ئەمەى خوارەوە کۆمەڵە حوکم و ئاداب و زانیارییەکن سەبارەت بە جەژن کە سەرجەمیان لە فەتواى زانایانەوە وەرگیراوە بە شێوەیەکى کورت و پوخت .
1- ئەو جەژنانەی کەڕێگە پێدراون لەئیسلام دا چین ؟
شێخ ابن عثيمين دەڵێت :

سێ جۆر جەژن هەیە :
1-جەژنی ڕەمەزان : کە بە موناسەبەی کۆتایی هاتنی مانگى ڕەمەزانەوەیە .

2-جەژنی قوربان : کە بەموناسەبەی کۆتایی دەی  (ذي الحجة)ـەوەیە .

3-هەینی : کە جەژنی حەفتانەیە و بە موناسەبەی کۆتایی حەفتەوەیە و ئاهەنگ ناگێڕدرێت بەهیچ جۆرە موناسەبەیەکی ترەوە  .

مجموع الفتاوى (16/ 191) .

2-حوکمی نوێژی جەژن بەنیسبەت پیاوانەوە؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

ئەوەی بەدیار دەکەوێت نوێژی جەژن فەرزی عەینە .

مجموع الفتاوى (16/ 214).

وە ابن باز دەڵێت :

أ-  نوێژی جەژن فەرزی کیفایەیە لەلای زۆربەی زانایان .

ب- وەهەندێکی تر لەزانایان پێیان وایە  نوێژی جەژن فەرزی عەینە کەئەم بۆ چوونەیان نزیکترە لەحەقەوە  .
مجموع الفتاوى (13/ 7).

نوێژی جەژنەکان فەرزی کفایەن ، وەهەندێکی تر لەزانایان پێیان وایە  نوێژی جەژن فەرزی عەینە هاوشێوەی نوێژی هەینی ، ونابێ موسوڵمان وازی لێ بێنێت .

اللجنة الدائمة (8/ 284)

3- حوکمی نوێژی جەژن بەنیسبەت ئافرەتانەوە؟

 ابن باز دەڵێت:

سوننەتە ئافرەتان ئامادەی نوێژی جەژن ببن لەگەڵ سوور بوون لەسەر خۆداپۆشین و بۆنی خۆش لەخۆ نەدان .
مجموع الفتاوى (13/ 7)

دەرچوونی ئافرەتان بۆ نوێژی هەردوو جەژنەکە سوننەتێکی موئەکەدەیە ، بەڵام بەمەرجێک بەداپۆشراوی دەرچن وخۆ نەڕازێننەوە .

اللجنة الدائمة (8/ 287)

 ابن عثيمين دەڵێت :

پێمان وایە ئافرەتان فەرمانیان پێ دەکرێت بەدەر چوون بۆ نوێژی جەژن وئامادەی خێر دەبن ، بەڵام پێویستە لەسەریان خۆیان داپۆشن وبۆنی خۆش لەخۆ نەدەن و کارە سوننەتەکە بەجێ بێنن ودوور کەونەوە لەفیتنە .

مجموع الفتاوى (16/ 211) .

4-حوکمی نوێژی جەژن بەنیسبەت کەسێکەوە کە لەسەفەردا بێت چی یە ؟
 ابن عثيمين دەڵێت :

نوێژی جەژن واجب نییە لەسەر کەسی موسافیر بەڵام گەر موسافیر لەوڵاتێک بوو کەنوێژی جەژنی تێدا دەکرا ئەوا فەرمانی پێ دەکرێت لەگەڵ موسوڵماناندا نوێژ بکات .

مجموع الفتاوى (16/ 236)

5- ئایا نوێژی جەژن قەزا دەکرێتەوە گەر لەدەست چوو؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

گەر لەدەست چوو قەزا ناکرێتەوە .
 مجموع الفتاوى (16/ 214) .

6- ئایا شێوازێک دیاری کراو هەیە کە لە سەلەفەوە هاتبێت بۆ جەژنە پیرۆزە ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :
جەژن پیرۆزە لەهاوەڵانەوە هاتووە ، و گەر وا دابنێین نەشهاتبێ ئەوا ئێستا یەکێک لەو شتانەی کەخەڵک وەک عادەت جێ بەجێ دەکەن وخویان پێوە گرتووە وئاساییە .

مجموع الفتاوى (16/ 208)

 ابن باز دەڵێت :

أ- دروستە مرۆڤی موسوڵمان بەبراکەی بڵێت لەڕۆژی جەژندا ( تقبل الله منا ومنك أعمالنا الصالحة) .

ب- هیچ دەقێکم لەم بارەیەوە نەزانیوە کەهاتبێت .
مجموع الفتاوى (13/ 25) .

7-حوکمی تەوقە کردن و باوش کردن بەیەکدا و موعانەقە کردن لەدوای نوێژی جەژن ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

دروستە وهیچی تێدا نییە ؛ چونکە خەڵک بەمەبەستی عیبادەت ئەو کارە ناکەن ، بەڵکو وەک عادەت وڕێزێک بۆ یەکتر ئەنجامی دەدەن .

مجموع الفتاوى (16/ 209) .

8-ئادابەکانی ڕۆژی جەژن چین ؟

شێخ ابن عثيمين دەڵێت :

سوننەتە (الله ٲکبر) کردن .

خواردنی چەند دەنکە خورمایەک پێش دەرچوون بۆ نوێژی جەژنی ڕەمەزان .

جوانترین جل لەبەر دەکرێت ئەمە بەنیسبەت پیاوانەوە بەڵام ئافرەتان نابێ جلی جوان لەبەر کەن لەکاتی چوونیان بۆ نوێژی جەژن .

ـ مرۆڤ خۆی دەشوات بۆ نوێژی جەژن .

ـ پیرۆز بایی لەیەکتر کردن .

ـ باش وایە گەر لەڕێگایەکەوە چوویت لەڕێگایەکی ترەوە بگەڕێیتەوە .
مجموع الفتاوى (16/ 216-223).
 
9- چ شتێک سوننەت مرۆڤ ئەنجامی بدات پێش نوێژی جەژنی ڕەمەزان وپێش نوێژی جەژنی قوربان ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

سوننەتە لەجەژنی ڕەمەزاندا پێش دەرچوون بۆ نوێژ چەند دەنکە خورمایەک جا سێ بێت یاخود پێنج یاخود حەوت دانە بخوات .

بەڵام لەجەژنی قورباندا سوننە وایە هیچ نەخوات تاوەکو دەگەڕێتەوە و لەقوربانیەکەی دەخوات .
مجموع الفتاوى (16/ 234)

10- ئایا سوننەتە بەپێ بچێت بۆ نوێژی جەژن یاخود بەسەیارە ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :
سوننەت وایە بەپێ بچێت مەگەر پێویستی بەسەیارە بێت ئەو کات دروسته و هیچی تێدا نییە .
مجموع الفتاوى (16/ 235) 

11- حیکمەت چی یە لەگۆڕینی ڕێگای چوون وگەڕانەوەدا لەڕۆژی جەژندا ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :
چاو کردن لەپێغەمبەرى خوا  ﷺ چونکە ئەمە سوننەتی ئەوە  .

دەربڕینى شیعاڕێک لەشیعاڕەکان ، شیعاری نوێژی جەژن لەهەموو کوچ وکۆڵانێکی وڵاتدا .

ـ وەهەروەها ئەحواڵ پرسینی باقی خەڵکی گەڕەکیشی تێدایە .
ـ لەهەردوو ڕێگاکەدا مەلائیکە شایەتی بۆ دەدەن .

 مجموع الفتاوى (16/ 237). 

12-حوکمی ئەنجام دانی نوێژی جەژن لەمزگەوتدا ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

باش نییە نوێژی جەژن لەمزگەوتدا ئەنجام بدرێت مەگەر لەبەر عوزرێک نەبێت ؛ چونکە سوننەت وایە نوێژی جەژن لەدەرەوە و لە دەشتدا بکرێت .
مجموع الفتاوى (16/ 230) . 

13- ئایا دروسته نوێژی جەژن لەچۆڵەوانی و شیو ودۆڵەکاندا ئەنجام بدرێن ؟
 ابن باز دەڵێت :
خۆی نوێژی جەژن لەشار ودێکاندا ئەنجام دەدرێت ونابێت لەدۆڵ وسەفەردا بکرێت .
مجموع الفتاوى (13/9) .

14- حوکمی ئەنجام دانی نوێژی جەژن لەشوێنی یاریگادا ؟

 ابن باز دەڵێت :

أ- دروسته بەمەرجێک پاک بێت وهیچ پیساییەکی پێوە نەبێت.

ب- خۆ ئەگەر جێگەیەکی تر وسەربەخۆ گونجاو تر هەبوو ئەوا باشتر و لەپێش ترە .
مجموع الفتاوى (13/ 11)

 15- حوکمی ئەنجام دانی نوێژ جەژن بەچەند کۆمەڵێک ، واتە : لەشارێکدا لەچەند جێگەیەک ئەنجام بدرێت چی یە  .؟

ابن عثيمين دەڵێت :

گەر خەڵک پێویستیان پێی بوو دروستە هەروەک چۆن کاتێ پێویستیان بەنوێژی هەینییە لەچەند جێگەیەک ئەنجام بدرێت .
مجموع الفتاوى (16/ 224)

16-کاتی ئەنجام دانی نوێژی جەژن چ کاتێکە ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

کاتی نوێژی جەژن لەهەڵهاتنی خۆرەوە دەست پێ دەکات کاتێ کەبەقەد ڕمحێک بەرز دەبێتەوە ، بەڵام سوننەت وایە نوێژی جەژنی قوربان زوو ئەنجام بدرێت بەڵام جەژنی ڕەمەزان دوا بخرێت ؛ لەپێغەمبەرەوە صلى الله عليه وعلى آله وسلم گێڕدراوەتەوە نوێژی جەژنی قوربانی دەکرد کاتێ کەخۆر هەڵبهاتبایە وبەقەد ڕمحێک بەرز ببوایەتەوە ، ونوێژی جەژنی ڕەمەزانی دەکرد کاتێ کەخۆر بەقەد دوو ڕمح بەرز ببوایەتەوە .
مجموع الفتاوى (16-229)

17- حوکمی نوێژی سڵاوی مزگەوت (تحية المسجد) لەڕۆژی جەژندا چی یە ؟

 ابن باز دەڵێت :

أ-نوێژی جەژن کاتێ کەلەمزگەوتدا ئەنجام دەدرێت ئەوا دروسته بۆ کەسێک کەدێت بۆ مزگەوت نوێژی سڵاوی مزگەوت ئەنجام بدات .

ب- بەڵام گەر لەدەرەوە ئەنجام درا ئەو نابێ لەپێش جەژنەوە نوێژ ئەنجام بدرێت .
 مجموع الفتاوى (13/ 15-16) .

18- ئایا کەسێک کەدێتە مزگەوتەوە بۆ نوێژی جەژن نوێژی سڵاوی مزگەوت ( تحية المسجد) ئەنجام دەدات ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

بۆ چوونی ڕاست ئەوەیە هەرکەسێک چووە شوێنی نوێژی جەژن دانانیشێت تاوەکو دوو ڕکات نەکات .
مجموع الفتاوى (16/ 252) .

19- ئایا جێگای ئەنجام دانی نوێژ جەژن هەمان حوکمی مزگەوتی هەیە ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

ئەوەی دەردەکەوێت جێگای تایبەت بەکردنی نوێژی جەژن هەمان حوکمی مزگەوتی هەیە .
مجموع الفتاوى (16/ 251)

20- ئایا نوێژی جەژن  بانگی بۆ دەدرێت وقامەتی بۆ دەکرێت  ؟
 ابن عثيمين دەڵێت :
نەخێر نوێژی جەژن بانگی بۆ نادرێت و قامەتی بۆ ناکرێت  .

مجموع الفتاوى (16/ 237)
21-حوکمی بانگ دان بۆ نوێژی جەژن چییە ؟

 ابن باز دەڵێت :

بانگ دان بۆ نوێژی جەژن بیدعەیە وهیچ ئەسڵێکی نی یە .

مجموع الفتاوى (13/ 23)

بانگ دان بۆ نوێژی جەژنەکان بە( الصلاة جامعة) یاخود هەر لەفزێکی تر داهێنراو وبیدعەیە و دروست نی یە .
 اللجنة الدائمة (8/ 316)

22- چۆن نوێژ جەژن ئەنجام دەدرێت ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

1- سەرەتا بە (الله ٲکبر) ـی دەست پێ کردن دەست پێ دەکات پاشان شەش(الله ٲکبر) ـی تر دەکات ، پاشان سوڕەتی فاتیحا وسوڕەتێکی تر دەخوێنێت جا «سبح» یاخود «ق» لەڕکاتی یەکەم دا دەخوێنێت .

2- وەلەڕکاتی دووەم دا کاتێ کەلەسەژدە بەرز دەبێتەوە  پێنج جار (الله ٲکبر) دەکات دوای هەستانەوەی وپاشان  سوڕەتی فاتیحا وسوڕەتێکی تر دەخوێنێت ، جا گەر لەیەکەم ڕکاتدا «سبح» بخوێنێت ئەوا لەڕکاتی دووەم دا «الغاشية»دەخوێنێت ، وە ئەگەر لەیەکەم دا  «ق» خوێند، ئەوا لەدووەم دا «اقتربت الساعة وانشق القمر» دەخوێنێت .

مجموع الفتاوى (16-223) .

23-حوکمی نوێژی ئەو کەسەی کە لە نوێژی جەژندا تەنها (الله ٲکبر)ى دەست پێکردن دەکات  ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

نوێژەکەی صەحیحە ؛ چونکە (الله ٲکبر)ەکانی تر سوننەتن .

مجموع الفتاوى (16/ 238) .

24- چ کاتێک دوعای دەست پێ کردن دەخوێندرێت لەنوێژی جەژندا ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :
دوای  (الله ٲکبر)ی دەست پێکردن دوعای دەست پێ کردن دەخوێنێت ، جا دروسته و گەر دوایشی بخات ئاساییە .

مجموع الفتاوى (16/ 240) .

25- چ شتێک دەوترێت لەنێوان (الله ٲکبر)ەکانی نوێژی جەژندا ؟

 ابن عثيمين دەڵێت:

زیکرێکی دیاری کراو نییە بوترێت بەڵکو حەمد وستایشی خودا دەکرێت ، وسڵاوات دەدرێت لەسەر پێغەمبەر ﷺ بەهەر شێوازێک بێت ، خۆ ئەگەر هیچ نەڵێت ئەوا دروستە چونکە ئەوا کارێکی باشە نەک واجب بێت .
مجموع الفتاوى (16/ 241)

دروسته  لەنێوان (الله ٲکبر)ەکاندا الحمد لله وسبحان اللە بکرێت وسڵاوات بدرێت لەسەر پێغەمبەر ﷺ .
اللجنة الدائمة (8/ 302) . 

26- حوکمی ئەو کەسە چی یە کە  (الله ٲکبر)ەکانی نوێژی جەژنی لەبیر چووە تاوەکو دەستی کردووە بەخوێندنی قورئان ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

گەر (الله ٲکبر)ەکانی لەبیر چوو تاوەکو دەستی بەخوێندنی قورئان کرد ئەوا لەسەری لادەچێت ،و نابێ بگڕێتەوە بۆی ؛ چونکە سوننەتێکەو کاتەکەی لەدەست چووە ، هەروەک چۆن گەر دوعای دەست پێ کردنی لەیاد چوو نایکاتەوە و لەدەستی دەچێت .

مجموع الفتاوى (16/ 244)

27- حوکمی ئەو کەسە چی یە کەدەگات بەنوێژی جەژندا بەڵام چەند (الله ٲکبر)ێکی لەدەست دەچێت ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

گەر لەکاتی (الله ٲکبر)ەکاندا چوویتە نێو نوێژەوە ئەوا (الله ٲکبر)ی دەست پێک بکە سەرەتا پاشان شوێن ئیمام بکەوە وهەر شتێکت لەدەست چووبێت لەسەرت نامێنێت .

مجموع الفتاوى (16/ 245).

28- گەر مرۆڤ هەندێک لە (الله ٲکبر)ەکانی لەدەست چوو چ بکات ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

أ- لەسەری لادەچێت و دوو بارەی ناکاتەوە ، وەبەهەمان شێوە گەر لەبیری چوو یاخود هەندێکی نەکرد تاوەکو دەستی کرد بەخوێندنی قورئان ئەوا ناگەڕێتەوە بۆی ؛ چونکە ئەوە سوننەتێکە وجێگای تایبەی خۆی هەیە و لەدەست چووە .

ب- بەڵام گەر لەگەڵ ئیمامدا ڕکاتێکی بەکامڵی لەدەست چووبوو ئەوا ئەو ڕکاتە دەکاتەوە وهەموو (الله ٲکبر)ەکانی ئەو ڕکاتەش دەکاتەوە .
مجموع الفتاوى (16-241) .

29- گەر چووە نێو نوێژەوە و بینی ئیمام لە ڕکاتى یەکەم بۆتەوە چ بکات لەم حاڵەتەدا ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :
دووبارەی دەکاتەوە بەهەمان شێوازی خۆی ، واتە : ئەو ڕکاتە دەکاتەوە وهەموو (الله ٲکبر)ەکانی ئەو ڕکاتەش دەکاتەوە .
مجموع الفتاوى (16-256)

30- حوکمی پێش خستنی وتاری جەژن چی یە ، واتە : سەرەتا وتار بدرێت پاشان نوێژ بکرێت ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :
پێش خستنی وتار بەسەر نوێژدا بیدعەیە وهاوەڵان ئینکاریان لێ کردووە .
مجموع الفتاوى (16/ 249) . 

31- ئایا جەژن یەک وتاری هەیە یاخود دوان ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :
سوننەتە لەجەژندا یەک وتار بدرێت ، بەڵام گەر بکرێت بەدوو وتار دروسته .
مجموع الفتاوى (16/ 248) .

32- ئایا وتار بێژ وتارەکەی بە (ٲستغفر الله) دەست پێ دەکات یاخود ( الله ٲکبر) ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :
أ- بەنیسبەت (ٲستغفر الله)ەوە ، بەوە دەست پێ ناکرێت ، ونەم زانیە کەس ئەوەی وتبێت  .

ب- بەڵام (الحمد لله) کرد (الله ٲکبر ) کردن ، زانایان جیاوازن تیایدا  :

هەندێکیان دەڵێن : بە(الله ٲکبر ) دەست پێ دەکرێت ، وهەندێکی تر دەڵێن : بە (الحمد لله) دەست پێ دەکرێت .

جا دروسته بەهەر کامێکیان دەست پێ بکرێت .
مجموع الفتاوى (16/ 248)

 33- حوکمی ئامادە بوون لەوتاری جەژندا چی یە ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

ئامادە بوون لەوتاری جەژندا واجبە نی یە ، هەر کەسێک بیەوێ ئامادە دەبێت وەهەرکەسێکیش پێی خۆش بێت هەڵدەستێت ودەڕوات .
مجموع الفتاوى (16/ 249) .

34-حوکمی قسە کردن لەکاتی وتاری جەژندا چی یە ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

بێگومان ئەدەب وایە قسە نەکرێت ؛ چونکە گەر قسەی کرد خۆی سەرقاڵ دەکات و ئەو کەسەش سەرقاڵ دەکات کە لەگەڵی دەدوێت یاخود گوێی بۆ دەگرێت و تەماشای دەکات .

مجموع الفتاوى (16/ 247).

35- ئایا سوننەتە وتار بێژ بەپێوە وتار بدات یاخود بەدانیشتنەوە ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

سوننەتە وتار بێژ لەوتاری هەینی وجەژندا بەپێوە وتار بدات .
مجموع الفتاوى (16/ 247) .

36- ئایا سوننەتە ئیمام لەسەر مینبەر وتاری جەژن بدات ؟

 ابن عثيمين دەڵێت:

أ- هەندێ لەزانایان پێیان وایە سوننەتە .

ب-وەهەندێکی تر لەزانایان دەڵێن : وتار لەسەر مینبەر نەدرێت باشترە .

جا هەردوو شێوازەکە دروسته .

مجموع الفتاوى (16/ 250)

37- ( الله ٲکبر ) موتڵەق و تایبەت چی یە لەجەژنی قورباندا ؟

أ- ( الله ٲکبر ) موتڵەق لەهەموو کاتەکاندا دەکرێت لەیەکەم ڕۆژی مانگی( ذي الحجة ) ە وە تا کۆتایی چوار ڕۆژی جەژن .

ب- ( الله ٲکبر ) ی تایبەت ئەوا لەدوای نوێژە فەرزەکان دەکرێت لەنوێژی بەیانی ڕۆژی عەڕەفەوە تا نوێژی عەسری کۆتا ڕۆژی جەژنی قوربان  .

 اللجنة الدائمة (8/ 312).

 38- چ کاتێک دەس دەکرێت بە ( الله ٲکبر )کردن لەڕۆژی جەژندا و چ کاتێک کۆتایی پێ دەهێندرێت  ؟

 ابن عثيمين دەڵێت : 
 ( الله ٲکبر )کردنی ڕۆژی جەژن لەئاوا بوونی خۆری کۆتا ڕۆژی ڕەمەزانەوە دەست پێ دەکات تاوەکو ئیمام دەچێتە سەر مینبەر بۆ نوێژی جەژن . 
مجموع الفتاوى (16/ 259)

39-  ( الله ٲکبر )کردن چۆن چۆنی لەجەژنەکاندا دەکرێت و شێوازەکەی چۆنە ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :

أ- شێوازەکەی بەم شێوەیەیە :

الله أكبر الله أكبر، لا إله إلا الله

والله أكبر، الله أكبر ولله الحمد

ب-یاخود :

الله أكبر، الله أكبر، الله أكبر لا إله إلا الله

والله أكبر الله أكبر الله أكبر ولله الحمد .
مجموع الفتاوى (16/ 259) .

40- حوکمی الله أكبر کردن بەجەماعەت چی یە لەجەژنەکاندا ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :
الله أكبر کردن بەجەماعەت دروست نی یە ، بەڵکو سوننەتە خەڵک هەر یەکەو بۆ خۆی بەدەنگی بەرز  الله أكبر بکەن .

مجموع الفتاوى (16/ 268) .

41- حوکمی ئەو کەسانە چییە کە بەموکەبەرە الله أكبر دەکەن لەمزگەوتدا وخەڵکی عەوامیش لەدوایانەوە الله أكبر دەکەن ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :
ئەترسم ئەمە جۆرێک بێت لە تەنەتوع و زۆر لەخۆ کردن  .

مجموع الفتاوى (16/ 260) .

42- ئایا لەدوای نوێژەکان  ولەڕۆژانی جەژندا الله أكبر دەکرێت یاخود زیکرەکان دەکرێت ؟

 ابن عثيمين دەڵێت :
لە پێغەمبەرەوە ﷺ نەصێکی سەڕیح نەهاووە لەچۆنیەتی الله أكبر کردندا ، بەڵام ئەوەی هەیە هەندێ ئەسەر وبۆچوونی زانایانە لەو بارەیەوە ، وئەوانە دەڵێن لەپێش زیکرەکانەوە دەکرێت لەدوای نوێژە فەرزەکان .

مجموع الفتاوى (16/ 261)

===========

سەرچاوەکان
مجموع فتاوى العلامة ابن باز
مجموع فتاوى العلامة ابن عثيمين
مجموع فتاوى اللجنة الدائمة.