بەناوى خواى گەورە و میهرەبان
ئاشكرایە لەناو وڵاتی خۆماندا، كەسێك كاتێك ئەكەوێتە حاڵەتی سەرەمەرگەوە‌و نزیكە لە ڕۆح دەرچوونی، ئا لەو كاتەدا كەسانێك لە خزمە نزیكەكانی چەند سورەتێكی قورئانی بەسەردا ئەخوێنێتەوە، بەتایبەتی سورەتی (یس).
گومانی تێدا نیە زۆرینەی زۆری ئەهلی عیلم‌و شارەزایان بە شەرعی خوا ئەم كارەیان بە نادرووست زانیوە، پاڵپشت بەوەی، كە بەڵگەیەكی شەرعی بەدەستەوە نییە بۆ درووستێتی كردنی ئەو كردەوەیە لەو حاڵ‌و بارەدا، هەروەها ئەم قورئان خویندنە لەو كاتەدا پێغەمبەرمان ﷺ ئەنجامی نەداوە‌و فەرمانیشی بە هاوەڵانی نەكردووە بەكردنی.
زانای فەرمودەناس شێخ (محمد ناصرالدين الألباني) بۆمان باس دەكات‌و دەفەرموێت: (وأما قراءة سورة (يس) عنده أي المحتضر وتوجيهه نحو القبلة فلم يصح فيه حديث ) تلخيص أحكام الجنائز: (1/11) واتە: (خویندنی سورەتی (یس) لای كەسێك كە لەسەرەمەرگدایەو ڕوو وەرگێڕانی كەسەكە ڕووە‌و قیبلە هیچ فەرمودەیەكی صەحیح لەبارەیەوە نیە).
ڕوونكردنەوەیەك دەربارەی ئەو فەرمودە لاوازانەی،كە لەم بارەیەوە هاتوون
وەك باسمان كرد ئەو فەرموودانەی، كە كەسانێك ئەیكەنە بەڵگە بۆ درووستێتی خوێندنی سورەتی (یس) بەسەر كەسێكدا، كە لەحاڵەتی سەرەمەرگدایە هەموویان لاوازن، كە لێرەدا ئاماژە بە دوو لەو فەرمودە لاوازانە ئەكەین:
1_ فەرموودەی یەكەم: (اقْرَءُوا يس عَلَى مَوْتَاكُم) رواه النسائي في الكبرى: (6/265)، وابن ماجه: (1/466)، وابن حبان: (7/269)
واتە: ((سورەتی (یس) بخوێنن بەسەر مردوەكانتاندا).
بێگومان ئەمە فەرموودەیەكی لاوازە (ضَعيف)، بەڵكو لەوەش زیاتر بەشێك لە زانایانی فەرموودەناس بە زۆر لاواز (ضَعيف جدا)یان لەقەڵەم داوە، كە ئەمەش هەندێك ووتەی ئەو زانا بەڕێزانەیە لەو بارەیەوە:
ئیمامی (النووي) دەربارەی فەرموودەكە دەفەرموێت: (ضَعيف) الأذكار: (117) .
ئیمامی (ابْنُ حَجَر) دەفەرموێت: (هذا حديث غريب) الفتوحات الربانية: (4/118)
ئیمامی (ابن باز) فەرمویەتی: (فالأصل أن الحديث ضعيف فتخصيصها ليس له وجه) فتاوى ابن باز: (13/94)
ئیمامی (الألباني) دەفەرموێت: (ضَعيف) الإرواء: (3/150 )
ئیمامی (مقبل الوادعی) دەفەرموێت: (ضَعيف) شرح مقدمة صحيح مسلم: مادة رقم: (09)
ئیمامی (ابن عثیمین) دەفەرموێت: (هذا الحديث ضعيف) مجموع الفتاوى ابن عثيمين: (17/74)

2_ فەرموودەی دووەم: كە دەیكەن بەڵگە: (مَا مِنْ مَيِّتٍ يَمُوتُ فَيُقْرَأُ عِنْدَهُ يس إلا هَوَّنَ اللَّهُ عَلَيْهِ)( أخرجه أبونعيم في (أخبار أصبهان): (1/188 )).
واتە: ((هیچ مردوویەك نییە، كە بمرێت‌و سورەتی (یس)ی بەسەردا بخوێندرێت ئیلا خوای گەورە مردنەكەی بو ئاسان دەكات)).
لە وەڵامدا:
بێگومان ئەم فەرمودەیەش ناكرێ‌ بەبەڵگە چونكە فەرموودەكە (زۆر لاوازە) ، لەبەر ئەوەی لە سەنەدەكەیدا (مروان)ی كوڕی (سلیم )ی تێدایە.
پاش ئەوەی لەڕێی ووتەی زانایانەوە (ئەوانیش بەهۆی تیگەیشتن لە سەنەدی فەرمودەكانەوە) زانیمان ئەو دوو فەرمودەیە لاوازن، كەوابوو پێویستە لەسەرمان بێ‌ هیچ دەمارگیریەك بۆ ووتەی زانایان ئێمەش نەیكەین بەبەڵگە بۆ درووستێتی ئەو كارە، چونكە وەك ئاشكرایە فەرموودەی لاواز حوكمی لێ‌ وەرناگیرێت‌و ناكرێت بە بەڵگە (الأحاديث الضعيفة لا يُستدل بها).
شێخی ئیسلام (ابن تيمية) فەرمویەتی:
(لا يَجُوزُ أَنْ يُعْتَمَدَ فِي الشَّرِيعَةِ عَلَى الْأَحَادِيثِ الضَّعِيفَةِ الَّتِي لَيْسَتْ صَحِيحَةً ولا حَسَنَةً)( القاعد الجليلة في التوسل والوسيلة: (1/175)).
واتە: (درووست نییە لەشەرعدا پشت بە فەرموودەی (لاواز) ببەسترێت، كە نە (صحیح)بێت وە نە (حسن) بێت).
هەروەها دەفەرموێت:
(وَلَمْ يَقُلْ أَحَدٌ مِنْ الْأَئِمَّةِ إنَّهُ يَجُوزُ أَنْ يُجْعَلَ الشَّيْءُ وَاجِبًا أَوْ مُسْتَحَبًّا بِحَدِيثِ ضَعِيفٍ وَمَنْ قَالَ هَذَا فَقَد خَالَفَ الْإِجْمَاعَ)(القاعد الجليلة في التوسل والوسيلة: (1/176) ).
واتە: (هیچ یەكێك لە پێشەواكانی ئیسلام نەیانفەرمووە، كە شتێك بكرێت بە واجب یان سوننەت بەهۆی فەرمودەی لاوازەوە، هەركەسێكیش ئەو قسەیە بكات ئەوە پێچەوانەی كۆدەنگی زانایانی كردووە).

بیدعە سوننەت ئەمرێنێت:
(فەرامۆش كردنی سووننەتێك بەهۆی بیدعەی خوێندنی قورئانەوە بەسەر كەسێكدا، كە لەسەرە مەرگدایە):
پێغەمبەری خوا ﷺ فەرمویەتی: (لَقِّنُوا مَوْتَاكُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللهُ)( صحيح مسلم: رقم: (916) )
واتە: (مردووەكانتان (لە كاتی سەرەمەرگدا) تەڵقین بدەن بە كەلیمەی (لا إله إلا الله)
لە ڕیوایەتێكی تردا فەرمویەتی:
(لَقِّنُوا مَوْتَاكُمْ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ، فَإِنَّهُ مَنْ كَانَ آخِرُ كَلِمَتِهِ لَا إِلَهَ إِلَّا اللَّهُ عِنْدَ الْمَوْتِ، دَخَلَ الْجَنَّةَ يَوْمًا مِنَ الدَّهْرِ، وَإِنْ أَصَابَهُ قَبْلَ ذَلِكَ مَا أَصَابَهُ)(صححه الألباني في: (صحيح الجامع الصغير وزياداته).
واتە: (مردووەكانتان (لە كاتی سەرەمەرگیاندا) تەڵقین بدەن بە كەلیمەی (لا إله إلا الله)، چونكە هەركەسێك لەسەرەمەرگدا كۆتا وشەی (لا إله إلا الله) بێ ئەوا هەر ڕۆژێك لەڕۆژان دەچێتە ناو بەهەشتەوە، هەرچەندە پێش چونە بەهەشتیشیەوە توشی سزا ببێت).
[تەڵقین كردن واتە خستنە سەر زوبان، تەڵقین كردن بە كەلیمەی (لا إله إلا الله) واتە هەوڵ بدەیت بۆ ئەوەی ئەو كەلیمەیە بخەیتە سەر زوبانی ئەو كەسەی كە لەسەرەمەرگدایە و ئامادەبوان بیڵێن بەڵکو ئەمیش بکەوێتە سەر زمانى و بیڵێ ، وەگەر کەسەکە بێ باوەڕ بوو ئەوا سوننەت وایە ئەو كەسانەی كە لە نزیكیەوەن فەرمانی پێ بكەن‌و پێی بڵێن، كە بڵێت: (لا إله إلا الله)، بەهیوای ئەوەی ئەویش شایەتومان بهێنێت‌و موسوڵمان ببێت‌ ]
بۆیە هەوڵدان بۆ ئەوەی كە كەلیمەی (لا إله إلا الله) بخرێتە سەر زوبانی ئەو كەسەی كە لە سەرەمەرگدایە ئەمە سوونەتێكی زۆر گرنگ‌و سودبەخشە بۆ مردووەكە، كە خۆشەویستمان ﷺ ڕێنمونی هاوەڵانی ئەكرد بەوەی هەوڵ بدەن برا‌و خوشكانیان بەوە تەڵقین بدەن، بەڵكو خوای گەورە ڕەحمیان پێ بكات‌و بەر ئەو موژدە گەورەیە بكەون، كە لە فەرموودەكەدا هاتووە، كە بریتییە لە چونە بەهەشتی پان‌و بەرینەوە بە ویستی خوا، بەڵام جێگای داخە، كە ئەو سوننەتە لەناو خەڵكیدا كاڵ بووەتەوە بەكەمی ئەنجام ئەدرێ، ئەمیش بەهۆی سەرهەڵدانی بیدعەی خوێندنی قورئانەوە بەسەر كەسێكدا، كە لەسەرەمەرگدایە، كە وەك باسكرا لە كار‌و پیشەی پێغەمبەری خوا ﷺ وە هیچ كام لە هاوەڵە بەڕێزەكان نەبووە، ڕەزای خوای گەورەیان لەسەر بێت.

بۆ ئەم وەڵامە سود وەرگیراوە لە کتێبی : (نیعمەتی ڕەحمان لـە ڕونكردنەوەی بابەتە فیقهی ‌و عەقیدەییەكانی پەیوەست بە قورئـان) لە نوسین و ئامادەکردنى : د. هەردی صدیق