ڕەوشتی ڕۆژووەوان : ماڵپەڕی وەڵامەکان
ڕەوشتی ڕۆژووەوان 
پرسیار:

ئایا ئەخلاق و ڕەوشتى کەسی بەڕۆژوو دەبێ چۆن بێ؟ خواى گەورە و پێغەمبەرمان داوایان لێ کردوین کە ڕەوشتمان چۆن بێ لە مانگی ڕەمەزان و کاتى بەڕۆژوو بوندا؟

بسم الله الرحمن الرحیم
سوپاس و ستایش بۆ خواى گەورە ، وە درودو سڵاو لە سەر گیانى پێغەمبەرى خوا ، وە لەسەر خێزان و كەس وكارى ئیماندارو هاوەڵان و شوێن كەوتوانى تا رۆژى دوایى.

بەروبوومی سەرەکی ڕۆژوو ئەوەیە کەسی ڕۆژووەوان تەقوای خوا بەدەست بێنێت ئەوەش بەجێ بەجێکردنی فەرمانەکانی خودا ودوور کەوتنەوە لەڕێگری لێ کراوەکانی دێتە دی ، هەروەک خوای پەروەردگار فەرموویەتی: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ} [البقرة: 183].
واته: ئه‌ی باوه‌ڕداران ئێوه‌ ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زانتان له‌سه‌ر فه‌رز كراوه‌ ، هه‌روه‌كو چۆن له‌سه‌ر ئوممه‌تانی پێش ئێوه‌ش فه‌رز كرابوو ، به‌ڵكو ته‌قوای خوای گه‌وره‌ بكه‌ن.

ڕۆژوو قوتابخانەیەکی گەورەیە ، لەو مانگەدا کەسانی ڕۆژووەوان چەندان ڕەوشتی بەرز فێر دەبن ، وڕزگاریان دەبێت لەچەندەها خو ڕەوشتی ناشیرین ، و ڕادێن لەسەر خۆ پارێزی ودوور بوون لەحەرام ، و واز دێنن لەشتی خراپ و ناڕێک. 
جا لەو سیفاتە چاکانەی کە کەسی ڕۆژووەوان بەدەستی دێنێت:

یەکەم : ئارام گرتن:
لەڕۆژوودا سێ جۆر ئارام گرتن کۆ دەبێتەوە :
1- ئارام گرتنە لەسەر گوێڕایەڵی خواى گەورە .
2- ئارام گرتن لەسەر سەرپێچی نەکردنی خواى گەورە .
3- ئارام گرتن لەسەر قەزا وقەدەرەکانی .
ڕۆژوو ئارام گرتنە لەسەر گوێڕایەڵی خودا ؛ چونکە مرۆڤ ئارام دەگرێت لەسەر ئەو گوێڕایەڵیە کەڕۆژوو گرتنە وئەنجامی دەدات .
وەهەروەها ئارام گرتنە لەسەر دەرنەچوون لەفەرمانی خودا ؛ چونکە کەسی بەڕۆژوو لەو شتانە دوور دەکەوێتەوە کە حەرامن لەسەر ڕۆژووەوان.
وەهەروەها ئارام گرتنە لەسەر قەدەری خودا؛ چونکە کەسی ڕۆژووەوان توشی ناڕاەحەتی برسێتی وتینویەتی وبێتاقەتی دەبێت ؛ هەر بۆیە ڕۆژوو بەچڵە پۆپەی ئارام گرتن دادەنرێت ؛ چونکە هەر سێ جۆرە ئارام گرتنەکەی تێدایە ، و خوای پەروەردگاریش فەرموویەتی: {إِنَّمَا يُوَفَّى الصَّابِرُونَ أَجْرَهُمْ بِغَيْرِ حِسَابٍ}[الزمر: 10].
واته: ته‌نها ئارامگران ئه‌جرو پاداشتی خۆیان وه‌رئه‌گرن به‌بێ ژماره‌، واته‌: ئه‌جرو پاداشتێكی یه‌كجار زۆر له‌ به‌هه‌شتدا. 

 ابن رجب الحنبلي ڕەحمەتى خواى لێ بێ دەڵێت: (باشترین جۆرکانی ئارام گرتن : ڕۆژوو گرتنە ، چونکە ڕۆژوو هەر سێ جۆرەکەی ئارام گرتنی لەخۆ گرتووە ؛ لەبەر ئەوەی ئارام گرتنە لەسەر گوێڕایەڵی خودا ، وئارام گرتنە لەسەر دەرنەچوون لەفەرمانی خودا ؛ چونکە بەندە واز لەهەواو وئارەزووەکانی دێنێت لەپێناوی خودادا ، هەر بۆیە لەفەرموودەیەکی سەحیح دا هاتووە خوای پەروەردگار فەرموویەتی: ((كل عمل ابن آدم له إلا الصيام، فإنه لي، وأنا أجزي به، إنه ترك شهوته وطعامه وشرابه من أجلي)).
واتە؛ ھەموو کردەوەکانی ئادەمیزاد بۆ خۆیەتی جگە لە ڕۆژوو، ئەوە بەڕاستی بۆمنە و ھەر خۆشم پاداشتی ئەدەمەوە، ڕۆژوان وازی لەئارەزوو و خواردن و خواردنەوەکانی هێناوە لەپێناو مندا .
وەهەروەها ئارام  گرتنە لەسەر قەدەر بەئازار وناخۆشەکانی کە بەهۆی ڕۆژووەوە توشی دەبێت هاوشێوەی تینوێتی وبرسێتی ) (جامع العلوم والحكم) (2/649).

وە پێغەمبەر ناوی لێ ناوە مانگی ئارام گرتن ، عبداللەی کوڕی عەباس رضي الله عنهما گێڕاویەتیەوە ودەڵێت: پێغەمبەری خوا فەرمووی:
((صوم شهر الصبر، وثلاثة أيامٍ من كل شهر، يذهبن وَحَرَ الصدر)). رواه البزار كما في "مجمع الزوائد" للهيثمي (3/199)، والمنذري في "الترغيب والترهيب" (2/134)، وقال هو والهيثمي: رجاله رجال الصحيح، وحسَّن إسناده ابن حجر في "مختصر البزار" (1/408).
واتە: ڕۆژووی مانگی ئارام گرتن ، و سێ ڕۆژ لەهەموو مانگێک ، چڵک و پیسی سنگ ناهێڵێت .

وە( السيوطي ) رحمه الله دەڵێت: (مانگی ئارام گرتن"الصبر" بریتی یە لەمانگی ڕەمەزان ، وئەسڵی ئارام گرتن"الصبر" : بەند کردنە ، وبۆیە ناوی ڕۆژوو نراوە "الصبر" چونکە بەند کردنی نەفسی تێدایە لەخواردن وخواردنەوە وجیماع کردن  ) (شرح سنن النسائي) (4/218).

دووەم : ڕاستگۆیی
یەکەم شت کەڕۆژوو فێری ڕۆژووەوانی دەکات ڕاستگۆ بوونه لەگەڵ خودادا ؛ لەبەر ئەوەی ڕۆژوو کارێکی نهێنی یە لەنێوان عەبد وخودادا ، ومرۆڤ توانای ئەوەی هەیە بڵێ بەڕۆژووم ، ودواتر بەنهێنی خواردن بخوات .

ئەبو هورەیرە رضي الله عنه گێڕاویەتیەوەو دەڵێت: پێغەمبەری خوا فەرمووی: ((قال الله عز وجل: كل عمل ابن آدم له إلا الصوم، فإنه لي وأنا أجزي به)) أخرجه البخاري (1904)، ومسلم (1151). 
واتە:هەموو کردارێکی نەوەی ئادەم بۆ خۆیەتی جگە لەڕۆژوو نەبێت ، ئەوا بۆ منە وخۆم پاداشتی دەدەمەوە .

خوای پەرەردگار ڕۆژووی بۆ خۆی داناوە ، و مانای ئەوەیە ڕۆژوو تایبەتە بەخوداوە لەنێو باقی کردەوەکانی تردا ؛ چونکە لە گەورەترین عیبادەتەکانە ، و نهێنی یە لەنێوان عەبد وخودادا ، مرۆڤ نازانرێت بەڕۆژووە یاخود نا ، چونکە نیەتەکەی نازانرێت ونهێنی یە ، هەر بۆیە زیاتر ئیخلاسی تێدایه.

وەڕاستگۆیی دژ وپێچەوانەی درۆیە ، یاخود یەک بوونی ڕواڵەت وناوەڕۆکە ، هەر بۆیە ڕووی لێک چوونە لەنێوان ڕۆژوو ،وڕاستگۆیدا ، لەبەر ئەوەی هەردوکیان کەس ئاگاداری نی یە جگە لەخودا . 
وە بەهەمان شێوە ڕۆژوو یارمەتی دەری ڕاستگۆییە لەکردەوەکاندا وڕواڵەتەکەی پێچەوانە نی یە لەگەڵ ناوەڕۆکی دا ، ئەوەش لەبەر ئەوەی ڕۆژوو یارمەتی دەری هەست کردنە بەچاودێری کردنی خودا ، هەندێ جار ڕواڵەتی کەسێک لەنوێژدا دڵسۆزی وخشوعی پێوە دیاره ، بەڵام دڵی سەرقاڵ و بێ ئاگایە لەخودا ، ڕۆژوو بەر بەستی سەرقاڵ بوون لادەبات ئەوانەی بەندە دوور دەخەنەوە لەخودا .

وەبەهەمان شێوە کەسی ڕۆژووەوان لەڕواڵەتدا خۆی لەخواردن وخواردنەوە وئارەزووەکانی دەگرێتەوە ، ولەتەواوکەری ڕۆژووە گەر کەسی ڕۆژووەوان بۆ ئەوە بەڕۆژوو بێت لەپەروەردگاری نزیک بێتەوە ، وئەو پاداشتانەی بۆی دانراوە چاوەڕێیان بکات ، و دوور بکەوێتەوە لەگوناه و تاوان ، وبەزمان ودڵ ڕوو کاتە خودای خۆی ، بەم شێوەیە ناوەڕۆکی وڕووی دەرەوەی یەکسان دەبن ودەبێتە کەسێکی ڕاستگۆ .
 ابن القيم رحمه الله دەڵێت: (کەسی ڕۆژووەوان شتێک ناکات ، بەڵکو تەنها خۆی لەئارەزوو وخواردن وخواردنەوەکانی دەگرێتەوە لەپێناو پەرستراوەکەیدا ، ڕۆژوو واز هێنانە لەشتە خۆشویستراوەکانی دەروون ولەزەتەکانی ، وپێشخستنی خۆشویستنی خودا وڕەزامەندیەکەیەتی ، ونهێنی نێوان عەبد وپەروەردگاریەتی ، جگە لەخودا کەس ئاگاداری نی یە ، خەڵک ئاگاداری واز هێنانی هەن لەخواردن وخواردنەوە ، بەڵام لەو ڕووەی وازی لەخواردن وخواردنەوە هێناوە لەپێناوی خودادا ئەوا هیچ یەکێک لەمرۆڤەکانی نایزانن وئاگاداری نین ، ئائەوەش حەقیقەتی ڕۆژووە) (زاد المعاد) (2/27).
وەڕاستگۆیی ڕێگری لەخاوەنەکەی دەکات لەقسەی درۆ وپڕ وپووچ ، وبەهەمان شێوە ڕۆژووش ، هەروەک لەو فەرموودەیەدا هاتووە کەئەبو هورەیرە خوای لێ ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەر فەرمووی: ((من لم يدع قول الزور والعمل به، فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه)) (أخرجه البخاري) (1903).
واتە: هەرکەسێک واز لەقسەی پڕ وپووچ ودرۆ وکار کردن پێیان نەهێنێت ، ئەوا خودا هیچ پێویستیەکی بەوە نی یە خۆی بگرێتەوە لەخواردن وخواردنەوە .

سێیەم : ماڵ بەخشین و خێر و صەدەقە و سەخی بوون
چەندان بەڵگەى شەرعی هەن لەبارەی ئەوەی پاداشتی کردەوە چاکەکان چەند قات زیاد دەبن لەشوێنە چاکەکاندا ، هاوشێوەی ڕەمەزان وجگە لەویش .
بۆیە گرنگە کەسی ڕۆژووەوان ئەوەی خۆی گردۆتەوە لەشتی حەڵاڵ ئەوانەی ڕۆژوو دەشکێنن ، دوور بکەوێتەوە لەهەموو حەرامکراوەکان ، وخۆی سەرقاڵ کات بەکردەوەی چاکەوە ، وهەموو جۆرەکانی ئەنجام بدات ، وخۆی بڕازێنێتەوە بەڕەوشتی دڵفراوانی وسەخی بوون ، لەوانە بەتایبەت خواردن دان بەڕۆژووەوانان .
زەیدی کوڕی خالیدی جوهەنی خوای لێ ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت: پێغەمبەری خوا فەرمووی: ((من فطَّر صائماً، كان له مثل أجره غير أنه لا ينقص من أجر الصائم شيئًا)) (رواه الترمذي (807)، وأحمد (4/114)، (17074)، والدرامي (2/14)، (1702)، والنسائي في "السنن الكبرى" (2/256)، (3331)، والطبراني (5/256)، (5279)، وقال الترمذي: حسنٌ صحيح، وصححه الألباني في "صحيح سنن الترمذي").
واتە: هەرکەسێک خواردن بەڕۆژووەوانێک بدات بۆ ئەوەی ڕۆژووەکەی پێ بشکێنێت ، ئەوا هاوشێوەی ئەو پاداشتی دەست دەکەوێت بێ ئەوەی لەپاداشتی کەسە ڕۆژووانەکەش کەم بێتەوە .

بۆیە گرنگە مرۆڤ سوور بێت لەسەر خواردن دان بەکەسانی ڕۆژووەوان بەپێی توانا ، بەتایبەت گەر کەسە ڕۆژوانەکە هەژار بوو ، یاخود بێ توانا بوو . 
• ئەو ڕۆژووەوانەی کەخودا ماڵی پێ بەخشیوە ، وبەدرێژای ساڵ ڕاهاتووە لەسەر خۆشگوزەرانی وخواردنی خواردن وخواردنەوە وڕێگا وجێگای باش ، بێ ئاگا بووە لەهەژاران وبێ نەوایان ، گرنگە بۆ ئەم کەسە لەکاتی ڕۆژوو گرتندا ڕەوشت وسلوکی گۆڕانکاری بەسەردا بێت ، وهەستی بەرانبەر جگە لەخۆی بجوڵێت ، ئەو کاتەی هەست بەبرسێتی دەکات ، هەست بەناخۆشی بێ بەش بوون وهەژاری دەکات ، ئەوکات لەئازاری برا هەژارەکانی تێ دەگات ، لەم ڕێگەیەوە زۆر جار دەست دەکات بەخێر وسەدەقە ودەستی یارمەتی درێژ کردن بۆ کەسانی هەژار ونەدار .
عبداللەی کوڕی عەباس خوا لێیان ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : ((ك ان رسول الله أجود الناس، وكان أجود ما يكون في رمضان، حين يلقاه جبريل، وكان جبريل يلقاه في كل ليلةٍ من رمضان فيدارسه القرآن، فلرسول الله حين يلقاه جبريل أجود بالخير من الريح المرسلة)) (أخرجه البخاري) (3220).
واتە : پێغەمبەری خوا  ﷺ لەهەموو کەس سەخی تر بوو ، و کاتێ لەڕەمەزاندا جبریل دەهات بۆ لای زۆر سەخی تر دەبوو ، و جبریل هەموو شەوێک قورئانی پێ دوو بارە دەکردەوە ، وە پێغەمبەری خوا ﷺ زۆر لە با خێرا تر بوو لە خێرکردندا .

چوارەم : داوێن پاکی
• خوای پەروەردگار فەرموویەتی: {يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ كُتِبَ عَلَيْكُمُ الصِّيَامُ كَمَا كُتِبَ عَلَى الَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ} [البقرة: 183].
واته: ئه‌ی باوه‌ڕداران ئێوه‌ ڕۆژووی مانگی ڕه‌مه‌زانتان له‌سه‌ر فه‌رز كراوه‌ ، هه‌روه‌كو چۆن له‌سه‌ر ئوممه‌تانی پێش ئێوه‌ش فه‌رز كرابوو ، به‌ڵكو ته‌قوای خوای گه‌وره‌ بكه‌ن.

لەم ئایەتە پیرۆزەدا خودا ئەوەی ڕوون کردووەتەوە کەڕۆژووی بۆیە فەرز کردووە بەڵکو تەقوای بکەین ، ڕۆژوو وەسیلەیەک بۆ تەقوا ، وتەقواش ئەوەیە لەنێوان خۆت وسزای خودادا پارێزەرێک هەبێت ، ئەوەش بەجێ بەجێ کردنی فەرمانەکانی ، ودوور کەوتنەوە لەڕێگری لێ کراوەکانی دەبێت.
کەسی ڕۆژووەوان بەڕۆژوو ڕادێت لەسەر داوێن پاکی ، و پێغەمبەر ئاماژەی بەمە داوە وفەرموویەتی: ((يا معشر الشباب، من استطاع الباءة فليتزوج، فإنه أغض للبصر وأحصن للفرج، ومن لم يستطع فعليه بالصوم، فإنه له وجاء)) (أخرجه البخاري (5066)، ومسلم (1400).

واتە: ئەی چینی گەنجان هەر كەس لە ئێوە توانای ژن هێنانی هەیە ئەوا با ژن بێنێت، چونكە ژن هێنان چاو دەگرێتەوە لە نەزەر كردن و قەڵایەكیشە بۆ عەورەت و دەتپارێزێت، وە هەر كەس توانای ژن هێنانی نى یە ئەوا با ڕۆژو بگرێت چونكە ڕۆژو دەبێتە پارێزەر بۆی.

پێغەمبەر ڕوونی کردووەتەوە کەڕۆژوو پارێزەرە بۆ کەسی ڕۆژووەوان ، و هۆکارێکە بۆ داوێن پاکی ، ئەوەش لەبەر ئەوەی شەیتان هاوشێوەی خوێن بەنێو دەمارەکانی مرۆڤدا دێت ودەچێت ، وڕۆژووش ئەو هاتن وچوونە لاواز دەکات ، وخودا یادی مرۆڤ دەخاتەوە ، ودەسەڵاتی شەیتان لاواز دەکات ، وهێزی ئیمان وباوەڕ بەهێز دەکات.

پێنجەم : لەسەر خۆیی وخواردنەوەی ڕق ولێ بوردەیی :
• پێویسته کەسی ڕۆژووەوان کاتێ کەسێک جوێنی پێ دەدات یاخود قسەی پێ دەڵێت وشەڕی لەگەڵ دەکات بەدەنگی بەرز بڵێت:( إني صائم)واتە: من بەڕۆژووم.
ئەبو هورەیرە خوای لێ ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەر فەرمووی: ((وإذا كان يوم صوم أحدكم فلا يرفث، ولا يصخب فإن سابه أحد، أو قاتله فليقل: إني امرؤٌ صائم)) (أخرجه البخاري (1894، ومسلم (1151)، واللفظ له) .
واتە: ئەگەر ڕۆژێک کەسێکتان بەڕۆژوو بوو با ئەو ڕۆژە قسەی ناشیرین و ھات و ھاوار نەکات، خۆ ئەگەر کەسێک جنێوی پێدا و شەڕی پێ فرۆشت با بڵێت؛ من کەسێکی بەڕۆژووم .

وە لەڕیوایەتێکی تردا هەر ئەبو هورەیرە خوای لێ ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەر فەرمووی:((إذا أصبح أحدكم يومًا صائمًا فلا يرفث ولا يجهل، فإن امرؤٌ شاتمه أو قاتله فليقل: إني صائم، إني صائم)) (أخرجه البخاري (1894، ومسلم (1151)، واللفظ له) .
واتە: ئەگەر کەسێک لە ئێوە بەیانی کردەوەو بەڕۆژوو بوو ئەوا با قسەی ناشرین نەکات و کاری نەزان کارانە نەکات ، وە ئەگەر کەسێک جنێوی پێدا یان شەڕی لەگەل کرد ئەوا بڵیت : من بەڕۆژووم .

شەشەم: سەلامەتی دڵ ودەروون لەڕق وکینە
عبداللەی کوڕی عەباس رضي الله عنهما گێڕاویەتیەوە ودەڵێت: پێغەمبەری خوا فەرمووی:
((صوم شهر الصبر، وثلاثة أيامٍ من كل شهر، يذهبن وَحَرَ الصدر)). 
واتە: ڕۆژووی مانگی ئارام گرتن (واتە مانگی ڕەمەزان) ، و سێ ڕۆژ لەهەموو مانگێک ، چڵک وپیسی سنگ ناهێڵێت .

مانای (وَحَرَ الصدر) : واتە: پیسی ، وحیقد ، یاخود توڕەیی ، یاخود دوو ڕوویی ناهێڵێت ، بەشێوەیەک هیچ پیسیەکی تێدا نامێنێت ، جێگایەکی تێدا نامێنێت بۆ ڕق وکینە ، وتوڕەیی ..هتد . 

حەوتەم: ئیرادە بەهێز بوون وتوانای خۆ ڕاگری
ڕۆژوو وا لەکەسی ڕۆژووەوان دەکات ئیرادەی بەهێز بێت ئەوەش سەرچاوەی گرتووە لەئیمان بوون بەخوا ، وهێزی جێ بەجێ کردنی فەرمانەکانی کە یەکێکیان فەرمان کردنه بەڕۆژوو گرتن لەپێناو خودادا ، و وەک تەماحێک بۆ ئەو پاداشتەی کەبۆی دانراوە لەدوا ڕۆژدا .
ڕۆژوو کەسی ڕۆژووەوان ڕا دێنێت لەسەر خۆ ڕاگری ، وزاڵ بوون بەسەر نەفس ودەرووندا ، وگرتنی جڵەوی تاوەکو بەگوێی دەکات بەئیزنی خودا لەو شتانەدا کەخێر وخۆشگوزەرانی تێدایه ، وە نەفس فەرمان دەکات بەخراپه مەگەر نەفسێک خودا ڕەحمی پێ کردبێت وپاراستبێتی ، بۆیه هەرکات مرۆڤ بەگوێی نەفس وئارەزووەکانی کرد بەهیلاکی دەبات ، و گەر جڵەوگیری کرد وزاڵ بوو بەسەری دا ئەوکات دەتوانێت بیبات بەرەو بەرزترین پلە ، و ئامانج بەویستی خودا ، ئەوەش بەدەست نایەت مەگەر بۆ کەسێک نەبێت ڕۆژوویەکی شەرعی گرتبێت بەهەست کردن بەعیبادەت کردن بۆ خودا ، وچاوەڕێ کردنی پاداشتەکانی پەروەردگار.
وئەو ڕۆژووەوانەی کە وای لەنەفسی خۆی کردووە دوور کەوێتەوە لەشتە دروستەکان لەبنەڕەتدا ، وزاڵ بووە بەسەر ئارەزووەکانی لاشەیدا ، حەتمەن دەتوانێت بەویستی خودا دوور کەوێتەوە لەو شتانەی حەرامە لەهەموو کات وساتەکانی تری تەمەنیدا .

هەشتەم : دڵ ئارامی
• لەحەقیقەتدا ڕۆژوو ڕێگایەکە بۆ ڕزگار بوون لەهێزی دەروون ئەوەی کەمرۆڤ بەرەو هەلاکەت دەبات ، وڕێگایەکە بەرەو ڕووناکی وئەمین بوون ، وهەست کردن بەخۆشی وئارامی دڵ ودەروون .
• ویەکێک لەو شتانەی کەوا دەکات ڕۆژوو ببێتە هۆکارێک بۆ دڵ ئارامی کەسی ڕۆژووەوان ، سڕینەوەی تاوانە ، تاوان دڵ ڕەق دەکات ، ومرۆڤ توشی دڵە ڕاوکێ دەکات و نائارام دەبێت ، لەبەسەرهاتی عومەر لەگەڵ حوزەیفەدا خوا لێیان ڕازی بێت هاتووە لەبارەی ئەو فیتنانەی کەڕوو دەدەن وپێغەمبەر هەواڵی لەبارەوە داون وفەرموویەتی: ((فتنة الرجل في أهله وماله وولده وجاره، تكفِّرها: الصلاة والصوم والصدقة والأمر والنهي))أخرجه البخاري (525) ، وفي لفظ: ((الأمر بالمعروف والنهي عن المنكر)) أخرجه البخاري (7096).
واتە: فیتنەی پیاو لەگەڵ ماڵ ومنداڵ وخێزان ودراوسێکانی دا ، نوێژ وڕۆژوو وخێر وفەرمان کردن بەچاکە وڕێگری کردن لەخراپە دەیانسڕێتەوە .
وەلەفزێکی ترا هاتووە ( فەرمان  کردن بەچاکە وڕێگری کردن لەخراپە) .
• هەروەک ڕۆژوو وا لەڕۆژووەوان دەکات دڵ ودەروونی خاڵی بێت بۆ زیکر ویادی خودا ؛ چونکە بەکارهێنانی ئارەزووەکان مرۆڤ غافڵ وبێ ئاگا دەکەن ، ودڵ ڕەق دەکەن .
 ابن القيم رحمه الله دەڵێت: (کەسی ڕۆژووەوان شتێک ناکات ، بەڵکو تەنها خۆی لەئارەزوو وخواردن وخواردنەوەکانی دەگرێتەوە لەپێناو پەرستراوەکەیدا ، ڕۆژوو واز هێنانە لەشتە خۆشویستراوەکانی دەروون ولەزەتەکانی ، وپێشخستنی خۆشویستنی خودا وڕەزامەندیەکەیتی ، ونهێنی نێوان عەبد وپەروەردگاریەتی ، جگە لەخودا کەس ئاگاداری نی یە ، خەڵک ئاگاداری واز هێنانی هەن لەخواردن وخواردنەوە ، بەڵام لەو ڕووەی وازی لەخواردن وخواردنەوە هێناوە لەپێناوی خودادا ئەوا هیچ یەکێک لەمرۆڤەکانی نایزانن وئاگاداری نین ، ئائەوەش حەقیقەتی ڕۆژووە) (زاد المعاد) (2/27).

وەمەعلومە هەرکات دڵ خاڵی بوو بۆ زیکر ، ئەوا ئارام دەبێت ، هەروەک خوای گەورە فەرموویەتی: {أَلَا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ}[الرعد: 28].
واته: وه‌ بزانن كه‌ ته‌نها به‌ زیكرو یادی خوای گه‌وره‌ دڵه‌كان هێمن و ئارام و ئاسووده‌ ئه‌بێت.

نۆیەم : واز هێنان لەغەیبەت ودرۆ وزمان پیسی وقسەی ناشیرین 
• کەسی ڕۆژووان ئەوەی بەحەق بەڕۆژووە ئەوەیه کەڕۆژوو کاریگەری دەبێت لەسەر خو ڕەوشتی ومامەڵە کردنی لەگەڵ کەسانی تردا ، بەڵام ئەو کەسەی کەتەنها وەک عادەتێک بەڕۆژوو دەبێت ، بەشێوەیەک بەڕۆژوو دەبێت کاتێ دەبینێت خەڵک بەڕۆژووە ودەیشکێنێت کاتێ دەبینێت خەڵک شکاندوویانە ، وبەشێوەیەکی ئیمانی نەچووەتە نێو قوتابخانەی ڕۆژووەوە ، یاخود وا لەڕۆژوو گەیشتووە کەتەنها خۆ گرتنەوەیە لەخواردن وخواردنەوە و زمان وچاوی بەرەڵا کردووە لەشتە حەرامکراوەکان و نایان پارێزێت ، لەکاتێکدا وازی لەشتی موباح ودروست هێناوە لەخواردن وخواردنەوە وجیماع کردن لەگەڵ خێزانی دا !
ئا ئەم کەسە ئەم فەرموودەیەیی بەسەردا جێ بەجێ دەبێت  کەپێغەمبەر فەرموویەتی: ((من لم يدع قول الزور والعمل به، فليس لله حاجة في أن يدع طعامه وشرابه)) (أخرجه البخاري) (1903).
واتە: هەرکەسێک واز لەقسەی پڕ وپووچ ودرۆ وکار کردن پێیان نەهێنێت ، ئەوا خودا هیچ پێویستیەکی بەوە نی یە خۆی بگرێتەوە لەخواردن وخواردنەوە 

ئەبو هورەیرە خوای لێ ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەر فەرمووی: ((وإذا كان يوم صوم أحدكم فلا يرفث، ولا يصخب فإن سابه أحد، أو قاتله فليقل: إني امرؤٌ صائم)) (أخرجه البخاري (1894، ومسلم (1151)، واللفظ له) .
واتە: ئەگەر ڕۆژێک کەسێکتان بەڕۆژوو بوو با ئەو ڕۆژە قسەی ناشیرین و ھات و ھاوار نەکات، خۆ ئەگەر کەسێک جنێوی پێدا و شەڕی پێ فرۆشت با بڵێت؛ من کەسێکی بەڕۆژووم .

وە لەڕیوایەتێکی تردا هەر ئەبو هورەیرە خوای لێ ڕازی بێت گێڕاویەتیەوە ودەڵێت : پێغەمبەر فەرمووی:((إذا أصبح أحدكم يومًا صائمًا فلا يرفث ولا يجهل، فإن امرؤٌ شاتمه أو قاتله فليقل: إني صائم، إني صائم)) (أخرجه البخاري (1894، ومسلم (1151)، واللفظ له) .
واتە: ئەگەر کەسێک لە ئێوە بەیانی کردەوەو بەڕۆژوو بوو ئەوا با قسەی ناشرین نەکات و کاری نەزان کارانە نەکات ، وە ئەگەر کەسێک جنێوی پێدا یان شەڕی لەگەل کرد ئەوا بڵیت : من بەڕۆژووم . 

لەکۆتاییدا زۆر گرنگە کەسی ڕۆژووەوان ئاگاداری گوناە وتاوان بێت لەڕەمەزاندا ، چونکە خێری ڕۆژوو کەم دەکاتەوە ، وهیچ مانایەک بۆ حیکمەتی ڕۆژوو ناهێڵێتەوە ، هاوشێوەی درۆ وغەش ودوو زمانی وتەماشا کردنی شتی حەرام ، وگوێکرتن لەگۆرانی ومۆسیقا ، وجگە لەم تاوانانەش .

وصلَّى الله على نبينا محمد وآله وصحبه وسلم .

سەردان: ٣,٩٧١ بەش: ڕۆژوو