خوای پەروەردگار لەم ئایەتە پیرۆزەدا چەند ئەحکام وئادابێکی تایبەت بەحەجی باس کردووە .
خوای پەروەردگار دەفەرموێت : ( الْحَجُّ أَشْهُرٌ مَعْلُومَاتٌ )
واتە : كاتی حه‌ج چه‌ند مانگێكی دیاری كراوه كه (شه‌وال و ذو القعدة و ذو الحجة) یه، وە هەندێ لەزانایان دەڵێن مانگی : (شه‌وال و ذو القعدة و ده‌ی ذو الحجة) یه .
واتای ئەم ئایەتە : ( فَمَنْ فَرَضَ فِيهِنَّ الْحَجَّ )
واتە : هه‌ر كه‌سێك ئیحرامی به‌ست ئه‌وه پێویسته له‌سه‌ری حه‌ج بكات ، لەبەر ئەم ئایەتە : ( وَأَتِمُّوا الْحَجَّ وَالْعُمْرَةَ لِلَّهِ ) البقرة /196 .
واته : حه‌ج و عومره هه‌ردووكی به‌یه‌كه‌وه ته‌واو بكه‌ن بۆ خوای گه‌وره .
وه ئایەتی : ( فَلا رَفَثَ وَلا فُسُوقَ وَلا جِدَالَ فِي الْحَجِّ )
واتە : ئه‌وكاته كه ئیحرامی به‌ست نابێ جیماع بكات و بچێته لای خێزانی، یان قسه‌ی خراپ له‌گه‌ڵ ئافره‌تدا بكات ، وه نابێ له سنووری شه‌رع ده‌رچێ به‌وه‌ی كه سه‌ری بتاشێ یان هه‌ر شتێكی تر بكات، یان زوڵم بكات یان قسه‌ی ناشرین بكات ، وه نابێ ده‌مه‌قاڵێ و مشتومڕ له‌گه‌ڵ خه‌ڵكدا بكات له كاتی حه‌جدا .
جا (الرفث ) جیماع ، وئەوانە دەگرێتەوە کەدەبێتە هۆکاری جیماع ، وەک ماچ کردن وقسەیەک کەتایبەت بێت بەجیماع وئارەزوو وهاوشێوەکانی .
وەهەرەوها ( الرفث ) بۆ قسەی ناشرین ونەشیاویش بەکار دێت .
و(الفسوق) بریتی یە لە هەموو تاوانێک وەک ئازاردانی دایک وباوک وبچڕاندنی سیلەی ڕەحم وخواردنی ماڵی هەتیوە وغەیبەت ودوو زمان ...هتد ، وهەروەها قەدەغە کراوەکانی ئیحڕامیش هەر بە ( الفسوق ) ئەژمار دەکرێت .
و(الجدال) واتە : موناقەشە ودەمە دەمە وشەڕە دەنوک بەناحەق ، جا دروست نی یە بۆ کەسێک کەئیحڕامی بەستبێت بۆ حەج وعەمڕە موناقەشەی بەتاڵ وناحەق بکات .
وەبەنیسبەت ( المجادلة )ەوە ئەوەیە کە بەجوانترین شێوە دەکرێت ئەم جۆرەیان خوای پەروەردگار فەرمانی پێ کردووە ، هەروەک فەرموویەتی : ( ادْعُ إِلَى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُمْ بِالَّتِي هِيَ أَحْسَن ) النحل /125 .
واتە : بانگه‌وازی خه‌ڵكی بكه بۆ ڕێگای ڕاستی خوای گه‌وره به حیكمه‌ته‌وه، واته: به دانایی و كاربه‌جێیی، یاخود به سوننه‌ت بانگه‌وازیان بكه ، وه به ئامۆژگاری جوان ، وه ئه‌گه‌ر كه‌سێك گومانی هه‌بوو مشومڕو گفتوگۆی له‌گه‌ڵ بكه به جوانترین شێواز تا تێی بگه‌یه‌نیت و وه‌ڵامى گومانه‌كانى بده‌یته‌وه .
ئائەم شتانە ( قسەی ناشرین وتاوان وجیدالی باتڵ ) هەر چەند لەهەموو حاڵەت وزەمانێکدا مەمنوعن بێگومان لەکاتی حەج دا زیاتر مەمنوعن ؛ چونکە مەبەست لەحەج خۆ زەلیل کردن وخۆشکاندنە بۆ خودا وخۆ نزیک کردنەوەیە لێی بەعیبادەت کردن ، وخۆپاراستنە لەتاوان ، بەم شێوەیە حەجەکەی وەردەگیردرێت ، حەتمەن حەجی وەرگیراویش هیچ پاداشتێکی نی یە جگە لەبەهەشت نەبێت .
نسأل الله تعالى أن يعيننا على ذكره وشكره وحسن عبادته .
والله أعلم .
انظر : فتح الباري (3/382) ، تفسير السعدي (ص 125) ، فتاوى ابن باز (17/144) .
مەبەست لە دابەزاندنى ئەم ئایەتە كام هاوەڵ بوو؟(أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاء اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ) (9) سورة الزمرتەفسیری ئایەتەکانی ڕۆژوو لە سورەتی البقرةمانای ئایەتى ﴿ ولمن خاف مقام ربه جنتان ﴾ و ﴿ إن الله لا يغير ما بقوم حتى يغيروا ما بأنفسهم ﴾ خواى گەورە دەفەرموێ : (وعلم آدم الأسماء كلها ) ئایا ئەو شتانە چی بوون کە خواى گەورە ئادەمى فێر کرد؟تەفسیری ئایەتی : ( رَبُّ الْمَشْرِقَيْنِ وَرَبُّ الْمَغْرِبَيْنِ ) و وەڵامی گومانێک
