم لە تەواوێتى بەگەورە دانانى قورئانە، كە بەدەستى ڕاست هەڵی بگریت، و بەدەستى ڕاستیش لەشوێنەكەى دایبنێیتەوە، چونكە (پێغەمبەر ﷺ بەلایەوە باش بووە و پێى سەرسام بووە بە پێشخستنى لاى ڕاست لە هەموو كارو بارەكانیدا)، وە لەبەرئەوەى فەرمانى كردووە بە دەستى ڕاست شت وەربگرین و بە دەستى ڕاستیش بیبەخشین، وە زانایان ڕەحمەتى خوایان لێبێت فەرمویانە: دەستى چەپ پێش دەخرێت بۆ شتى زیان بەخش (ئازاردەر) وە دەستى ڕاست بۆ جگە لەو، جا ئەوەى دەیەوێت دەست بۆ شتێكى پیس یان قێزەون ببات با دەستى چەپ بەكاربهێنێت.
بەڵام دەربارەى قورئانى پیرۆز: بێگومان لە بەگەورە دانانیەتى، كە بە دەستى ڕاست وەریبگرێت و بیبەخشێت، جا ئەگەر تۆ كەسێكت بینى ئەو كارەى دەكرد، پێى بڵێ: براكەم! ئەگر وویستت پێویستیەك ببەخشیت بە كەسێك، یان پێویستیەكى لێ وەربگریت، كام دەستەیان پێش دەخەیت ؟
پێت دەڵێت: دەستى ڕاست پێش دەخەم، كەواتە كەلامى خواى گەورە ( قورئانى پیرۆز) شایستەترە، كە بەگەورە دابنرێت.

بۆ ئەم وەڵامە سود وەرگیراوە لە کتێبی : (نیعمەتی ڕەحمان لـە ڕونكردنەوەی بابەتە فیقهی ‌و عەقیدەییەكانی پەیوەست بە قورئـان) لە نوسین و ئامادەکردنى : د. هردی صدیق

(١) سنن أبي داود برقم: (33)، السنن الكبرى برقم: (548)، مسند الإمام أحمد بن حنبل برقم: (26283)، وصححه الألباني في صحيح أبي داود: (1/64)، الناشر: مؤسسة غراس للنشر والتوزيع، الكويت، وفي مشكاة المصابيح: برقم: (348)
(٢) بخارى: (1/269/168)، مسلم: (1/226/268)، نسائى: (1/78)، أبوداود: (1/199/4122).
(٣) تيسير العلام شرح عمدة الأحكام: (1/31)، مكتبة الصحابة، الأمارات - مكتبة التابعين، القاهرة
(٤) نيل الأوطار: (1/215)، دار الحديث، مصر، فتح الباري شرح صحيح البخاري: (1/270) دار المعرفة.
(٥) مُتَّفَقٌ عَلَيْهِ: أخرجه البخاري: (1/216 و 415) ومسلم: (1/155 - 156) ، مِن عَائِشَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهَا.
(3) فتح الباري شرح صحيح البخاري  لابن رجب: (3/191) مكتبة الغرباء الأثرية - المدينة النبوية
(٦) طرح التثريب فى شرح التقريب: (8/133) الطبعة المصرية القديمة - وصورتها دور عدة منها (دار إحياء التراث العربي، ومؤسسة التاريخ العربي، ودار الفكر العربي).
(٧) السلسلة الصحيحة، الحديث رقم: (1236).
(٨) مجموع الفتاوي: (21/108)، الناشر: مجمع الملك فهد لطباعة المصحف الشريف، المدينة النبوية.
(٩) سلسلة اللقاء المفتوح الشريط رقم: (62)