هەندێ لە گەنجان ژن ناهێنن یان تاقەت ژنهێنانیان نیە و خۆیان دوادەخەن لە ژنهێنان جا پرسیارەکە ئەوەیە سوودەکانى ژن هێنان چیە بۆ ئەوەى گەنجان هانبدات بۆ ژن هێنان؟
بسم الله الرحمن الرحیم
سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.
1 . یه‌كێك له‌و سودانه‌ی كه له‌ژنهێناندا هه‌یه جێبه‌جێكردنی فه‌رمانی خوای گه‌وره‌یه وه‌كو له‌م ئایه‌ته پیرۆزه‌دا ده‌فه‌رموێت : [ وَأَنْكِحُوا الأَيَامَى مِنْكُمْ وَالصَّالِحِينَ مِنْ عِبَادِكُمْ وَإِمَائِكُمْ إِنْ يَكُونُوا فُقَرَاءَ يُغْنِهِمُ اللهُ مِنْ فَضْلِهِ ] .واته : ئه‌وانه‌ی كه بێ ژن و بێ پیاون ژنیان بۆ بهێنن و به‌شوویان بده‌ن له‌به‌نده چاكه‌كانتان ، وه مه‌ترسی هه‌ژاریتان نه‌بێت چونكه ئه‌گه‌ر هه‌ژاریش بن خوای گه‌وره به فه‌زڵ و چاكه‌ی خۆی ده‌وڵه‌مه‌ندتان ده‌كات .
2 . سوودێكی تر كه پێویسته بخرێته ڕوو ئه‌وه‌یه كه ژنهێنان خوای گه‌وره دایناوه و هه‌ر ئه‌ویش منه‌تمان به‌سه‌ردا ده‌كات بۆ ئه‌وه‌ی ژن و پیاو له‌ته‌نیشت یه‌كتریدا بخۆن و بخۆنه‌وه و بحه‌سێنه‌وه و ئارامبگرن ، وه‌كو له‌م ئایه‌ته‌دا ده‌فه‌رموێت : [ وَمِنْ آيَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَكُمْ مِنْ أَنْفُسِكُمْ أَزْوَاجًا لِتَسْكُنُوا إِلَيْهَا وَجَعَلَ بَيْنَكُمْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً إِنَّ فِي ذَلِكَ لآيَاتٍ لِقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ ] .واته : یه‌كێك له‌نیشانه‌كانی توانا و ده‌سه‌لآتی خوای گه‌وره ئه‌وه‌یه كه له‌خۆتان ( له ئاده‌م ) خێزانی بۆ دروستكردوون كه ( حه‌وا) یه ، بۆ ئه‌وه‌ی لای ئه‌و جێنشین بن و بحه‌وێنه‌وه وه‌سۆز و خۆشه‌ویستی و به‌زه‌ی خستۆته نێوانتانه‌وه ئه‌م په‌ندو بیرخستنه‌وانه بۆ كه‌سانێكه كه تێبفكرێن .
3 . خوای گه‌وره ئافره‌تی چواندووه به پۆشاكی پیاو ، لێره‌دا مه‌به‌ست ئه‌وه‌یه كه ئافره‌ت ده‌بێت هۆی ستركردن و شاردنه‌وه‌ی عه‌یب و ئاره‌زووه‌كانی پیاوان وه به پێچه‌وانه‌شه‌وه ، وه‌كو ده‌فه‌رموێت : [ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ ] .واته : ئه‌وان پۆشاكن بۆ ئێوه و ئێوه‌ش پۆشاكن بۆ ئه‌وان .
4 . ژن هێنان سوننه‌تی پێغه‌مبه‌رانه وه‌كو خوای گه‌وره ده‌فه‌رموێت: [وَلَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلاً مِّن قَبْلِكَ وَجَعَلْنَا لَهُمْ أَزْوَاجًا وَذُرِّيَّةً ] .واته : ئه‌ی پێغه‌مبه‌رى خوا (ﷺ) له‌پێش تۆدا چه‌نده‌ها پێغه‌مبه‌رمان ناردووه بۆ لای نه‌ته‌وه‌كانیان وه خێزان و منداڵمان پێ به‌خشیون .
5. پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) فه‌رمانی پێكردووین به‌ژن هێنان وه‌كو ده‌فه‌رموێت : ( يا معشر الشباب من استطاع منكم الباءة ، فليتزوج ؛ فإنه أغض للبصر ، وأحصن للفرج ، ومن لم يستطع فعليه بالصوم ؛ فإنه له وجاء ) .واته : ئه‌ی كۆمه‌ڵی لاوان كێ له‌ئێوه توانای هه‌یه ـ تواناى جه‌سته‌یى و مادی ـ با ژن بهێنێت چونكه ژن هێنان چاو و دامێن ده‌پارێزێت له حه‌رام ، هه‌ر كه‌سێكیش توانای نه‌بوو ئه‌وا با به‌ڕۆژوو بێت چونكه ڕۆژوو قه‌ڵغان و سه‌رشكێنى ئاره‌زووه‌كانه و له تاوان ده‌یپارێزێت .
6 . سودێكی دیكه له سوده‌كان ئه‌وه‌یه ده‌بێته هۆی به‌ده‌ست هێنانی باشترین خۆشییه‌كانی دونیا ، چونكه له‌فه‌رموده‌یه‌كدا پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) ده‌فه‌رموێت : ( الدنيا كلها متاع ، وخير متاع الدنيا المرأة الصالحة ) .واته : دونیا هه‌مووی خۆشییه و باشترین خۆشی دونیاش ئافره‌تێكی چاك و ساڵحه‌یه .
7 . ژن هێنان نیوه‌ی دینه ، پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) فه‌رمانمان پێده‌كات به‌ژنهێنان ، چونكه كه‌سێك ژنی هێنابێت ئه‌وا نیوه‌ی ئیمانه‌كه‌ی ته‌واو بووه ، وه‌كو ده‌فه‌رموێت : ( من رزقه الله امرأة صالحة فقد أعانه على شطر دينه فليتق الله في الشطر الباقي ) .
واته : هه‌ركه‌سێك خوای گه‌وره ئافره‌تێكی چاكی ( ساڵحه ) ی پێ ببه‌خشێت ئه‌وا یارمه‌تی داوه له‌سه‌ر نیوه‌ی دینه‌كه‌ی ، ده‌با ته‌قوای خوا بكات بۆ به‌ده‌ست هێنانی نیوه‌كه‌ی تری .
وه له‌فه‌رمووده‌یه‌كی تردا پێغه‌مبه‌ر (ﷺ) ده‌فه‌رموێت : ( إذا تزوج العبد فقد استكمل نصف الدين فليتق الله في النصف الباقي )
واته : ئه‌گه‌ر مرۆڤ ژن بهێنێت ئه‌وا نیوه‌ی دینه‌كه‌ی ته‌واو كردووه ، با ته‌قوای خوا بكات بۆ به‌ده‌ست هێنانی نیوه‌كه‌ی تری .
8 . یه‌كێكی تر له‌سووده‌كانی ئه‌وه‌یه كه مرۆڤ ده‌توانێت به‌هۆیه‌وه به‌هه‌شت بۆ خۆی مسۆگه‌ر بكات ، وه‌كو پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) ده‌فه‌رموێت : ( من يضمن لي ما بين لحييه وما بين رجليه أضمن له الجنة ) .واته : هه‌ركه‌سێ ئه‌وه‌ی نێوان ڕیش و سمێڵی به‌واتای ( ده‌م ) ی و ئه‌وه‌ی نێوان هه‌ردوو قاچی ( دامێن ) مسۆگه‌ر بكات ئه‌وا منیش به‌هه‌شتی بۆ مسۆگه‌ر ده‌كه‌م . چونكه به‌هۆی ژنهێنانه‌وه مرۆڤ له‌تاوانی زینا و دامێن پیسی دوور ده‌كه‌وێته‌وه چ ژن بێت یاخود پیاو ، هه‌رچه‌نده فه‌رموده‌كه به‌شێوه‌یه‌كی ڕه‌ها هاتووه بۆیه ئه‌وه‌ش ده‌گرێته‌وه كه كوڕ یاخود كچ ژنبهێنێت یاخود شوبكات زیاتر توانا و ده‌سه‌لآتی به‌سه‌ر ئه‌وه‌دا هه‌یه خۆی له‌تاوانی زینا و داوێن پیسی به‌دوور بگرێت .
9 . یه‌كێك له‌سوده‌كانی ژن هێنان ئه‌وه‌یه ده‌بێته هۆكارێك بۆ یارمه‌تیدان و پشتگیری كردنی خوای گه‌وره ، هه‌روه‌كو له فه‌رمووده‌دا هاتووه : ( ثلاثة حق على الله تعالى عونهم : المجاهد في سبيل الله،و المكاتب الذي يريد الأداء،و الناكح الذي يريد العفاف )
واته : سێ كه‌س هه‌ن خوای گه‌وره به‌حه‌قی داناوه له‌سه‌ر خۆی كه یارمه‌تییان بدات ، كه‌سێك له‌پێناوی خوای گه‌وره‌دا جیهاد بكات و كۆیله‌یه‌ك ده‌یه‌وێت خۆی بكڕێته‌وه و خۆی ئازاد بكات و ئه‌و كه‌سه‌ی ده‌یه‌وێت ژن بهێنێت و مه‌به‌ستی داوێن پاكییه .
10 . ژن هێنان هۆكاره بۆ زیادبوونی ئوممه‌تی پێغه‌مبه‌ر (ﷺ) وه‌كو له‌م فه‌رمووده‌یه‌دا هاتووه : ( تزوجوا الودود الولود ، فإني مكاثر بكم الأمم ) .واته : ئافره‌تێكی خۆشه‌ویستی منداڵ بوو بهێنن چونكه من له‌ڕۆژی قیامه‌تدا شانازی به‌زۆریتانه‌وه ده‌كه‌م به‌سه‌ر ئوممه‌ته‌كانی تر .
11 . ژن هێنان ده‌بێته هۆی پاراستنی نه‌فس له تاوانكاری و فیتنه‌كانی سه‌رده‌م وه‌كو پێغه‌مبه‌ر (ﷺ) فه‌رموویه‌تی : ( ما تركت بعدي فتنة أضر على الرجال من النساء ) .
واته : له‌پاش خۆم هیچ فیتنه‌یه‌كم به‌جێ نه‌هێشتووه به‌زیان تر بێت له‌سه‌ر پیاوان له ئافره‌ت .
12 . ژن هێنان ئه‌جر و پاداشتی هه‌یه وه‌كو چۆن له‌كار و كرده‌وه چاكه‌كاندا پاداشت وه‌رده‌گرین ، چونكه پێغه‌مبه‌ر (ﷺ) ده‌فه‌رموێت : ( ... وفي بضع أحدكم صدقة . قالوا أيأتي أحدنا شهوته ويكون له فيها أجر قال أرأيتم لو وضعها في حرام أكان عليه فيها وزر فكذلك إذا وضعها في الحلال كان له أجر ) .
واته : له‌چوونه لای خێزانه‌كانتان خێر و پاداشتان بۆ ده‌نوسرێت ، هاوه‌ڵان فه‌رموویان : ئه‌ی پێغه‌مبه‌ر خوا (ﷺ) ئایا كه‌سێك له‌ئێمه ئاره‌زووی خۆی تێر ده‌كات و پاداشتی ده‌ست ده‌كه‌وێت ؟! ئه‌ویش فه‌رمووی : ئایا له‌حه‌رامدا به‌كاری بهێنێت تاوانبار نابێت ، به‌هه‌مان شێوه‌ش ئه‌گه‌ر له‌حه‌ڵاڵدا به‌كاری بهێنێت پاداشتی ده‌ست ده‌كه‌وێت .
13 . ژن هێنان هۆكارێكه بۆ منداڵبوون كه له‌پاش مردنی دایك و باوك ئه‌و منداڵانه ئه‌گه‌ر چاك و خواپه‌رستێكی باش بن ئه‌وا ده‌بنه خێر و خۆشی بۆ دایك و باوكیان و به‌رده‌وام كرده‌وه‌ی چاكیان بۆ دایك و باوكیان ده‌ڕوات به‌بێ ئه‌وه‌ی له كرده‌وه‌ی چاكی خۆیان كه‌م بكاته‌وه .
وه‌كو پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) ده‌فه‌رموێت : ( إذا مات الإنسان انقطع عنه عمله إلا من ثلاثة أشياء من صدقة جارية أو علم ينتفع به أو ولد صالح يدعو له ) .واته : ئه‌گه‌ر مرۆڤێك بمرێت ئه‌وا كرده‌وه‌كانی ده‌پچڕێت و چیتر خێری بۆناچێت ته‌نها له‌م سێ ڕێگایه‌وه نه‌بێت : سه‌ده‌قه و خێری نه‌بڕاوه ( وه‌كو دروستكردنی مزگه‌وت و شتی دیكه له‌و جۆره ) ، یاخود زانیارییه‌كی بڵاوكردبێته‌وه كه له‌پاش خۆی خه‌ڵكی سوودی لێ ببینن ، وه منداڵیكی چاك و ساڵح كه له‌پاش خۆی دوعای خێری بۆ بكات .
دوعای خێری منداڵ بۆ لێخۆشبوونى دایك و باوكی ئه‌وا له به‌هه‌شتدا پله‌یان به‌رز ده‌كاته‌وه وه‌كو پێغه‌مبه‌ری خوا (ﷺ) ده‌فه‌رموێت : ( إن الرجل لترفع درجته في الجنة فيقول أنى ( لي ) هذا فيقال باستغفار ولدك لك ) .واته : پیاوێك له‌به‌هه‌شتدا پله و پایه‌ی به‌رز ده‌كرێته‌وه ، خۆی پێی سه‌یره‌و ده‌ڵێت : ئه‌ی په‌روه‌ردگار ئه‌مه هه‌مووی بۆ ( من ) واته ( سه‌ری سوڕ ده‌مێنێت له‌و پلانه كه به‌رز ده‌بێته‌وه‌و واش ده‌زانێت كه ئه‌وه‌نده كرده‌وه‌ی چاكه‌ی نه‌كردووه ) پێی ده‌وترێت : ئه‌وه به‌داوای لێخۆشبوونی منداڵه‌كه‌ته‌وه بۆ تۆ .
ئامادەکردنى : ستافى وەڵامەکان / پێداچونەوەى : مامۆستا عدنان باران
ئایا ئافرەت تاوانبار دەبێ گەر ڕەتی بكاتەوە شوو بەگەنجێكی دیندار بكات ؟ لە دواى مردنى هاوسەرەكەم دروستە شوو بكەم بە براى هاوسەرەكەم؟من سونیم ئەتوانم كچێكی شیعە بكەم بە هاوسەر بە مەرجێ نەبێ بە سونی ؟حوكمی حەڵقە لەدەست كردن لە كاتی مارەبڕینداهاوسهرگیرى كاتى (نِكَاح المُتْعَة)
