بیروباوهڕ359قورئانی پیرۆز134پێغەمبەری خودا51فەرموودە29پاك و خاوێنى319نوێژ432ڕۆژوو436زەکات و سەرفیترە63حەج و عومرە166ئهحكامهكانى جهنازه127ژنهێنان و خێزان299ئافرەتان168گەنجان و لاوان133سوێند و نەزر و کەفارەت26دوعا و پاڕانهوه96سيحر و جادوو39تاوانهكان90کار و بازرگانی85خواردن و خواردنەوە33وهڵامى گومانهكان84ئادابەکان91مافەکان24تەزکیەى نەفس115زانست و بانگەواز93هەمەجۆر227پزیشکى77فیقهی ئاسانپرسیار و وەڵامی دەنگی22
جۆرەکانى تەڵاق
پرسیار:
تەڵاق چەند جۆرى هەیە؟ تەڵاقى سوننەتى و تەڵاقی بیدعەی کامەیە؟ چ کات و حاڵەتێکدا پیاو دەتوانێ بە شێوەیەکى شەرعى خێزانى تەڵاق بدات؟ وە لە چ کات و حاڵەتێکدا نابێ تەڵاقى بدات؟
یەکەم : ته‌ڵاقی سوننه‌تی وحوكمه‌كه‌ى:
أ- ته‌ڵاقی سوننه‌تی: مه‌به‌ست له ته‌ڵاقی سوننه‌تی: ئه‌و ته‌ڵاقه‌یه شه‌رع ڕێگه‌ى پێداوه، كه به گوێره‌ى ڕێنماییه‌كانی شه‌ریعه‌تی ئیسلام خراوه، ئه‌مه به‌دو شت ئه‌بێت:
1- ژماره‌ی ته‌ڵاقه‌كان.
2- له‌كاتی خستنیدا.
جا سوننه‌ت وایه ئه‌گه‌ر مێرد ناچاری ته‌ڵاق دان بو: یه‌ك ته‌ڵاقی بدات له پاكێتیه‌ك دا تێیدا جوت نه‌بو بێت له‌گه‌ڵی دا، و ته‌ڵاقی تری به‌دوا دا نادات تا عیدده‌كه‌ى ته‌واو ده‌بێت، له‌به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى خوا : ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ﴾ [الطلاق:1]، واته: [ته‌ڵاقیان بده‌ن] له‌و كاته‌ى ده‌ست ده‌كه‌ن به پێشوازی كردن له‌عیدده‌كه‌بریتیه‌له پاكبونه‌وه، چونكه‌كاتی سوڕی مانگانه له‌عیدده‌وه هه‌ژمار ناكرێت، ئیبن عومه‌ر وئیبن عه‌بباس وكۆمه‌ڵێك له‌باره‌ی ئه‌م ئایه‌ته‌وه ئه‌ڵێن: پاك بونه‌وه به‌بێ جوت بون(«تفسير ابن كثير» (8/169).).
ب- حوكمی ته‌ڵاقی سوننه‌تی: زانایان كۆكن له‌سه‌ر ئه‌وه‌ى ته‌ڵاقی سوننه‌تی ده‌كه‌وێت، له‌به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى خوا ـ رضي الله عنه ـ : ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ﴾ [الطلاق:1] یانی: له‌كاتی پاكێتیدا.
کەواتە : گەر پیاوێک ویستى خێزانى تەڵاق بدات ئەبێ کاتێ تەڵاقى بدات کە سوڕى مانگانەدا پاک بوبێتەوە و هێشتا جیماعى لەگەڵ نەکردبێ ، وە یان خێزانى دووگیان بێ ئینجا دەتوانێ تەڵاقی بدات .
دووەم : ته‌ڵاقی بیدعه‌یی وحوكمه‌كه‌ى:
أ- ته‌ڵاقی بیدعه‌یی:
ئه‌و ته‌ڵاقه‌یه كه‌كابرا به‌شێوه‌یه‌كی حه‌رام ده‌یخات كه‌شه‌رع نه‌هی لێكردوه، ئه‌مه‌ش به‌دو شت ئه‌بێت:
1- ژماره‌ی ته‌ڵاقه‌كان.
2- له‌كاتی خستنیدا.
جا ئه‌گه‌ر سێ ته‌ڵاقه‌یدا به یه‌ك له‌فز، یان به‌جودا به‌ڵام له یه‌ك پاكێتیدا، یان ته‌ڵاقیدا وله‌سوڕی مانگانه‌دا یا له‌زه‌یستانی دا بو وڕونیش نه‌بو بوه دو گیان بێت= ئه‌وا ئه‌م ته‌ڵاقه به‌بیدعه‌یی وحه‌رام هه‌ژمار ده‌كرێت ونه‌هی لێكراوه له‌شه‌رعدا، وبكه‌ره‌كه‌ى تاوانباره.
ته‌ڵاقی بیدعه‌یی له ژماره دا له‌سه‌ری حه‌رامی ده‌كات تا شویه‌كی تر ده‌كاته‌وه، له‌به‌ر فه‌رمایشته‌كه‌ى خوا : ﴿فَإِنْ طَلَّقَهَا فَلا تَحِلُّ لَهُ مِنْ بَعْدُ حَتَّى تَنْكِحَ زَوْجًا غَيْرَهُ﴾ [البقرة:230] «جا ئه‌گه‌ر پیاو هاوسه‌ره‌كه‌ى خۆی جاری سێیه‌م ته‌ڵاقدا، ئه‌وا بۆی حه‌ڵاڵ نیه مه‌گه‌ر شو بكاته‌وه‌به پیاوێكی تر به گرێ به‌ستێكی دروست وله‌گه‌ڵیدا جوت ببێت وبه‌حه‌زی خۆی بێت و بۆ حه‌ڵاڵكردنی ئافره‌ته‌كه‌ى نه‌بێت بۆ مێردی یه‌كه‌می» یانی: سێیه‌م.
ته‌ڵاقی بیدعه‌ییش له‌كاتدا؛ سوننه‌ته بیگێڕێته‌وه، له‌به‌ر فه‌رموده‌كه‌ى ئیبن عومه‌ر كه‌هاوسه‌ری ته‌ڵاق داوه‌و له‌عاده‌دا بوه، په‌یامبه‌ری خوا ـ ﷺ ـ فه‌رمانی كردوه بیگێڕێته‌وه(أخرجه البخاري (5332)، ومسلم (1471تەڵاقى ). كه گێڕایشیه‌وه واجبه له‌سه‌ری بیهێڵێته‌وه تا پاك ده‌بێته‌وه، ئینجا ئه‌گه‌ر ویستی ته‌ڵاقی ده‌دات وئه‌گه‌ریش ویستی ده‌یهێڵێته‌وه.
ب- حوكمی ته‌ڵاقی بیدعه‌یی:
حه‌رامه له‌سه‌ر مێرد به‌شێوه‌ى بیدعه‌یی ته‌ڵاق بدات ئیتر له ژماره‌بێت یان له‌كات، له‌به‌ر ئایه‌تی: ﴿الطَّلاقُ مَرَّتَانِ فَإِمْسَاكٌ بِمَعْرُوفٍ أَوْ تَسْرِيحٌ بِإِحْسَانٍ﴾ [البقرة:229]، هه‌روه‌ها ئه‌فه‌رموێ: ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ إِذَا طَلَّقْتُمُ النِّسَاءَ فَطَلِّقُوهُنَّ لِعِدَّتِهِنَّ﴾ [الطلاق:1]، واته: پاك بو بن و له‌گه‌ڵیان جوت نه‌بوبێتن.
هه‌روه‌ها چونكه ئیبن عومه‌ر كه ژنه‌كه‌ى ته‌ڵاقدا و له‌عاده‌بو، په‌یامبه‌ر ـ ﷺ ـ فه‌رمانی پێكرد بیگێڕێته‌وه.
ته‌ڵاقی بیدعه‌ییش ده‌كه‌وێت وه‌ك ته‌ڵاقی سوننه‌تی، چونكه په‌یامبه‌ر فه‌رمانی كرد به‌ئیبن عومه‌ر ـ ﷺ ـ هاوسه‌ره‌كه‌ى بگێڕێته‌وه، گێڕانه‌وه‌ش به‌دی نایه‌ت مه‌گه‌ر دوای كه‌وتنی ته‌ڵاق، جا ئه‌و كاته‌ش ئه‌و ته‌ڵاقه له ته‌ڵاقه‌كانی هه‌ژمار ده‌كرێت.
وەرگیراوە لە کتێبی : فیقهی ئاسان ، وەرگێڕانی مامۆستا علی خان
ئەم پرسیارانەش وەڵام دراوەتەوە
ئایا خولع چیە؟ وە شێوازەکەى چۆنە؟ وە ئەگەر کەسێک زۆرى لێ بکرێ خێزانى تەڵاق بدات تەڵاقى دەکەوێ؟ئەگەر ژن و پیاوێك منداڵیان نەبێ و خەتا لە پیاوەكە بێت ژنەكە بۆى هەیە داواى تەڵاق بكات لە پیاوەكەى لەبەر منداڵ.ئایا دەگونجێ ئافرەت داوای خولع و جیابونەوە لەمێردەکەی بکات تەنانەت گەر مێردەکەشی ڕازی نەبێت ؟ حوکمى ئەو ئافرەتە چیە کە داواى ته‌ڵاق بکات به‌بێ هیچ عوزرێک ؟وە چ کاتێ دروستە داواى تەڵاق بکات؟پێش ئەوەی خێزانەکەت تەڵاق بدەى بیربکەرەوە
سێ شەممە ١٤ / شوّال / ١٤٤٥ ٢٣ / نیسان / ٢٠٢٤
کۆی پرسیارەکان ٣,٥٤٧
سەردانەکان ١٧,٦٤٧,٧٣١
ماڵپەڕێکە بۆ وەڵام دانەوەی پرسیارە شەرعیەکان کە لای تاکی کورد دروست دەبێت سەبارەت بە شەریعەت و حوکمە ئیسلامیەکان، کە بەڕێگایەکی ئاسان و خێرا وەڵام دەدرێنەوە.
▴
