الحمد لله رب العالمين، والصلاة والسلام على رسول الله الأمين وعلى آله وأصحابه أجمعين... أما بعد.
قورئانى پیرۆز ئەو كتێبەى خواى گەورەیە كە بە پارێزگارى خوا پارێزراوە، لە هەموو دەستكارى و گۆڕان و چەوەشەكاریەك، یان لە هەموو زیادكركردن و كەم كردنێك، خواى گەورە دەفەرمووێت: [ إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ ] (سورة الحجر: 9)، واتە: بەڕاستى ئێمە خۆمان قورئانمان دابەزاندووە و خۆشمان دەیپارێزین.
وە ئەم قورئانە دوایین كتێبێكە كە خواى گەورە دایبەزاندووە بۆ مرۆڤ، چاكترینیانە و باڵادەستیشە بەسەر هەموویاندا، خواى گەورە دەفەرمووێت: [ وَأَنزَلْنَا إِلَيْكَ الْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ الْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ ] (المائدة: 48). واتە: ئێمە قورئانمان بۆ تۆ ـ ئەى محمد ﷺ ـ دابەزاندووە، بە ڕاستى كە هیچ گومانێكى تێدا نیە كە لە لایەن خواوەیە، وە ڕاستى و دروستى كتێبەكانى پێش خۆیشى دیارى دەكات كە باسی قورئانى تێدا كراوە، و ئەم قورئانەش چاودێرى و دادوەرە بەسەر كتێبەكانى پێشو.
كە بەڕاستى گەورەترین موعجیزەیە، و هیدایەتێكى گەورەیە بۆ خەڵكى، [ الَر كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ لِتُخْرِجَ النَّاسَ مِنَ الظُّلُمَاتِ إِلَى النُّورِ بِإِذْنِ رَبِّهِمْ إِلَى صِرَاطِ الْعَزِيزِ الْحَمِيدِ ] (إبراهيم: 1)، واتە: ئەم قورئانە كتێبێكە دامانبەزاندووە بۆ تۆ ئەى محمد ﷺ بۆ ئەوەى خەڵكى لە تاریكایەكانى هاوەڵ بڕیاردان و نەفامى دەربهێنیت و بەرەو ڕووناكى و نورى ئیمان بەویستى خواى باڵادەست و سوپاس كراو.
هەركەسێك گوفتارى قورئان بێت ئەوە ڕاست دەڵێت، و هەر كەسێك ئیشى پێ بكات پاداشتى دەدرێتەوە، وە هەر كەسێكیش بانگەشەى بۆ بكات ئەوا ڕێنموویی كراوە بۆ سەر ڕاستە ڕێگاى خواى پەروەردگار، وە بەڕاستى ئەم قورئانە ڕاست كەرەوەى خوڕەوشت و ڕێكخەرى ژیانە، وە هەر كەسێك دەستى پێوە بگرێت ئەوا دەستى گرتوە بە پەتێك كە هەرگیز نا پچڕێت.
بۆیە هیچ سەیر وسەمەرە نیە ئەگەر خوێندنەوەى لە چاكترین كردەوە چاكەكان بێت، و خوێندنەوە و تێڕامان و بیر كردنەوە لە ماناكەى لە گەورەترین نزیك بوونەوەكان بێت لەخواى گەورە. ئەوتە خواى باڵادەست دەفەرمووێ: [ إِنَّ الَّذِينَ يَتْلُونَ كِتَابَ اللَّهِ وَأَقَامُوا الصَّلَاةَ وَأَنفَقُوا مِمَّا رَزَقْنَاهُمْ سِرًّا وَعَلَانِيَةً يَرْجُونَ تِجَارَةً لَّن تَبُورَ ] (سورة فاطر: 29)، واتە: بەڕاستى ئەوانەى كەوا كتێبی خوا (قورئان) دەخوێننەوە و نوێژەكانیان بە جوانى ئەنجام دەدەن و دەبەخشن لە پێناوى خوادا بە پەنهانى و ئاشكرا خوازیارى بازرگانیەكن كە هەرگیز بە فیڕۆ ناچێت
وە بە خوێندنەوەى قورئان و تێڕامان لە ئایەتەكانى و بیركردنەوە لە واتاكەى ئارامى دادەبەزێت بەسەردا و ڕەحمەت دایدەپۆشێت، و فریشتەكانى خوا ئامادەى دەبن، خواى گەورە خۆى باسی بەندە چاكە كارەكانى دەكات لە لاى فریشتەكانى، ئەوەیە پێغەمبەرى ئازیزمان ﷺ لە فەرموودەیەكدا دەفەرمووىَ: " وما اجتمع قوم في بيت من بيوت الله، يتلون كتاب الله، ويتدارسونه بينهم إلا نزلت عليهم السكينة، و غشيتهم الرحمة، وحفتهم الملائكة وذكرهم الله فيمن عنده " (رواه مسلم) واتە: هیچ كۆمەڵە كەسێك لە ماڵێك لە ماڵەكانى خوا كۆ نابنەوە بۆ خوێندنەوەى قورئان و لە نێوان خۆیاندا باسی دەكەن ئیللا ئارامییان بەسەردا دادەبەزێت، و ڕەحمەت دایاندەپۆشێت، وفریشتەكان دەورەیان دەدەن، و خواى گەورەش لاى فریشتەكان باسیان دەكات.
بەڕاستى هیچ زیكرێك نیە ئەو پاداشتەى هەبێت وەكو قورئانى پیرۆز هەیەتى، چونكە ئەو كەسەى كە قورئان دەخوێنێت هەموو پیتێك كە دەیخوێنێت حەسەنەیەك (چاكەیەتى) بۆ دەنوسرێت، وە هەر چاكەیەكیش بە (دە) ئەوەندەیەتى، ئەوەتا پێغەمبەرى ئازیزمان ﷺ دەفەرمووێت: " مَنْ قَرَأَ حَرْفًا مِنْ كِتَابِ اللَّهِ فَلَهُ بِهِ حَسَنَةٌ، وَالْحَسَنَةُ بِعَشْڕ أَمْثَالِهَا، لاَ أَقُولُ: [الم] حَرْفٌ، وَلَكِنْ أَلِفٌ حَرْفٌ وَلاَمٌ حَرْفٌ وَمِيمٌ حَرْفٌ " (صحيح الجامع الصغير برقم: 6469).
واتە: هەركەسێك پیتێك لە قورئانى پیرۆز بخوێنێت، بە هەموو پیتێكى چاكەیەكى بۆ دەنووسرێت، چاكەى لە لاى خواى پەروەردگار بە دە ئەوەندەى خۆیەتى و چەند جار دەكرێتەوە، ناڵێم [الم] بە پیتێك دەژمێردرێت، بەڵكو [ أَلِف ] بە تەنها پیتێكە و [ لاَم ] یش پیتێكە، و [ مِیم ] یش پیتێكە.
وە قورئان ڕێبەرى خوێنەرەكەیەتى لە قیامەتدا بەرەو تاجى كەرامەت ڕەزامەندى خواى گەورە، وەكو لەو فەرموودەیەدا هاتووە كە (أبو هريرة) رضي الله عنه بۆمان دەگێڕێتەوە لە پێغەمبەرى خواوە ﷺ " يجيء صاحب القرآن يوم القيامة، فيقول القرآن: يا رب حله، فيلبس تاج الكرامة، ثم يقول: يا رب زده، فيلبس حلة الكرامة، ثم يقول: يا رب ارض عنه، فيرضى عنه، فيقال له اقرأ وارق ويزداد بكل آية حسنة " (صححه الألباني في صحيح الترغيب والترهيب: 1425) واتە: خاوەنى قورئان دێت لە ڕۆژى قیامەتدا، قورئان دەڵێت: ئەى خوایە بیپۆشە، ئەو كاتە تاجى كەرامەتى دەكرێتە سەر، و ئینجا دەڵێت: ئەى خوایە زیادى بكە، ئینجا پۆشاكى كەرامەتى لەبەر دەكرێت، ئینجا دەڵێت: ئەى خوایە لێی ڕازى بە، و پێی دەوترێت: بخوێنە و بەرزبەرەوە، بە هەموو ئایەتێك كە دەیخوێنێت چاكەیەك (حسنة‌) یەك زیاد دەكرێت.
مانگى قورئان: مانگى ڕەمەزان مانگى قورئانە، خواى گەورە دەفەرمووێت: [ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَيِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ ] (البقرة: 185)، واتە: مانگى ڕەمەزان ئەو مانگەیە كە قورئانى تێدا دابەزیوە، هیدایەتە بۆ خەڵكى و بەڵگەى تێدایە بۆ ڕێنموویی خەڵكى و جیاكردنەوەى حەق و ڕاستى لە ناڕاستى.
وە قورئان ووتەى خواى گەورەیە بۆیە هەركەسێك بیەوێت لەگەڵ خواى گەورەدا گفتو گۆ بكات ئەوا با قورئان بخوێنێت، بە ڕاستى موسڵمان هەر جارێك قورئان بخوێنێت دواتر بگەڕێتەوە بۆ سەرى جارێكى تر ئەوا زۆر بە پەرۆشەوە دەگەڕێتەوە بۆ لاى، و هەرگیز خوێنەرى قورئان لێى بیزار نابێت، و هەر كەسێك ئارامى دڵى دەوێت ئەوا با قورئان بخوێنێت، و هەر كەسێك خشوعى و گەڕانەوەى بۆ لاى خوا دەوێت ئەوا با قورئان بخوێنێت، چونكە خواى گەورە دەفەرمووێت: [ أَلاَ بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ ] (الرعد: 28)، واتە: بەڕاستى تەنها بە یادى خوا دڵەكان ئارام دەبن.
وە خوێندنى قورئانى پیرۆزیش لە یادى خوایە، وە فەرموودەكانى پێغەمبەرى خوا ﷺ دەربارەى خوێندنەوەى قورئان گەلێك زۆرن، لەوانە: پێغەمبەر ﷺ دەفەرمووێت: " الصيام والقرآن يشفعان للعبد يوم القيامة، يقول الصيام: أي رب إني منعته الطعام والشهوات بالنهار، فشفعني فيه، يقول القرآن: رب منعته النوم بالليل، فشفعني فيه، فيشفعان " (صححه الألباني في صحيح الجامع: 3882)، واتە: بۆ بەندەكانى خوا لە ڕۆژى قیامەتدا، ڕۆژوو دەڵێت: ئەى خوایە ! من ڕێگربووم لە خواردن و شەهوەتى داوات لێدەكەم تكام قەبووڵ بكە، و قورئانیش دەڵێت: خوایە من ڕێگربووم لە خەوتنى لە شەودا تكام قەبووڵ بكە، فەرمووى: خواى گەورەش تكایان قەبووڵ دەكات و لێى خۆش دەبێت.
هەروەها پێغەمبەر ﷺ دەفەرمووێت: " اقرءوا القرآن فإنه يأتي يوم القيامة شفيعا لأصحابه " (رواه مسلم) واتە: قورئان بخوێنن، چونكە لە ڕۆژى قیامەتدا تكاكارە بۆ خاوەنەكانى.
هەروەها پێغەمبەر ﷺ دەفەرمووێت: " خيركم من تعلم القرآن وعلمه " (رواه البخاري)، واتە: چاكترینتان ئەوانەن كە قورئان فێر دەبن و فێرى كەسانى تریش دەكەن.
وە ئەو قورئان خوێنەى كە بەڕاستى و دروستى قورئان دەخوێنێت پلەو پایەیەكى بەرز و گەورەى هەیە لاى خواى گەورە، چونكە ئەو كەسە لەگەڵ فریشتە نزیكەكانە، وە ئەو كەسەش كە قورئان دەخوێنێت قورس و ناڕەحەتە لەسەر زمانى و خوێندنەوەى ئاسان نیە بۆی، ئەوە دووجار پاداشتى هەیە لاى خوا، وە ئەمەش چاكەیەكى گەورەیە، ئەمەش لە دەقى ئەم فەرموودەیەى پێغەمبەرى خوادا ﷺ هاتووە كە دەفەرمووێ: " الماهر بالقرآن مع السفرة الكرام البررة والذي يقرأ القرآن ويتتعتع فيه وهو عليه شاق له أجران " (متفق عليه)، واتە: ئەوەى قورئان بە دروستى و جوانى دەخوێنێتەوە
ئەوە لەگەڵ فریشتە بەڕێزەكانى خوادایە ـ ئەو فریشتانەن كە سەفیرن لە نێوان خواى گەورە و بەندەكانى، و ئەوەى كە قورئان دەخوێنێت و دەوەستێت تیایدا و قورسە لەسەر زمانى ئەو كەسە دوو پاداشتى هەیە.
وە هەتاكو موسڵمان زیاتر قورئان بخوێنێت، و زیاتر قورئانى لەبەر بێت پلەو پایەى بەرزترە لە ڕۆژى قیامەتدا، هەروەكو پێغەمبەرى ئازیزمان ﷺ دەفەرمووێت:" اقرأ وارتق ورتل كما كنت ترتل في الدنيا فإن منزلتك عند آخر آية (كنت) تقرأ بها " (صححه الألباني في السلسلة الصحيحة: 2240)، واتە: بە قورئان خوێن دەوترێت: بخوێنەو بەرزبەرەوە، بە ڕاستى شوێن و پلەت لەلاى كۆتا ئایەتێكە كە دەیخوێنیت.
بۆیە پێویستە لەسەر موسڵمان هەوڵ بدات زیاتر قورئانى پیرۆز بخوێنێت، و ویردێكى ڕۆژانە بۆ خۆى دابنێت لە قورئان خوێندن، بۆ ئەوەى بگاتە پاداشتى گەورەى خواى پەروەردگار. وە لە (ابن عباس) ەوە رضي الله عنه فەرموویەتى: پێغەمبەرى خوا ﷺ بەخشندەترین كەس بووە، و بەخشندەیەكەى لە ڕەمەزاندا زیاتر دەبوو كاتێك كە (جبریل) دەهاتە خزمەتى، وە هەموو شەوێكى ڕەمەزانیش (جبریل) دەهاتە خزمەتى و قورئانى پێ دەووت، بۆیە پێغەمبەرى خوا ﷺ بەخشندەتر دەبوو بەخێر و (صدقة ‌) لەو بایەى كە هەڵدەكات (متفق علیه).
ئیمامى النووي ـ ڕەحمەتى خواى لێبێت ـ دەفەرمووێت: بەڕاستى ئەو حوكمانەى لەم فەرموودەیە وەردەگیرێت ئەوەیە: سوننەت بوونى خوێندن و فێربوونى قورئانە لەم مانگە پیرۆزەدا.
وە پیاو چاكانى پێشوو ـ خوایان لێ ڕازى بێت ـ خۆیان بە خوێندنى قورئان و تێگەیشتن لە ئایەتەكانى زیاتر سەر قاڵ دەكرد لە مانگى ڕەمەزاندا، زیاتر لە مانگەكانى تر، چونكە ئەم مانگە مانگى قورئانە وەك خواى گەورە دوفەرمووێت: [ شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِيَ أُنزِلَ فِيهِ الْقُرْآنُ ] (البقرة: 185)، واتە: مانگى ڕەمەزان ئەو مانگەیە كە قورئانى تیادا دابەزیوە....
وە بەڕاستى خاوەن قورئان لەبەندە تایبەتەكانى خواى گەورەیە، و سەیركردنى ووشەكانى قورئان (المصحف) هۆكارێكە بۆ دەستەبەركردنى خۆشەویستى خوا هەروەك لە پێغەمبەرى خواوە ﷺ جێگیر بوە كە فەرموویەتى:" من سره أن يحب الله ورسوله فليقرأ في المصحف " (حسنه الألباني في السلسلة الصحيحة: 2342)، واتە: هەر كەسێك پێی خۆش بێت خوا و پێغەمبەرەكەى ﷺ خۆش بوێت ئەوا با لە قورئان (مصحف) بخوێنێت.
وە سونەتیش وایە كە تەواوكردنى (ختم) ى قورئان لەسێ ڕۆژ كەمتر نەبێت بۆ ئەوەى بەندەى موسڵمان بتوانێت لە گوفتارى خواى گەورە تێ بگات، خواى گەورە دەفەرمووێت: [ كِتَابٌ أَنزَلْنَاهُ إِلَيْكَ مُبَارَكٌ لِّيَدَّبَّرُوا آيَاتِهِ وَلِيَتَذَكَّرَ أُوْلُوا الْأَلْبَابِ ] (ص: 29) واتە: ئەم كتێبەمان كە قورئانە بۆ دابەزاندوویت كە موبارەك و پیرۆزە بۆ ئەوەى لە ئایەتەكانى بیر بكەنەوە و تێبفكرێن.
وە پەند و عیبرەت وەرگرتن بەوە نیە كە چەند جار قورئان (ختم) دەكەیت، بەڵكو پەند و عیبرەت بەوەیە كە لەگەڵ زۆر خوێندنى قورئاندا هەوڵ بدەیت بۆ تێگەیشتن لە ئایەتەكانى و ئیش كردن بە فەرمانەكانى، بۆ ئەوەى نەبین لەو كەسانەى كە خواى گەورە دەربارەیان دەفەرمووێت: [ وَمِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لاَ يَعْلَمُونَ الْكِتَابَ إِلاَّ أَمَانِيَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ يَظُنُّونَ ] (البقرة: 78).
هەروەكو شێخى ئیسلام ـ ابن تیمیە ـ ڕەحمەتى خواى لێبێت ـ دەفەرمووێت: ((خوێندنەوەیەك كە هیچ تێگەیشتنى لەگەڵدا نیە)). وە بەڕاستى (ابن مسعود) رضي الله عنه ڕاستى فـــەرمووە كاتێك دەڵێت: ((ئەو قورئانە مەخوێنن وەكو چۆن شیعر دەخوێنن، وە پەخش و بڵاوى مەكەن وەكو چۆن خورماى خراپ پەخش و بڵاو دەكەنەوە، بەڵكو لاى باسە سەرسوڕهێنەرەكانى بوەستن، و دڵەكانى پێ بێننە جۆش، و هەموو مەبەستى كەسێكتان ئەوە نەبێت كە سورەتەكە تەواو بكات !)).
لەحەوت ڕۆژدا: (عبدالله) ى كوڕى (مسعود) رضي الله عنه دەفەرمووێت: ((قورئان نەخوێندرێت لەسێ ڕۆژ كەمتر، قورئان لە حەوت ڕۆژدا بخوێنن، و بۆ ئەوەى پیاو پارێزگارى بكات لە خوێندنەوەى ڕۆژانەوەى خۆى)).
وە لە (أبي) ى كوڕى (كعب) رضي الله عنه فەررموویەتى: ((بەڕاستى ئێمە قورئان لە هەشت ڕۆژدا دەخوێنین، و (أبو عبید) لە كتێبی (فضائل القران) دا لە (ابن مسعود) ەوە رضي الله عنه دەگێڕێتەوە كە جگە لە ڕەمەزان لە (جمعـة‌) ەوە بۆ ئەو (جمعـة‌) قورئانى خەتم دەكرد، وە (الطبراني) ش لە (ابن مسعود) ەوە رضي الله عنه دەگێڕێتەوە كە لە سێ ڕۆژدا قورئانى (خەتم) دەكرد.
وە دەڵێن كە خەلیفەى سێیەم ـ عثمان بن عفان ـ خواى لێ ڕازى بێت ـ لە شەوى (جمعـة) دا دەستى دەكرد بە (ختم) ەوە لە سورەتى (البقرة‌) تاكو (المائدة‌) ى دەخوێند، و لە (یوسف) ەوە تاكو (مریم) و لە (طه) وە هەتاكو (طسم موسى و فرعون القصص)، و لە (العنكبوت) ەوە هەتاكو (ص)، و لــــە (تنزیل) ەوە هەتـــاكو (الرحمن) و ئینجا (ختم) ى دەكرد. واتە: لە شەوى (جمعە) دەستى پێ دەكرد و لە شەوى پێنج شەمە (ختم) ى دەكرد.
وە (الحافظ) ـ ڕەحمەتى خواى لێبێت ـ دەڵێت: (ابن أبو داود) ڕیوایەتى كردووە بە (أسانيد صحيحة ‌) لە (عثمان و ابن مسعود و تميم الدارى) ەوە رضي الله عنهم كـــــە ئەمــــانە هەموویان لە حەوت ڕۆژدا قورئانیان (خەتم) كردووە.
وە (أبو عبید) ڕیوایەتى كردووە كە (إبراهیم) لە حەوت ڕۆژدا قورئانى (خەتم) دەكرد.
وە ئیمامى مالك ـ ڕەحمەتى خواى لێبێت ـ ئەگەر چووبایە ناو مانگى ڕەمەزانەوە كتێبەكانى دادەخست و قورئانەكەى دەگرت بەدەستەوە، وفەتواى نەدەدا و وەڵامى پرسیارى خەڵكى نەدەدایەوە ودەیفەرموو: ئەمە مانگى ڕەمەزانە، ئەمە مانگى قورئانە، وە لە مزگەوت دەمایەوە هەتاكو ڕەمەزان كۆتایى دەهات.
وە ئیمامى (أحمد) ـ ڕەحمەتى خواى لێبێت ـ كە بەناوبانگە بە پشت هەڵكردنى لە دونیا و لە پەرستشدا (طاعة ـ عبادة‌) و ئیمامى (أهل السنة) ئەگەر ڕەمەزان بهاتبایەت دەچووە مزگەوتەوە و تیایدا دەمایەوە، و داواى لێ خۆش بوونى دەكرد و تەسبیحاتى خواى دەكرد، هەر كاتێك دەست نوێژى بشكایەت دەست نوێژى تازە دەكردەوە و نەدەگەڕایەوە بۆ ماڵەكەى بۆ شتێكى زۆر پێویست نەبێت لە خواردن یان خواردنەوە یان خەوتن بەم شێوەیە دەمایەوە هەتاكو ڕەمەزان كۆتایی دەهات، ئینجا بەخەڵكى دەوت: ئەمە ئەو مانگەیە كە تاوانەكان دەسڕێتەوە، نامانەوێت وەكو مانگەكانى تر بێت لە تاوان و گوناە.
وصلى الله وسلم وبارك علي سيدنا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين

مامۆستا دارا جبار