بسم الله الرحمن الرحيم

الحمد لله رب العالمين والصلاة والسلام على نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين، وبعد:
روون‌و ئاشكرایە كە بەخشینی منداڵ یەكێكە لە بەخششە هەرە بەرزەكانی خوای گەورە، كە وەك بەپێزترین‌و بەنرخترین بەخشش بە باوك‌و دایكانی دەبەخشێت لە ژیانی دونیادا، ئەوەتا خوای گەورە دەفەرمێت: [الْمَالُ وَالْبَنُونَ زِينَةُ الْحَيَاةِ الدُّنْيَا] (الكهف: 46).
واتە: ماڵ و منداڵ زینە‌و جوانی ژیانی دونیان.
بێ‌گومان ئەم پرۆسە گەورەو بەنرخە هەروا بەشێوەیەكی سادەو ئاسان دەستگیر هیچكام لە ئێمە نابێت، بەڵكو پێویستی بەهەوڵا‌و كۆششی بەردەوام‌و لێبڕاوانە هەیە.
ئەمیش دەتوانرێت لە دوو خاڵدا كۆبكرێتەوە:
یەكەم: چونكە سروشتی منداڵ وایە زوو زوو دەگۆڕێت‌و ناتوانرێت لەسەر یەك بار‌و شێوازو حاڵەت رابگیرێت.
دووەم: بەهۆی دەوروبەرو سروشتی كۆمەڵگاوە، بەتایبەت ئەگەر كۆمەڵگایەكی دوور لە خواپەرستی‌و بەها بەرزەكان بن كە بەداخەوە ئەم خاڵەیان باڵی بەسەر بەشێكی یەكجار زۆری موسڵماناندا كێشاوە.
لەژیانی ئەمڕۆماندا، دەتوانم بڵێم كەكۆی وەسائیلەكانی لەخشتە بردن و بەهەدەر بردنی تواناكان سازو ئامادەكراوە وەك: سەتەلایت، پلیستیشن....هتد. بەڵكو لەماڵی هەموو تاكێك لەئێمە ئامادەگیەكی وەرگرتووە بەبەردەوامی، بۆیە زیاتر ئەركی سەرشانی باوكان‌و دایكانی قورس و گرانتر كردووە، ئەگەر زوو فریای خۆیان نەكەون و بێدار نەبنەوە.
دەتوانم بڵێم: لەدوای بەتاك زانینی پەروەردگار(التوحید) تاكە كارێك كە جێگای گرنگی پێدان و خۆماندو كردن بێت، ئەوەیە چۆن بتوانین منداڵەكانمان فێرە نویژ كردن بكەین، چونكە نوێژ یەكێكە لەپایە گرنگەكانی ئایینی پاك و بێگەردی ئیسلام، وجیاكەرەوەی كوفرو باوەڕە، خۆراكی بەدەنی عیبادەت و پەرستنەكانی تریشە.
خوای گەورە لەچەندەها شوێن لەقورئانی پیرۆزدا بەشێوەیەكی ڕوون ئاماژەی بۆ دەكات و دەفەرمووێت: [ وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لا نَسْأَلُكَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى] (طه: ١٣٢).
واتە: فەرمان بدە بەهەموو تاكەكانی خێزانت تانوێژەكانیان بكەن‌و بەردەوام‌و كۆڵنەدەرو خۆڕاگر بن لەسەری، ئێمە داوای ڕزق و ڕۆزی لەتۆ ناكەین، بەڵكو ئێمە ڕزق و ڕۆزی بەتۆ دەبەخشین، سەرەنجام هەر بۆ خواناسی و پارێزگارییە.
بنیاتنانی پەرستش بەتەواوكاری بیروباوەڕ دەژمێردرێت، چونكە پەرستش روحی بیروباوەڕ تێردەكات هەروەها دەرخەرێكە كەشێوەی بیروباوەڕ بەرجەستە دەكات و دەیخاتە ڕوو، منداڵیش كاتێك دەچێت بەدەم بانگەوازی خوای گەورەوەو، وەڵامی فەرمانەكانی دەداتەوە، ئەوا بەو هۆیەوە ئەو لە دەرونیدا وەڵامی غەریزەیەكی سروشتی خۆی دەداتەوە و تێری دەكات و ئاودێری دەكات(1).
(وە بۆ ئەوەی چاندنی بیروباوەڕ لەدەروندا بەهێزتربێت دەبێت پەرستش بەهەموو جۆرو شێوەكانی ئاودار بێت، بەو جۆرە بیروباوەڕ لەدڵدا گەشە دەكات و پەل و پۆ لێ دەدات و خۆڕاگر دەبێت بەرامبەر گێژەلۆكەی ژیان وشڵەژانی)(2).
منداڵێتیش قۆناغی ئەركباری نییە، بەڵكو قۆناغی ئامادەكردن‌و مەشق‌و ڕاهێنانە بۆ گەیشتن بەقۆناغی ئەركباری لەكاتی باڵغ بووندا، تابەجێهێنانی ئەرك و فەرزەكانی لا ئاسان دەبێت، بۆ ئەوەی لەوپەڕی ئامادەباشیدا بێت بۆ چوو نەناو ناخۆشیەكانی ژیان بەوپەڕی متمانەو ئازادبوونەوە، پەرستشی خوای گەورەش كارێكی سەرسوڕهێنەرو مەزن دەكاتە سەر دەروونی منداڵ، بەهۆی ئەوەوەیە كە هەست بەپەیوەندی خۆی دەكات بەخوای گەورەو بەرزو بێ‌ هاوتاوە، هەر ئەویشە هەڵچونەكانی ناخی هێور دەكاتەوە و بەهۆی ئەویشەوەیە هەڵچوونەكانی توڕەیی لغاو دەكات و جڵەوی دەگرێ. ڕاستە هەموو منداڵێك لەسەر فیترەت لەدایك دەبێت، هەروەك: پێغەمبەری خوا(ﷺ) فەرموویەتی: (ما من مولود يولد إلا يولد على الفطرة، فأبواه يهودانه أو ينصرانه أو يمجسانه، كما تنتج البهيمة بهيمة جمعاء، هل تحسون فيها من جدعاء؟)(3).
واتە: هەموو منداڵێك لەسەر فیترەت لەدایك دەبێت، جا دایك و باوكی دەیكەنە جولەكە یاخود گاور یا ئاگرپەرست، هەروەكو چۆن ئاژەڵ بەتێرو تەواوی پەیدا دەبێ‌، ئایا هیچ دانەیەكی لوت بڕاوی تێدا دەبینیت.
لەبەر ئەوە ئیمامی أبو حامد الغزالي (ت. 505 هـ) لەپەیامەكەی (أیها الولد) دا بڕیاری داوە كەواتای پەروەردە هاوشێوەی جوتیارێكە، دڕك بژار دەكات، گیا نامۆكان لەكێڵگەكەیدا هەڵدەكێشێت، تاڕووەكەكەی باش ببێت و گەشەی تەواو بكات.
(ابن القیم) یش جەختی لەسەر ئەو بەرپرسیارێتیە كردووەو قسەی بەجێ‌ و سودمەندی كردووە، ودەڵێت: هەندێك لەزانایان ووتویانە: خوای گەورە لە ڕۆژی دواییدا پرسیار لەباوك دەكات دەربارەی منداڵەكەی، لەبەر ئەوەی پرسیار لە منداڵەكە بكات دەربارەی باوكی، چونكە چۆن باوك مافی لەسەر منداڵەكەیەتی بەهەمان شێوەش منداڵ مافی لەسەر باوكی هەیە(4).
ئەگەر دایك و باوك ئیمانداریش بن، بەڵام سروشتی دەوروبەرو كۆمەڵگا دەتوانن كاریگەریانی لەسەر دابنێن و ئاراستەی پەروەردەو پێگەیاندنیان بگۆڕن بەشێوەیەكی نەرێنی.
چ پێویستە لەسەرمان تاوەكو هەوڵ و كۆششی بۆ بدەین؟
یەكەم: چونكە ئەم كارە فەرمایشی خوای گەورەیە، جێ‌ بەجێ‌ كردنی فەرمانەكانی خوای پەروەردگار پوختەی موسڵمان بوونمان دەردەخات، ئەم پوختەیەش بریتییە لە: ملكەچ بوون و جێ‌ بەجێ‌ كردنی فەرمانەكان و خۆبەدوورگرتن لە قەدەغەكراوەكان.
ئەوەتا خوای پەروەردگار دەفەرمووێت: [ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَاراً وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ] (التحريم: 6).
واتە: ئەی ئەوكەسانەی كەباوەڕتان هێناوە، خۆتان‌و خاوخێزانتان بپارێزن لە ئاگرێ‌ كە سوتەمەنییەكەی مرۆڤ و بەردە.
دووەم: هەروەها دووبارە پێغەمبەری خوا ﷺ لەفەرموودەیەكدا بە شێوەیەكی زۆر ڕوون و ئاشكرا فەرموویەتی:
(مُروا أولاكم بالصلاة لسبع سنين واضربوهم عليها لعشر)(5).
واتە: منداڵەكانتان لەحەوت ساڵیدا فێرە نویژ بكەن، وەلە دە ساڵیدا لەسەر نوێژكردن لێیان بدەن.
سێ‌ یەم: بۆ ئەوەی باوكان‌و دایكان توشی سەرزەنشتی لای پەروەردگار نەبن و ڕزگاریان بێت لەبازنەی تاوان.
بۆیە (شيخ الإسلام ابن تيمية) فەرموویەتی: هەركەسێك خاوەندارێتی بچوكێك یاخود هەتیوێك یا منداڵێكی كرد، و فەرمانی پێ‌ نەكرد بەنوێژ كردن، ئەوا دواجار تۆڵە لەو گەورەیە دەسێنرێت، چونكە فەرمانی بەو بچوكانە نەكردووە، وەپاشان سەرزەنشتێكی زۆر قورس دەكرێت لەسەر نەكردنی ئەم كارە كەبێ‌ فەرمانی خوای پەروەردگارو پێغەمبەرەكەیەتی ﷺ.
چوارەم: چونكە نوێژ كردن پەیوەندی نێوان خوای گەورەو بەندەكانێتی، ئێمە دەترسین لەدوای مردنمان منداڵەكانمان لانەوازو نەخۆش و سەرگەردان بن، بۆیە لەهەموو ڕوویەكەوە هەوڵدەدەین و خۆمان ماندوو دەكەین، تاكو ژیانێكی ئاسودەو خۆشیان بۆدەستەبەر بكەین، ئەی چۆن لێیان دڵنیابین لەكاتێكدا دەبینین ئەم پەیوەندییەی نێوانیان پچڕاوە! كە ئەوپەڕی سەر گەردانی و سەر لێ‌ شێواوییە.
پێنجەم: بەزەیمان پێیاندا دێتەوە، و دڵمان ئێش دەكات كە دەبینین نارەحەتییەكی دونیایان توش بووە، ئەی بۆ بەزەیمان پێیاندا نایەتەوە كەبخرێنە دۆزەخەوە؟! یاخود چۆن وازمان لێ‌ هێناون تاكو ببن بە هاونشینی(سەقەر) كەهیچ ناهێلێت و هەموو شتێك لوش دەدات؟!.
شەشەم: چونكە نوێژ ڕوناكییە، بابەدڵ گوێ‌ بگرین بۆ ووتەكەی پێغەمبەری خوا(ﷺ) كە دەفەرمووێت:
(وجعلت قرة عينى في الصلاة)(6).
واتە: روناكی چاوەكانم لە نوێژەكانمدایە. هەروەها منداڵەكانمان سپاردەو ئەمانەتن لەژێر دەستماندا، و هەمووشمان هیواخوازین لەپاشەڕۆژدا پیاو چاك و ڕوو لەخوا دەربچن و سەرفرازو سەركەوتنی هەردوو دونیابن.
حەوتەم: نوێژ كردن یەكەم كردارە كە لە رۆژی دواییدا مرۆڤـ لێپرسینەوەی لەگەڵدا دەكرێت لە حەقی خوای گەورەدا:
(إن أول ما يحاسب به العبد يوم القيامة من عمله الصلاة)(7).
چۆن دەتوانین ناڕەحەتی و هەوڵ و كۆششی ئەم بەرپرسیارێتیە لە ئەستۆبگرین؟.
(ئەی دەست بەكار (كفیل) گەر بەرپرسیارێتی منداڵت پێدراو لەڕێگەی خراپدا بەرەڵات كرد، دەترسم سزات دوو قات بێت، سزا بدرێیت لەسەر لێڵ كردنی ئەو گەوهەرە زۆر ڕێز لێنراوە بەسزایەكی زۆر توند، لەو تاوانە گشتیەشدا بەشێكی سەپێنراو وەردەگریت)(8).
ئەمە كارێكی لەخۆڕاو سادە نییە، چونكە هەڵس و كەوت و مامەڵە كردنە لەگەڵ نەفسی مرۆڤدا، شتێكی ئاساییە ئەگەر ناڕەحەتی و هیلاك بوونێكی تێدا بێت، بەڵكو لەڕاستیدا هەوڵ‌و ماندوبوونێكی زۆر ناڕەحەتە، بەلێ‌ دەكرێت بەجێ‌ بەجێ‌ كردنی ئەم خاڵانەی خوارەوە، نزیكە نارەحەتیەكانمان لەلاسووك بێت، لە دەرەنجامدا هەوڵەكانمان بیپێكێ‌.
1- چونكە هێشتا لەتەمەنێكی منداڵدان، تاڕادەیەك كۆنترۆل كردنیان كارێكی ئاسانە.
2- گرنگی پێدان و خەم خۆری لەسەرەتاوە بەشێوەیەكی دروست و باش، دواجار لەداهاتوودا بەرهەمێكی باشی دەبێت، هەر بۆیە ئیمامی (غەزالی) دەڵێت: منداڵ سپاردەیە لای دایك و باوكی و دڵ بێ‌ گەردی وەك گەوهەرێكی سافی بێ‌ نەخش و نیگار وایە، بۆیە ئامادەیە بۆ هەموو شتێك كەنەخشی لەسەر بكرێت و ئارەزووی بۆ هەموو ئەو شتانە هەیە كە سەرەنجی بۆ ڕابكێشرێت، جاگەر لەسەر چاكە ڕاهێنراو فێركرا ئەوا لەسەر ئەو چاكەیە پەروەردە دەبێت....، خۆ ئەگەر لەسەر خراپە ڕاهێنراو وەكو ئاژەڵ پشت گوێ‌ خرا، ئەوا بەدبەختی و تیاچوون ئاكامەكەی دەبێت و ئۆباڵیشی لە ئەستۆی پەروەردەكەرو سەرپەرشتیارەكەیەتی(9).
3- چاوەڕوانی ئەجرو پاداشت بین لای خوای گەورە: لەبەر فەرموودەكەی سەروەرمان (محمد) ﷺ كە دەفەرمووێت: (من دعا الى هدى كان له من الأجر مثل أجور من تبعه، لاينقص من أجورهم شيئاً)(10).
واتە: هەركەسێك بانگەوازی خەڵكی بكات بۆ هیدایەت‌و چاكە، ئەوا ئەجرو پاداشتی ئەو كەسەی دەست دەكەوێت كە كاری پێ‌ كردووە، بە بێ‌ ئەوەی لە ئەجرو پاداشتی ئەو كەم بكات.
وەبەردەوام مەبەستی سەرەتاو كۆتایمان پەسەند كردن و ڕازی كردنی خودای گەورە بێت، ئەوەتا خوای گەورە دەفەرمووێت: [وَالَّذِينَ جَاهَدُوا فِينَا لَنَهْدِيَنَّهُمْ سُبُلَنَا] (العنكبوت: ٦٩).
واتە: ئەوانەی لەپێناوی ئێمەدا و بۆ بەدەست هێنانی ڕەزامەندی ئێمە هەوڵ و كۆششیان كردووەو خۆیان ماندو كردووە سوێند بەخوا بەڕاستی ئەوانە ڕێنموویی دەكەین بۆ هەموو ڕێگەیەكی چاك و دروستی خۆمان.
ئەگەر ئەمە لەناخماندا بوونی هەبێت بەبەردەوامی هیچ كاتێك بێتاقەتی و وەرەس بوون ڕوومان تێ ناكات، هاوزەمان لەبەختەوەری و ئاسودەیی دا دەژین، چونكە لەسەر باشترین ڕێگەین.
4- ئارامگرتن و هێمنی و لەسەرخۆیی، وەك جێ‌ بەجێ‌ كردنێك بۆ فەرمانەكەی خوای پەروەردگار كە دەفەرمووێت:
[وَأْمُرْ أَهْلَكَ بِالصَّلاةِ وَاصْطَبِرْ عَلَيْهَا لا نَسْأَلُكَ رِزْقاً نَحْنُ نَرْزُقُكَ وَالْعَاقِبَةُ لِلتَّقْوَى] (طه: ١٣٢).
واتە: فەرمان بدە بەهەموو تاكەكانی خێزانت تا نوێژەكانیان بكەن و بەردەوام بن كۆڵنەدەرو خۆڕاگر بن لەسەری، ئێمە داوای ڕزق و ڕۆزی لەتۆ ناكەین، بەڵكو ئێمە ڕزق و ڕۆزی بەتۆ دەبەخشین.
نابێت سەرقاڵ بوون بەكارو كاسبییەوە وامان لێ‌ بكات ئەم كارە گرنگەمان لەبیر بەرێتەو، بەڵكو پێویستە باشترین گرنگی پێ بدرێت بەسەرپەرشتی پەروەردگار لەسەروی هەموویشیەوە نوێژكردن پاككردنەوەی ناخ و دەرون.
چونكە هەرخوای گەورە خۆی ڕزق و ڕۆزی دەرە، دەبێت بەردەوام ئەوەمان لەیاد بێت تالەژیاندا بین ڕزق و ڕۆزیمان بەدواوەیە بەبەردەوامی بەهەمان شێوەی مردن، بەپێچەوانەی ئەوەی كە ئێمە پێشبینی دەكەین.
5- دەربڕینی ملكەچ بوون بۆ خوای گەورە بەپاڕانەوەو دوعا كردن: [رَبِّ اجْعَلْنِي مُقِيمَ الصَّلاةِ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي رَبَّنَا وَتَقَبَّلْ دُعَاءِ] (إبراهيم: ٤٠).
واتە: پەروەردگارم خۆم و نەوەكانم بگێڕە لەو كەسانەی كە ئەنجامدەری نوێژن بەچاكی، پەروەردگارا دوعاو نزام گیرا بكە.
وەداوای كۆمەكی كردن لێی، چونكە هەرگیز بەهەوڵ و كۆششی خۆمان هیواو ئاواتەكانمان بەدەست نایەت بەتەواوی، ئەگەر خوای گەورە سەركەوتومان نەكات و یارمەتی دەرمان نەبێت، بەڵكو پێویستە بەردەوام بپاڕێینەوەو هیوابڕاو نەبین، باشترین پاڕانەوەش پارانەوەیە بەناوو سیفاتەكانی خوای گەورە.
بەپشتیوای خوای گەورە لەژمارەكانی دواتر، درێژە بەم باسەدەدەین و زیاتری لەسەر دەنوسین، ئومێدەوارم توانیبێتم تیشكێكم خستبێتە سەر ئەم باسەو بەرچاو ڕوونیەكم نیشانی دایكان و باوكان دابێت بۆپەروەردەكردنی ڕۆڵەكانیان لەكۆتایدا: دەخوازم لەدایك‌و باوكان‌و سەرپەرشتیكارانی منداڵان، بەو پەڕی هەست كردن بەبەرپرسیارێتی یەوە نەوەكانیان پێبگەیەنن، تاوەكو لەڕۆژی دوایدا ڕوسپی بەردەم لێپرسینەوەی پەروەردگاربن، كە ئەوپەڕی سەربەرزی‌و سەرفراز بوونە، دەنا بەپێچەوانەوە توشی دڵساردی و بێ‌ ئومێد بوون دەبن كەبە هیچ شێوەیەك ئا لەو ڕۆژەدا سودو قازانجمان پێ‌ ناگەیەنێت.
سەرچاوەكان
1- القرآن الكريم.
2- منهج التربية النبوية للطفل، تأليف:محمد نورى بن عبدالحفيظ سويد، الطبعة الأولى، دار ابن كثير.
3- كيف نحبب الصلاة لأبنائنا، تأليف: در أماني زكريا، الطبعة الأولى، 1428هـ، 2007م، دار النعيم.
4 - قاموس الباكورة، عربي – كردي، گیو المكريانى، الطبعة الأولى، 2005م دار مؤسسة آراس.
وآخر دعوانا أن الحمد لله رب العالمين،
وصلى الله وسلم على نبينا محمد وعلى آله وصحبه أجمعين.
لە گۆڤارى ڕێگاى ڕاست ژمارە (14) وەرگیراوە
==========================
(1) (منهج التربية النبوية للطفل، محمد نورى بن عبدالحفيظ سويد، ص 319).
(2) (تجربة التربية الإسلامية: ص40).
(3) (منتفق عليه، وانظر: مشكاة المصابيح: 90).
(4) (أحكام المولود: ص339).
(5) (رواه أبو داود، وصححه الشيخ الألباني في: صحيح سنن أبي داود: 508، 509).
(6) (رواه أحمد والنسائي، وصححه الشيخ الألباني في: صحيح الجامع الصغير: 3124).
(7) (رواه الترمذي والنسائي وابن ماجة، وصححه الشيخ الألباني في: صحيح الجامع الصغير: 2020).
(8) بەرنامەی پێغەمبەری خوا(ﷺ) بۆ پەروەردەی منداڵ، نوسینی: محمد نور عبدالحفيظ سويد، ص32.
(9) (هەمان سەرچاوەی پێشو: ص33).
(10) (صحيح الجامع الصغير: 3713).